آلودگی هوا، بحران کمبود آب و فرونشست زمین سه بحران زیست‌محیطی‌اند که نه‌تنها حیات ساکنان استان فارس که بقای آثار تاریخی و باستانی این شهر را هم به خطر انداخته‌اند. طی ماه‌های اخیر به تناوب گزارش‌هایی منتشر شد که نشان می‌داد فرونشست زمین برخی آثار باستانی استان فارس از جمله تخت جمشید و نقش رستم را تهدید می‌کند. در یکی از آخرین گزارش‌ها نیز قاسم نهاوندی، معاون محیط زیست اداره کل محیط زیست استان فارس، خبر داد که فرونشست زمین به نزدیکی تخت جمشید رسیده است.
این مقام دولتی، علت فرونشست زمین در زمین‌های مجاور تخت جمشید را کم‌بارشی و برداشت غیرمجاز آب از چاه‌های نزدیک این اثر باستانی دانست و گفت که این مسئله می‌تواند بحران ایجاد کند.
نهاوندی به سایت رویداد۲۴ گفت که بیشتر چاه‌های نزدیک تخت جمشید مصرف کشاورزی دارند و برداشت از این چاه‌ها در پی کاهش بارندگی‌ها افزایش یافته است.
معاون محیط زیست استان فارس همچنین از خشکی باغ‌های محدوده قصرالدشت در این استان خبر داد و گفت که وسعت این باغ‌ها از سه هزار هکتار به یک هزار هکتار رسیده است. از طرفی سیستم فاضلاب آب و خاک بخش وسیعی از استان را آلوده کرده؛ به طوری که بخش عمده‌ای از رودخانه چنارراهدار به دلیل سرازیر شدن پساب صنعتی سرشار از آب‌های خاکستری شده است.
اما این تمام ماجرا نیست؛ زیرا تالاب مهارلو هم با آب همین رودخانه آلوده می‌شود. معاون محیط زیست استان فارس به خشک شدن خرم‌رود و دیگر مشکلات زیست‌محیطی استان فارس نیز اشاره کرد و گفت که صنایع شیراز باید از این شهر فاصله بگیرند و برای جانمایی جدید آن‌ها آمایش سرزمین در نظر گرفته شود.
بر اساس نتایج مطالعات تخصصی دانشگاه شیراز، در حدود ۱۵ سال اخیر تمام دشت مرودشت نشست کرده و وسعت و سرعت فرونشست زمین در این دشت پیشرفت قابل‌توجهی داشته است.
داده‌های این مطالعه حاکی از آن است که در سطح زمین دشت مرودشت شکاف‌های بسیارعظیمی به پهنای ۵۰ تا ۷۰ سانتی‌متر ایجاد شده و در دشت شیراز، شامل محدوده دریاچه مهارلو تا شمال غرب شهر، نیز نقاطی فرونشست کرده است.
مخاطرات زیست‌محیطی در حالی به تهدیدی جدی برای سلامتی مردم و بناهای تاریخی استان فارس تبدیل شده‌اند که طبق آمار رسمی، نزدیک به شش میلیون نفر در این استان زندگی می‌کنند و ده‌ها اثر تاریخی و باستانی ایران در استان فارس واقع‌اند که برخی از آن‌ها از جمله نقش رستم، تخت جمشید، پاسارگاد، حافظیه، آرامگاه سعدی، مسجد و بازار وکیل برهه‌های مهمی از تاریخ ایران را نمایندگی می‌کنند و اکنون به دلیل بحران‌های زیست‌محیطی مانند هجوم گلسنگ‌ها و فرونشست زمین در معرض تخریب‌اند.
این در حالی است که این استان و به‌خصوص شهر شیراز به دلیل موقیت ویژه فرهنگی و تاریخی این ظرفیت را دارد که به یکی از بزرگ‌ترین مراکز گردشگری در سطح جهان تبدیل شود و درآمدهای غیرنفتی ایران را افزایش دهد اما دولت‌های جمهوری اسلامی برای رفع مشکلات زیست‌محیطی استان فارس و دیگر استان‌های ایران نه از تجربه و دانش کارشناسان استفاده می‌کنند و نه برای مرمت، نگهداری و محافظت از آثار تاریخی بودجه کافی اختصاص می‌دهند.
اواخر فروردین امسال، محمد سهرابی، سرپرست سابق پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی که درباره رویش گلسنگ بر آثار تاریخی و باستانی ایران تحقیقات جامعی انجام داده است، وضعیت بناهای تاریخی ایران را از نظر فرسودگی زیستی بسیار آسیب‌زا و ناپایدار توصیف کرد و گفت که بیستون، تخت جمشید، پاسارگاد، میراث جهانی محور ساسانی، چغازنبیل، شوش، گنبد سلطانیه و گنبد قابوس، تخت سلیمان و برخی کاروانسراهای ثبت‌شده در میراث جهانی از نظر رشد گلسنگ در وضعیت خطرناکی قرار دادند.
سرپرست پیشین پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی با اشاره به اینکه تاکنون نزدیک به ۵۰۰ گونه گلسنگ در حال رویش روی بناهای تاریخی و باستانی ایران مشاهده شده، تاکید کرد که نرخ فرسایش بناهای باستانی ایران با رتبه‌بندی‌های متفاوت افزایش یافته است.
گلسنگ نوعی قارچ همزیست با جلبک‌ها و سیانوباکتری‌ها است که روی سنگ‌ها، صخره‌ها، تنه و ساقه درختان می‌رویند و می‌تواند تا چهار هزار سال عمر کند.
اردیبهشت امسال نیز هم‌زمان با انتشار گزارش‌هایی درباره فرونشست زمین در استان فارس و هجوم گلسنگ‌ها به آثار تاریخی، عليرضا عسگری، مدیر پایگاه جهانی تخت جمشید، افشا کرد که در محدوده نقش رستم ۳۰۲ متر فروچاله و فروشست اتفاق افتاده كه در جريان بارندگی‌ها دچار آبگرفتگی شده‌اند. او همچنین گفت که این مجموعه باستانی بودجه ندارد و با قطع ردیف اعتباری اختصاصی از دو سال، اگر از محل اعتبار استانی بودجه‌ای اضافه آمد، به تخت جمشید می‌دهند که تازه بخشی از آن هم باید به نقش رستم برسد.
این خبر را استانداری فارس تکذیب کرد، حال آنکه پیش از آن عزت‌الله ضرغامی، وزیر سابق میراث فرهنگی، هم گفته بود که با وجود ۳۵ هزار بنای تاریخی ثبت‌شده، سهم روزانه هر بنا کمتر از ۳۰ هزار تومان است.
علی بیت‌اللهی، مدیر بخش زلزله مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، اواخر خردادماه، ضمن هشدار درباره فرونشست زمین در محوطه‌های باستانی ایران به روزنامه اعتماد گفت: «اگر هرچه زودتر برای جبران خساراتی که به میراث تاریخی‌مان زده‌ایم، اقدام نکنیم، دیگر از نقش رستم و تخت جمشید و میدان نقش جهان اثری باقی نخواهد ماند.»
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۲۷ اگوست ۲۰۲۴