۲۹ آذر ۱۳۳۶؛ ۶۳ سال پيش در چنين روزی ابوالحسن صبا در تهران درگذشت: “زندگی بدون هنر زندان سياهی است كه در آن هر حقی را از آدمی گرفته باشند”.
ابوالحسن صبا در سال ۱۲۸۱ در تهران زاده شد. پدرش پزشك و اديب بود و دست خوشی در نواختن سه‌تار داشت و نخستين آموزگار موسيقی فرزندش بود: “از شش سالگی مرا نزد اساتيد وقت راهنمايی كرد”.
دبستان و دبيرستان را نخست در مدرسه علميه و سپس در كالج آمريكايی‌ها گذراند و بر ادبيات فارسی و زبان انگليسی مسلط شد.
او در چندين شاخه هنری دست بلندی داشت: نخست در آموزشگاه كمال‌الملك نگارگری آموخت. با نيمایوشیج و شهريار تبریزی همنشين شد و سوهان‌كاری، نجاری، ريخته‌گری، معرق‌كاری و خاتم‌كاری ياد گرفت كه بعدها در ساخت سازهای موسيقی به كار بست.
۲۰ ساله بود كه به مدرسه عالی موسيقی كلنل وزيری راه يافت و دو سال پس از آن تكنواز ممتاز و سرپرست كنسرت‌های اين نهاد شد:
“قبل از اين كه شروع به مشق ويولن كنم، با سازهای ايرانی سه تار، تار، سنتور و ضرب آشنا شدم. قدری هم كمانچه زدم. بعد، اطلاعاتم را به ويولن انتقال دادم و يك مكتب مخصوصی برای ويولن ايجاد شد”.
۲۴ ساله بود كه به گيلان رفت و با الهام از موسيقی بومی آن سرزمين چند گوشه از جمله “ديلمان” را به رديف موسيقی سنتی افزود و “دشتی” را كه پيشتر يك گوشه در رديف موسيقی بود به يك مايه مستقل ارتقا داد و سرانجام نخستين اثر آهنگين خود “زرد مليجه” را در چارچوب ترانه “ای وطن” بر صفحه گرامافون ضبط كرد.
او ويولن را هم به شيوه غربی آموخت و هم سبك ويژه‌ای در نواختن آن در موسيقی ايرانی پديد آورد و اين ساز را با شيوه موسيقی سنتی درآميخت. ۳۷ ساله بود كه تكنواز و همنواز و آهنگساز ممتاز راديو نوبنياد ايران شد و همزمان، خستگی‌ناپذير به پرورش موسيقی‌دانان پرداخت.
آثار آموزشی او برای سه تار، سنتور و ويولن هماكنون از كتاب‌های مرجع موسيقی به شمار می‌آيند. او به خاطر آثار آموزشی ماندگار برای سازهای گوناگون از پرشاگردترين استادان موسيقی ايرانی به شمار می‌رود:
“به تحقيق نمی‌توانم بگويم ولی از خريد كتاب دوره اول ويولنم كه تقريبا سه هزار جلد بوده، به نظر می‌رسد كه اين عده نزد اين جانب تحصيل كرده باشند. ناگفته نگذارم كه برخی از آنها نزد شاگردانم موسيقی را آموخته‌اند”.
شاگردان مستقيم او همگی از او به عنوان سرمشق هنری، فرهنگی، ادبی و انسانی ياد می‌كنند. ابوالحسن صبا در ۵۴ سالگی در زادگاهش درگذشت.
برگرفته ای از سایت صدای آلمان (دویچه وله) به زبان فارسی، ۱۹ دسامبر ۲۰۲۰