مدیر رصدخانه مهاجرت ایرانیان از مهاجرت سالانه حداقل ۶۵ هزار نفر برای همیشه از کشور خبر داده است. در این میان مهاجرت گسترده پزشکان، هشدارهایی درباره کمبود پزشک در سال‌های آینده را به همراه داشته است.
بهرام صلواتی مدیر رصدخانه مهاجرت می‌گوید سالانه حداقل ۶۵ هزار نفر برای همیشه از ایران مهاجرت می‌کنند. رقمی بزرگ که بخشی از آن به مهاجرت کادر درمان برمی‌گردد. بحران‌های اقتصادی یا اجتماعی از اصلی‌ترین دلیل مهاجرت پزشکان است.
رصدخانه مهاجرت ایران در پیمایشی در تابستان سال ۱۴۰۱ میزان تمایل، تصمیم و اقدام به مهاجرت حوزه سلامت را بررسی کرد. بر اساس این پیمایش نیمی از شرکت‌کنندگان تمایل زیاد و بسیار زیاد به مهاجرت داشتند. نکته مهم‌تر در این پیمایش این است که بیش از یک سوم افراد شرکت‌کننده حتی تمایل به کار در مشاغل غیرتخصصی و پایین‌تر در خارج از کشور را داشتند. به عبارتی نیروهای آموزش‌دیده، پس از سال‌ها تحصیل ترجیح می‌دهند در مشاغلی به جز آنچه برای آن زحمت کشیده و آمادگی دارند و حتی در رده‌های پایین‌تر مشغول به کار شوند، اما از ایران بروند.
بر اساس گزارش رصدخانه مهاجرت ایران، مهاجرت داوطلبانه نیروی متخصص تحصیلکرده و نیروی کار ماهر در سه سال گذشته منجر به خروج بیش از چهار هزار پزشک از ایران شده است. باید در نظر داشت این آمار فقط برای پزشکان است و اگر با آمارهای مهاجرت پرستاران و سایر بخش‌های حوزه سلامت تجمیع شود، رقم بزرگ‌تری حاصل می‌شود. آمار دقیقی از مهاجرت پرستاران در دست نیست. سال ۲۰۱۸ و تنها در کشور امریکا، چهار هزار پرستار ایرانی فعال بودند. تعداد پزشکان ایرانی که به کشورهای دیگر مهاجرت کرده‌اند.
بر اساس داده‌های سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱، سه دسته عوامل مرتبط با مسائل اقتصادی، مدیریتی و شغلی-رفاهی بر مهاجرت بخش سلامت تاثیرگذار است. آنطور که نتایج این پیمایش نشان می‌دهد، از نظر عوامل کلان اقتصادی و اجتماعی موثر بر مهاجرت بیش از ۵۰ درصد از افراد شرکت‌کننده معتقد بودند بی‌ثباتی اقتصادی و اجتماعی در ایران، فساد نهادینه در کشور و شیوه حکمرانی در کشور مهم‌ترین عوامل تاثیرگذار بر مهاجرت در حوزه سلامت هستند. به طور کلی در میان شاغلان بخش سلامت، عواملی مانند عدم تناسب میان درآمد و هزینه‌های زندگی، تبعیض و نابرابری درآمدی در افزایش انگیزه افراد برای مهاجرت بیشتر است. همچنین رانت و روابط ناسالم مدیران و ناکارآمدی مدیران بهداشت و درمان کشور نیز به عنوان عوامل مدیریتی تاثیرگذار بر مهاجرت کادر درمان است.
بررسی‌های رصدخانه نشان می‌دهد پزشکانی که قصد مهاجرت دارند در همان سال‌های اولیه و پس از فارغ‌التحصیلی اقدام به مهاجرت می‌کنند. اما کادر درمان کدام کشورها را برای ادامه فعالیت انتخاب می‌کنند؟ داده‌های سالنامه مهاجرت ۱۴۰۱ نشان می‌دهد، آمریکا، آلمان، فرانسه و بریتانیا مهم‌ترین کشورهای پذیرنده پزشکان ایرانی هستند. سال ۲۰۱۸ تنها در آمریکا ۲۹ هزار ایرانی در بخش بهداشت و درمان فعال بودند. به عبارتی مقاصد مهاجرتی همان کشورهای توسعه‌یافته هستند که نیروی آموزش‌دیده کشورهای در حال توسعه را به کار می‌گیرند. گاهی با دادن امتیاز و گاهی بدون امتیاز خاصی برای مهاجران این رویه طی می‌شود. آمارهای مهاجرتی زنگ هشداری است برای خالی شدن حوزه بهداشت و درمان از نیروی انسانی مهارت‌دیده.
روزهای نخست سال ۱۴۰۱، رضا لاری‌پور سخنگوی سازمان نظام پزشکی از درخواست ۴۰۰۰ پزشک برای دریافت گواهی عدم سوء پیشینه خبر داد که قصد مهاجرت داشته‌اند. محمد رئیس‌زاده رئیس کل سازمان نظام پزشکی نیز با تأیید این آمار به شتاب مهاجرتی پزشکان اشاره کرده که در سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۴ هزار و ۲۷ نفر درخواست گود استندینگ یاعدم سوء پیشینه کرده‌اند.
به گفته محمد رئیس‌زاد در رشته‌های بسیار ضروری، جراح نداریم و مجبور می‌شویم برای برخی درمان‌ها با چند برابر هزینه، عزیزان را به خارج از کشور بفرستیم یا با یک عقب‌گرد ۴۰ ساله واردات پزشک از هند، پاکستان و فیلیپین داشته باشیم.
پیش از این گزارش‌هایی مبنی بر تغییر شغل پزشکان انتشار یافته بود. علی سالاریان معاون فنی و نظارت سازمان نظام پزشکی گفته بود، «در حال حاضر برخی فارغ‌التحصیلان پزشکی به سایر مشاغل کوچ می‌کنند؛ برخی پزشکان ما سوپرمارکت دارند یا حتی اگر کار خدماتی داشته باشند، از طبابت منفعت بیشتری دارد و این موضوع قابل اثبات است.»
اینهمه در حالیست که طی ماه‌های گذشته سرکوب پزشکان و پرستاران در جریان جنبش انقلابی در کشور نیز به دیگر دلایل آنها برای مهاجرت افزوده شده است.
کیهان لندن به تازگی در گزارشی به سرکوب و فشار بر پزشکان پرداخته و نوشته که پیوستن پزشکان و پرستاران به صف معترضان سبب شده تا مقامات حکومتی علاوه بر بازداشت و زندانی کردن این بخش از جامعه، به تلاش برای تغییر قوانین تایید صلاحیت پزشکان برای فعالیت حرفه‌ای آنها بپردازند! حرفه‌ای مهم و حیاتی و در خدمت مردم که سال‌ها تحصیل و رنج آموزش پشتوانه‌ی آن است.
این گزارش افزوده که از سوی دیگر شاهد موج اعتراض و انتقاد جامعه پزشکی و کادر درمان علیه سرکوب معترضان در انقلاب ملی هستیم. در آخرین مورد دکتر محمد رازی قائم مقام سازمان نظام پزشکی در اعتراض به سرکوب پزشکان در اوایل آبان ماه از مقام خود استعفا داد.
در همین رابطه، کانون پزشکان آلمان به همراه ۱۰ نهاد دیگر در بخش سلامت و درمان از جمله چندین اتحادیه و انجمن مرتبط با روان‌درمانی در دفاع از جان به دربردگان از زندان و شکنجه در نامه سرگشاده ای به اولاف شولتز صدراعظم و آنالِنا بِربوک وزیر خارجه آلمان که در تاریخ ۱۵ دسامبر ۲۰۲۲ منتشر شده، از آنها خواسته‌اند نظر به شرایط «فاجعه‌بار انسانی» که در ایران حاکم است و نظر به سرکوب پزشکان و کادر درمانی در ایران که به زخمی‌شدگان کمک می‌کنند، لازم است تا دولت این کشور «هر آنچه در توان دارد» برای فشار به رژیم ایران به کار بگیرند تا پزشکان در ایران «بتوانند کار خود را مطابق با قرارداد ژنو برای حفاظت و رفاه بیماران خود انجام دهند.»
دکتر رضا بهروز، پزشک و فعال ایرانی- آمریکایی در مورد فشارهای امنیتی نیروهای سرکوب علیه کادر درمان و جامعه پزشکی ایران به کیهان لندن می‌گوید: «ارزیابی من این است که رژیم یک اشتباه محاسباتی در مورد کادر پزشکی کرده و آن اینست که فکر می‌کرد چون پزشکان از نظر اقتصادی زندگی نسبتا مرفهی دارند، امکان اینکه این زندگی مرفه را فدای آرمان‌های انقلابی و حمایت از خیزش مردمی کنند کم است. اما این اشتباه بود، چون بسیاری از پزشکان به سوگند حرفه‌ای که خورده‌اند پایبندند و امتیازات رانتی را به این سوگند نمی‌فروشند. این برای رژیم قابل هضم نیست و اینطور به نظر می‌رسد که چنین رفتاری را پیش‌بینی هم نمی‌کرد.»
برگرفته ای از سایت کیهان لندن، ۲۴ دسامبر ۲۰۲۲