سایه رحیمی
در تقویم جهانی، ۲۷ سپتامبر (۶ مهر) «روز جهانی گردشگری» نام‌گذاری شده است. هدف اصلی این نام‌گذاری تاکید بر نقش گردشگری در توسعه کشورها است. سازمان جهانی گردشگری نیز این مناسبت را فرصتی برای یادآوری اهمیت گردشگری پایدار، حفاظت از محیط زیست، ترویج صلح و درک متقابل فرهنگ‌ها می‌داند. اهمیت گردشگری در توسعه پایدار، حتی پیش از این مناسبت نیز برای بسیاری از کشورهای جهان اثبات شده بود اما نام‌گذاری روزی با این عنوان در تقویم بین‌المللی بر تلاش جهانی برای رونق این صنعت افزود. در این میان آمار سالانه گردشگران در برخی کشورها مانند ترکیه تا ۵۰ میلیون افزایش یافت و در مقابل، سهم ایران از صنعت جهانی گردشگری به سالانه پنج تا شش میلیون مسافر خارجی محدود شد.
گردشگری نقشی کلیدی در توسعه اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی کشورهای مختلف دارد. در بخش اقتصادی به ایجاد اشتغال و ارزآوری و درآمدزایی محلی منجر می‌شود و زیرساخت‌ها و صنایع بومی را تقویت می‌کند.
در حوزه اجتماعی نیز به ایجاد حس همبستگی اجتماعی، بهبود روابط اجتماعی، مشارکت جمعی، محافظت از محیط زیست و منابع طبیعی می‌انجامد. گردشگری نیروی محرکه جوامع برای توسعه در تمام بخش‌ها به شمار می‌آید و به همین دلیل است که کشورهای جهان برای توسعه این صنعت اقدام‌های مختلف و متنوعی انجام می‌دهند.
این اقدام‌ها را می‌توان در سه حوزه اصلی زیرساخت‌ها، تبلیغات و توسعه پایدار گردشگری دسته‌بندی کرد.
سرمایه‌گذاری برای بهبود شبکه‌های حمل و نقل و تسهیل دسترسی، ساخت و بهسازی هتل‌ها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و مهمان‌سراها با استانداردهای بین‌المللی با هدف بالا بردن سطح خدمات و ارتقای خدمات دیجیتال از مهم‌ترین اقدام‌ها در حوزه بهبود زیرساخت‌ها است.
کشورهای گردشگرپذیر در بخش تبلیغات نیز برای معرفی جاذبه‌های گردشگری‌شان و ترغیب گردشگران از روش‌های مختلف استفاده می‌کنند. در این میان، برخی کشورها که روابط سیاسی نزدیک دارند با ایجاد تورهای مشترک یا متقابل صنعت گردشگری‌شان را رونق می‌دهند.
کشورهای گردشگرپذیر با اقدام‌هایی مانند محافظت اصولی از محیط زیست، منابع طبیعی و آثار فرهنگی و تاریخی در مسیر گردشگری پایدار گام برمی‌دارند و با اقدام‌هایی مانند ثبت جهانی آثار و محوطه‌های تاریخی و طبیعی جاذبه‌هایشان را به جامعه جهانی معرفی می‌کنند.
این اقدام‌ها نه‌تنها جذب گردشگران بیشتر را در پی دارد که به توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی پایدار کشورها نیز کمک می‌کند.
بررسی عملکرد جمهوری اسلامی در حوزه گردشگری و مقایسه آن با اقدام‌های دیگر کشورها علت اصلی افول صنعت گردشگری در ایران را آشکار می‌کند.
ایران کشوری با تاریخ و فرهنگ بسیار غنی و متنوع است. در این سرزمین صدها اثر و بنای تاریخی وجود دارد که بازدید هر یک از آن‌ها به‌تنهایی می‌تواند انگیزه گردشگران برای ورود به ایران باشد. تنوع فرهنگی، اجتماعی و طبیعی نیز جاذبه‌های گردشگری ایران را خاص و بی‌همتا کرده است. درآمدهای حاصل از گردشگری نیز یکی از مهم‌ترین جایگزین‌های درآمده‌های نفتی است. با این حال، میل و اقدام گردشگران خارجی برای ورود به ایران پیوسته کاهش می‌یابد، زیرا جمهوری اسلامی در سه حوزه‌ای که نام برده شد، یعنی توسعه زیرساخت‌ها، تبلیغات و گردشگری پایدار، عملکرد مناسبی نداشته است.
در حوزه زیرساخت‌ها، هتل‌ها و بوم‌گردی‌های ایران، طی بیش از چهار دهه اخیر بهسازی نشده‌اند. حمل و نقل ایران از صنعت هوایی گرفته تا اتوبوس‌های بین شهری و راه‌آهن فرسوده و ناایمن است. خدمات دیجیتال نیز به‌دلیل فیلترینگ در پایین‌ترین درجه قرار دارد.
در بخش گردشگری پایدار نیز خبرهایی که هر روز از نابودی و تخریب محیط زیست، منابع طبیعی و آثار تاریخی منتشر می‌شود، به‌خوبی گویای وضعیت کنونی است. به این موارد باید مسئله تبلیغات معکوس را نیز افزود. زیرا گردشگران خارجی به‌خصوص آمریکا‌یی‌ها و اروپایی‌ها در نتیجه سیاست گروگان‌گیری جمهوری اسلامی مخاطره سفر به ایران را بسیار می‌دانند.
مقام‌های وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی مدعی‌اند که سالانه حدود شش میلیون گردشگر وارد ایران می‌شوند، اما داده‌های مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که ۱۰ کشور نخست مبدا گردشگری ورودی ایران در سال گذشته عراق، افغانستان، ترکیه، پاکستان، ارمنستان، آذربایجان، ترکمنستان، بحرین، کویت و چین بوده‌اند که درمجموع کمتر از شش میلیون از شهروندانشان طی یک سال به ایران سفر کرده‌اند.
مسئله این است که جمهوری اسلامی همه این مسافران خارجی را «گردشگر» معرفی می‌کند، حال آنکه گردشگر تعریف مشخص دارد و به کسی گفته می‌شود که با هدف بازدید از یک جاذبه فرهنگی، تاریخی، اجتماعی به مکانی سفر می‌کند. این تعریف نمی‌تواند همه مسافرانی را که از کشورهایی مانند عراق، پاکستان، افغانستان و آذربایجان به ایران سفر می‌کنند دربر بگیرد، زیرا بسیاری از آن‌ها با هدف کار یا دیدار خویشاوندان و دوستان به ایران می‌روند.
تحریم‌های بین‌المللی و محدودیت‌های مربوط به تراکنش‌های مالی بین‌المللی، حجاب اجباری، ممنوعیت نوشیدنی‌های الکلی، فرسودگی زیرساخت‌ها، اقتصاد ناپایدار، فیلترینگ و گروگان‌گیری اتباع خارجی با هدف امتیازگیری از کشورهای غربی دلایلی‌اند که میل گردشگران را برای سفر به ایران تحت تاثیر قرار می‌دهند.
در جریان خیزش سراسری ۱۴۰۱ برخی کشورهای اروپایی و آمریکایی ازجمله فرانسه، بریتانیا، سوئد، بلژیک، کانادا و ایالات متحده با صدور هشدار قرمز از شهروندانشان خواستند سفرهای غیرضروری به ایران را لغو کنند.
سیاست‌های تنش‌آمیز جمهوری اسلامی در منطقه و جهان نه‌تنها به توسعه صنعت گردشگری منجر نشده که نابودی کسب‌وکارهای مرتبط با صنعت گردشگری را نیز در پی داشته است، به‌طوری‌که هتل‌داران، تورگردانان و شرکت‌های مسافرتی به‌تناوب از کسادی این بازار خبر می‌دهند.
پیش‌تر ابراهیم پورفرج، رئیس انجمن تورگردانان ایران، با تاکید بر اینکه تنها گردشگران فعلی ایران زائران اماکن زیارتی‌اند، گفته بود: «مدت‌ها است توریستی به ایران نمی‌آید، حتی مجانی. این مسئله سبب تعطیلی صنعت و بیکاری فراوان در جامعه تورگردانان شده است.»
مرگ تدریجی صنعت گردشگری در ایران به بخش گردشگری خارجی محدود نیست و گردشگری داخلی را هم دربر می‌گیرد. داده‌های رسمی نیز نشان می‌دهد که مسافرت از سبد خرید بسیاری از ایرانیان حذف شده است. تورم و بحران‌های اقتصادی پیاپی، اصلی‌ترین دلیل کاهش نرخ گردشگری داخلی است، اما نبود زیرساخت‌های مناسب، و مدیریت ناکارآمد گردشگری و موانعی که حاکمیت برای شهروندان ایجاد می‌کند نیز در کاهش گردشگری داخلی تاثیرگذارند.
نمونه اخیر آن نیز در آخرین روزهای شهریورماه اتفاق افتاد که هزاران مسافر در جاده‌های شمالی کشور، بدون امکانات رفاهی مناسب، ساعت‌ها در صف‌های چندکیلومتری تامین بنزین منتظر ماندند.
اکنون درحالی‌که مقام‌های دولتی ایران با آمار ورود شش میلیون مسافر خارجی به ایران برای خود دستاوردسازی می‌کنند، ترکیه سقف درآمدهایش از محل گردشگری را به بیش از ۵۰ میلیارد دلار در سال رسانده و نامش را در میان ۱۰ کشور برتر جهان در صنعت گردشگری ثبت کرده است و قصد دارد درآمدش از گردشگری را ظرف ۱۰ سال آینده به ۱۳۵ میلیارد دلار برساند.
آمار وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه نشان می‌دهد که در سال گذشته میلادی بالغ بر ۵۶ میلیون گردشگر از کشورهای مختلف جهان وارد ترکیه شده‌اند و درآمد این کشور از محل گردشگری از ۵۴ میلیارد دلار فراتر رفته است.
مقایسه این اعداد با درآمدهای نفتی و غیرنفتی ایران نشان می‌دهد که، در سایه سیاست‌های تنش‌زای جمهوری اسلامی، نه‌تنها درآمدهای غیرنفتی ایران ازجمله گردشگری با درآمدهای گردشگری ترکیه فاصله دارد که حتی درآمدهای نفتی کشور هم که در خوش‌بینانه‌ترین وضعیت حدود ۳۰ میلیارد دلار اعلام شده، از آن پایین‌تر است.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۴