مونوریل سنگی بود که «محمود احمدی‌نژاد» در چاه انداخت. پروژه‌ای پرهزینه که بعد از ۱۸ سال حرف و حدیث و صرف میلیاردها تومان پول، نه‌تنها به جایی نرسید؛ بلکه «به یکی از نمادهای فساد مالی و سوء‌مدیریت در ایران تبدیل شد.» چقدر پول پای این پروژه ناتمام خرج شده است؟
پروژه مونوریل قم پس از ناکامی احمدی‌نژاد از مونوریل تهران، نهایتا در سال ۱۳۸۸ در قم کلید خورد. احمدی‌نژاد در شرایطی که حمایت تمام‌قد رهبر جمهوری اسلامی را با خود داشت، ترجیح داد پروژه مورد علاقه خود را در قم دنبال کند. شهری که گمان می‌کرد در آن آزادی عمل بیشتری دارد. او اما اشتباه می‌کرد. نه او در قم از آزادی عمل برخوردار بود، نه مونوریل قرار بود به سرانجامی برسد.
پایگاه داده‌های باز ایران به تازگی گزارشی درباره سرنوشت پروژه مونوریل قم منتشر کرده که در آن گفته شده، این پروژه در نهایت پس از ۱۲ سال و صرف بیش ۲۲۰ میلیارد تومان از بودجه شهرداری به بن‌بست رسید. حالا از این پروژه بخشی از ستون‌های مسیر و ایستگاه‌ها در سطح شهر قم باقی مانده و حسرت و افسوس برای شهروندان قم که شهرداری می‌توانست با پول مونوریل، چه پروژه‌هایی را برای حل مشکل حمل‌ونقل و ترافیک این شهر روی زمین تعریف کند.
حالا در قم صحبت از تغییر پروژه و جایگزینی مترو به جای مونوریل است. شهرداری قم پروژه مترو را با بودجه ۱۱۴ میلیارد تومانی در سال ۱۴۰۰ کلید زده و کار را به «گروه مهندسی ۱۰۴ موسسه حرا، از گردان‌های مهندسی قرارگاه خاتم‌‌الانبیا سپاه پاسداران انقلاب اسلامی» سپرده است.
مونوریل قم البته تنها یک پروژه شکست خورده نیست. در این پروژه پول‌های زیادی جابه‌جا شده و البته طبق معمول نهادها و کارتل‌های اقتصادی وابسته به نهاد قدرت در آن سهم داشته‌اند.
ارزش اولیه قرارداد مونوریل قم در سال ۱۳۸۸ حدود ۱۸۰ میلیارد تومان تعیین شده بود. ارزش تورمی ۱۸۰ میلیارد تومان ۱۲ سال پیش چیزی بیش از ۱۶۰۰ میلیارد تومان امروز است که چیزی در حدود نصف ارزش کل بودجه شهرداری قم در سال ۱۴۰۰ به حساب می‌‌آید.
در گزارش پایگاه داده‌های باز آمده است که «قرارداد پروژه مونوریل قم بین کنسرسیومی متشکل از شرکت‌های مپنا و کیسون با سازمان قطار شهری قم منعقد شده است. قرارداد پروژه مونوریل قم از نوع مهندسی، تدارکات و ساخت (EPC) بوده که بر اساس این نوع از قراردادها تمامی مراحل طراحی، ساخت و اجرا بر عهده پیمانکار بوده است.
این نوع از قراردادها به دلیل کوتاه کردن زمان انجام پروژه از محبوبیت بالایی در صنایع بزرگ جهان برخوردار شده‌اند، اما از آنجا که تمام مسئولیت‌های مدیریت، اجرا و کنترل کیفی پروژه به عهده پیمانکار است؛ در کشوری مانند ایران، با میزان بالای فساد مالی و اداری، زمینه را برای سوءاستفاده هر چه بیشتر از منابع مالی هموار می‌کند.»
مپنا، مخفف «شرکت مدیریت پروژه‌های نیروگاهی ایران» است. این شرکت در ۲۸ سال پیش توسط وزارت نیرو تاسیس شد. همان‌طور که از نام این شرکت پیدا است، حوزه کار اصلی مپنا ساخت نیروگاه‌ها است، اما به مرور زمان این شرکت وارد پروژه‌های نفت و گاز، حمل‌ونقل ریلی و حتی بیمارستان‌سازی شد.
گروه مپنا شامل ۳۹ زیرمجموعه بوده و بر اساس ادعای شرکت تا به حال نزدیک به ۱۰۰ پروژه اجرایی به ارزش بیش از ۳۰ میلیارد یورو را در کارنامه خود ثبت کرده است.
پای آستان قدس از سال ۱۳۹۱ و جریان تامین مالی خط آهن «مشهد-بجنورد-گرگان» اول به شرکت مهاب قدس و بعد به مپنا باز شد. مهاب قدس بر اساس مصوبه‌ای که در آخرین روزهای دولت احمدی‌نژاد تصویب شد، در ازای تامین مالی پیش‌پرداخت ۱۵ درصدی پروژه خط آهن مالک نیمی از سهام شرکت صبا بود که خود نیمی از سهام مپنا را در اختیار دارد.
ماجرای واگذاری مهاب قدس به آستان قدس بعد از روی کار آمدن دولت روحانی و طرح فساد ۱۲ هزار میلیارد تومانی جنجال‌برانگیز شد. آستان قدس رضوی اما با قوت به کار خود ادامه می‌داد. در سال ۱۳۹۴ رسما سه کرسی از پنج کرسی هیات‌مدیره مپنا را در اختیار گرفت.
با این حال در تابستان ۱۳۹۵ از آستان قدس پس گرفته شد و با حکم دادگاه به دولت بازگشت. معلوم نیست در فاصله سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۵ و در زمان حضور آستان قدس در تشکیلات مپنا، چقدر پول به پروژه مونوریل تزریق شده و سهم مپنا و به دنبال آن آستان قدس از این پول چقدر بوده است.
در گزارش پایگاه داده‌های باز ایران گفته شده است: «گروه مپنا در پروژه‌های بین‌المللی مرتبط با سپاه پاسداران نیز فعال است. برای مثال در بخش نیرو اقدام به ساخت نیروگاه گازی حیدریه نجف در کشور عراق کرده که شامل یک واحد گازی به ظرفیت ۱۶۲ مگاوات است. این پروژه به سفارش ستاد بازسازی عتبات عالیات در سال ۱۳۹۴ به بهره‌برداری رسید.»
و اما کیسون، شرکتی خصوصی که پیش از انقلاب در سال ۱۳۵۲ تاسیس شده و به گفته مدیران آن «بزرگترین شرکت بخش خصوصی ایران» است، اما شبهاتی درباره بده و بستان‌های آن با کارتل‌های اقتصادی-نظامی وابسته به هسته قدرت وجود دارد.
بر اساس اطلاعاتی که در گزارش پایگاه داده‌های باز ایران منتشر شده، حوزه فعالیت کیسون پنج حوزه نفت، گاز و صنعت، سد و مدیریت منابع آب، خانه‌سازی و توسعه شهری، عمرانی و سامانه حمل‌ونقل ریلی است. علاوه بر این پروژه‌های بین‌المللی این شرکت شامل چندین پروژه عمرانی و ساختمانی بزرگ از عراق تا ساخت مجتمع مسکونی ده‌هزار واحدی در ونزوئلا و چندین کشور دیگر در آفریقا و آسیای میانه است. نقشه زیر تعداد و مکان پروژه‌های بین‌المللی شرکت کیسون را نشان می‌دهد.
فعالیت‌های کیسون در کشورهایی مانند عراق، یمن و ونزوئلا در حالی است که این کشورها و رابطه با آن‌ها تحت نفوذ و نظارت انحصاری سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است.
علاوه بر این کیسون با شرکت‌های چینی هم همکاری دارد. پروژه قطار شهری اهواز از دیگر پروژه‌های ناتمام ریلی شرکت کیسون است که قرارداد پروژه در سال ۱۳۸۵ با همکاری شرکت نورینکو چین منعقد شد. شرکت نورینکو چین دارای محصولات و خدماتی در زمینه‌های عمرانی و راه‌سازی تا صنایع نظامی است وکیسون از آن به عنوان یکی از بزرگترین پیمانکاران صنایع دفاعی جهان یاد می‌شود.
در این گزارش به سوابق اعتراض‌های کارگری در کیسون اشاره شده و گفته شده « حداقل در دو مورد از پرداخت معوقات کارگران سر باز زده است.» این دو مورد اشاره به اعتصاب کارگران شرکت کیسون در پروژه ساخت مخازن نفت در «کوه مبارک جاسک» در اسفند ۱۳۹۹ و تجمع اعتراضی کارگران پروژه «قطار شهری اهواز» در سال ۱۳۹۸ دارد.
برگرفته ای از سایت ایران وایر، ۲۵ جولای ۲۰۲۱