گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس از گسترش ابعاد فقر در جامعه ایران نشان می‌دهد که یک سال پس از روی کار آمدن دولت ابراهیم رئیسی، میزان کالری مصرفی بسیاری از مردم به زیر سطح استاندارد جهانی سقوط کرده است.
سنجش میزان کالری مصرفی یکی از مهم‌ترین معیارهای بررسی میزان فقر در یک جامعه است. طبق استانداردهای جهانی هر فرد به‌طور متوسط باید روزانه دست‌کم دو هزار و ۱۰۰ کالری مصرف کند، اما بررسی آمارها نشان می‌دهد که در یک دهه اخیر میانگین کالری مصرفی سرانه مردم ایران کاهش یافته و در سال ۱۴۰۱ به پایین‌ترین سطح رسیده است.
گسترش فقر و پیامدهای آن در جامعه ایران که با وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ آغاز شد و در طول بیش از چهار دهه گذشته همواره سیر صعودی داشته است، با روی کار آمدن دولت منصوب علی خامنه‌ای در سال ۱۴۰۰ روند سریع‌تری نیز پیدا کرد.
گزارش جدید مرکز پژوهش‌های مجلس بهوضوح آشکار می‌کند مهم‌ترین دستاورد دولتی که با ادعای رسیدگی به فقرا روی کار آمد، گسترش فقر در لایه‌های مختلف اجتماعی بوده است؛ به طوری که سال ۱۴۰۱ در نخستین سال شروع به کار دولت ابراهیم رئیسی، میزان مصرف کالری نیمی از ایرانیان از دو هزار و ۱۰۰ کالری در روز که سطح استاندارد جهانی است، کمتر شد. از سوی دیگر، همه دهک‌های جامعه نیز میزان کالری مصرفی‌شان را نسبت به سال قبل کاهش دادند.
این گزارش آماری علاوه بر اینکه از نابسامانی اقتصادی همه دهک‌های درآمدی جامعه خبر می‌دهد، از این حقیقت پرده برمی‌دارد که کاهش کالری در میان دهک‌های متوسط درآمدی جامعه بیشتر بوده است. به‌معنای اینکه طبقه متوسط بیش از گذشته به سمت خط فقر سوق داده شدند.
به گزارش روزنامه دنیای اقتصاد، از نگاه مرکز پژوهش‌های مجلس، دو عامل در این روند نقش اصلی را ایفا کرده‌اند؛ نخست اینکه خانوارها به‌دلیل تورم بالای قیمت مواد غذایی و افزایش سایر هزینه‌ها نظیر مسکن سعی کرده‌اند که مصرف غذایی‌شان را کاهش دهند. نکته دیگر اینکه خانوارها به‌دلیل چشم‌انداز نامطلوب اقتصاد، کوشیده‌اند از میزان کالاهای خوراکی بکاهند تا بتوانند کالاهای بادوام بیشتر خریداری کنند.
برمبنای گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، سال ۱۴۰۱ خط فقر یک خانواده سه نفره تهرانی بیش از ۱۵ میلیون تومان براورد شده، در حالی که در همین سال حقوق کارگران و بازنشستگان حداقل‌بگیر جامعه کمتر از هشت میلیون تومان بود.
این گزارش بیان می‌کند در سال ۱۴۰۱ مصرف برخی از اقلام خوراکی برای خانوارها در همه دهک‌های درآمدی نسبت به سال ۱۴۰۰ کاهش داشته اما نحوه کاهش مصرف در دهک‌های مختلف از الگوی یکسانی پیروی نکرده است. با توجه به تورم شدید خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها افراد مصرفشان این کالاها را کاهش داده و مصرف سایر اقلام را جایگزین کرده‌اند. این مسئله برای دهک‌های میانی که به طور نسبی یارانه کمتری را دریافت کرده‌اند، بهوضوح روشن است؛ زیرا در تمامی اقلام، دهک‌های میانی مصرف خود از این گروه کالاها را کم کرده‌اند.
البته ممکن است کاهش مصرف خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها دلایل دیگری نیز داشته باشد، از جمله اینکه فشار تورمی می‌تواند باعث شود خانوار از مصرف بخشی از خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها صرف‌نظر کند تا توان تامین سایر نیازهای اساسی را به دست آورد. این مسئله به‌خصوص در مورد تامین هزینه‌های مسکن بسیار محتمل است.
داده‌های تحلیلی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که گسترده‌تر شدن مشکلات اقتصادی مردم طی یک دهه گذشته به کاهش شدید یا حتی حذف کامل تفریح و مسافرت در بیش از سه‌چهارم جمعیت ایران منجر شده و هزینه تفریح دهک دهم نیز به ۴۰ برابر هزینه مسافرت و تفریح دهک اول رسیده است.
گسترش فقر در لایه‌های مختلف اجتماعی در حالی است که رهبر جمهوری اسلامی از علمکرد دولت منصوبش به‌شدت حمایت می‌کند. ابراهیم رئیسی نیز به‌تناوب از رسیدن به قله و پیشرفت اقتصادی دم می‌زند و قصد دارد از «خدماتش» فیلم و سریال هم بسازد. به‌رغم این ادعاها، آنچه در بطن جامعه رخ می‌دهد، گسترش آسیب‌های اجتماعی و بزهکاری به دنبال فراگیر شدن فقر و شاخص فلاکت در جامعه است.
طی ماه‌های اخیر برخی رسانه‌های داخلی از افزایش میزان سرقت از سوپرمارکت‌ها خبر دادند. گزارش‌هایی هم از رواج پدیده «غذاقاپی» در سطح شهر منتشر شد. به همین میزان پدیده‌هایی مانند فروش کلیه و دیگر اعضای بدن و رحم اجاره‌ای در میان اقشار مختلف مردم به خصوص دهه هشتادی‌ها افزایش یافته است.
در این میان، تورم کالاهای خوراکی هر ماه رکورد جدیدی را ثبت می‌کند. تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران نیز از متوسط قیمت کالاهای خوراکی در فروردین‌ماه امسال نشان می‌دهد که به‌رغم ادعای مسئولان، بیشتر کالاهای خوراکی، از برنج و شیرینی گرفته تا لبنیات و تخم‌مرغ، افزایش قیمت داشته‌اند.
به‌تازگی وحید محمودی، استاد اقتصاد دانشگاه تهران، با استناد به گزارش‌های آماری سازمان خواروبار جهانی، از کاهش تولید و مصرف لبنیات در ایران خبر داد و به سایت فرارو گفت که تا پیش از این بسیاری از مردم گوشت نمی‌خریدند اما حالا دیگر شیر و ماست هم نمی‌خرند.
محمودی با تاکید بر اینکه تعداد زیادی از خانوارهای ایرانی در طبقه «مسکین‌ها» قرار دارند، گفت که طبق تقسیم‌بندی خط فقر، «مسکین» به فردی گفته می‌شود که حتی با صرف تمام درآمدش هم نمی‌تواند نیازهای خوراکی‌اش را تامین کند، چون دچار فقر شدید است. او در ادامه افزود که بخش زیادی از درآمد و دارایی افراد بسیار فقیر صرف اجاره مسکن می‌شود و با افزایش مداوم هزینه‌های مسکن، فقر مزمن در جامعه استمرار می‌یابد.
نکته‌ای که کارشناسان اقتصادی همواره بر آن تاکید دارند، این است که حقوق و درآمد بیش از نیمی از جمعیت ایران برای تامین نیازهای ضروری آنان کافی نیست و قدرت خرید آنان در پی تورم مستمر روزبه‌روز کمتر می‌شود.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۳۰ آپریل ۲۰۲۴