مسعود پزشکیان و ولادیمیر پوتین، روسای جمهوری ایران و روسیه، روز جمعه بیست‌وهشتم دی‌ماه (۱۷ ژانویه)، سه روز قبل از تحلیف دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور منتخب آمریکا، توافق مشارکت راهبردی امضا کردند. توافقی که اگرچه در ظاهر طیف وسیعی از همکاری‌های اقتصادی، تجاری، نظامی، دفاعی و امنیتی را شامل می‌شود، از تلاش فزاینده دو کشور برای مقابله با انزوای بین‌المللی و کاهش تأثیر تحریم‌های بین‌المللی پرده برمی‌دارد.
رئیس دولت چهاردهم جمهوری اسلامی، قبل از امضای معاهده مشارکت جامع راهبردی با روسیه در دیدار با رئیس جمهوری این کشور به نقل از رهبر جمهوری اسلامی گفت که «منطقه را باید دولت‌های منطقه مدیریت و اداره کنند و نیازی نیست از آن طرف دنیا بیایند سیاست خودشان را اعمال کنند و منطقه را بر هم بریزند».
پوتین نیز در این دیدار اذعان کرد که آنچه در مناسبات ایران و روسیه در حال انجام است، با «ملاحظات و کنترل» خامنه‌ای صورت می‌گیرد.
در این دیدار روسای جمهور دو کشور اعلام کردند که با امضای معاهده مشترک راهبردی، روابط تهران و مسکو تقویت می‌شود. پزشکیان نیز به پوتین اطمینان داد که جمهوری اسلامی تمامی موانع برای اجرایی و عملیاتی شدن این معاهده را برطرف خواهد کرد.
پوتین نیز از طرح‌های توسعه نیروگاه هسته‌ای، حوزه انرژی و افزایش مواصلات و زیرساخت حمل و نقل به عنوان مواردی از این موافقت‌نامه نام برد.
صبح جمعه، هنگامی که مسعود پزشکیان، دوشنبه، پایتخت تاجیکستان را به مقصد مسکو ترک کرد، پستی در حساب کاربری علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی به زبان روسی در شبکه اجتماعی اکس منتشر شد با این مضمون که «چشم‌انداز تحولات جهانی نویدبخش نظمی چندجانبه است که در آن آمریکا منزوی خواهد شد و آسیا به مرکز دانش، اقتصاد، قدرت سیاسی و نظامی تبدیل می‌شود.» خامنه‌ای در ادامه این پست نیز ادعا کرد که «ایده مقاومت علیه خشونت و ظلم گسترش می‌یابد».
مقام‌های جمهوری اسلامی، از جمله اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت امور خارجه می‌گویند معاهده مشترک جامع همکاری‌های ایران و روسیه در واقع متن به‌روز شده همان موافقت‌نامه‌ای است که سال ۱۳۷۹ بین دو کشور امضا شده بود.
پیشینه توافق‌نامه مشارکت راهبردی ایران و روسیه که مسئولان جمهوری اسلامی آن را سند به‌روز‌شده توافق پیشین می‌نامند، به سال ۱۴۰۰ بازمی‌گردد که ابراهیم رئیسی به فاصله کوتاهی پس از اینکه سکان دولت سیزدهم را در دست گرفت، به مسکو رفت تا به پوتین اطمینان دهد که جمهوری اسلامی «شریک راهبردی» روسیه خواهد ماند.
رئیسی در آن سفر رونوشتی از یک سند همکاری را نیز با خود به روسیه برد. به گفته سخنگوی وزارت امور خارجه، سند جدید از اوایل تابستان ۱۴۰۳ به تایید دو کشور رسیده بود و طرفین منتظر زمان مناسب برای امضای این دو سند بودند.
سندی که مقام‌های دو کشور مدعی‌اند، توافقی برای «همکاری دوجانبه و تقویت مناسبات» است، با توجه به موقعیت سیاسی تهران و مسکو در جهان، انزوای هر دو کشور، تحریم‌های بین‌المللی و هم‌زمانی بازگشت دوباره دونالد ترامپ به کاخ سفید از نظر تحلیل‌گران معانی دیگری نیز دارد.
شواهد موجود از جمله پست علی خامنه‌ای در شبکه اجتماعی اکس نشان می‌دهد، توافق جدید با روسیه بیش از آنکه تجاری و اقتصادی باشد، راهبردی، امنیتی و دفاعی است. کمااینکه سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، پیش‌تر اذعان کرده بود توافق‌نامه جدید همکاری ایران و روسیه، «تعهدات دو طرف به همکاری نزدیک در زمینه‌های دفاعی را رسمی خواهد کرد».
طبق اعلام کاظم جلالی، سفیر جمهوری اسلامی در مسکو، این توافق شامل ۴۷ ماده است که حوزه‌های مختلفی مانند همکاری در زمینه فناوری، اطلاعات و امنیت سایبری، همکاری در انرژی هسته‌ای، مبارزه با تروریسم، همکاری منطقه‌ای، مسائل زیست‌محیطی، دریای خزر و مقابله با پولشویی و جرایم سازمان‌یافته را پوشش می‌دهد. سایر مفاد این توافق شامل همکاری دفاعی و نظامی، از جمله آموزش و ابتکارات مشترک است.
این توافق در حالی امضا شد که هر دو کشور تحت تحریم‌های سنگین غرب قرار دارند. میدل‌ایست آی، به نقل از منبعی مطلع در جمهوری اسلامی نوشت که این توافق شامل بندی است که دو طرف را از حمایت یا کمک به مهاجمان علیه یکدیگر و همچنین از اجازه دادن به استفاده از قلمرو خود به‌عنوان پایگاهی برای چنین اقداماتی منع می‌کند.
یکی از بندهای کلیدی پیمان مربوط به تمامیت ارضی است که برای ایران به‌دلیل ادعاهای مداوم امارات متحده عربی بر سه جزیره خلیج فارس که ایران از سال ۱۹۷۱ کنترل آن‌ها را در دست دارد، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
با این حال، این بند شامل به رسمیت شناختن کریمه که روسیه در سال ۲۰۱۴ از اوکراین تصرف کرد یا سایر مناطق مورد مناقشه نمی‌شود.
علاوه بر این، هر دو کشور متعهد خواهند شد که با تحریم‌های فراسرزمینی غیرقانونی، از جمله تحریم‌های ثانویه ایالات متحده، مخالفت کرده و در مجامع بین‌المللی از یکدیگر حمایت کنند. با این حال، این بند در صورت بازگشت تحریم‌های شورای امنیت سازمان ملل ممکن است با چالش مواجه شود، زیرا روسیه عضو شورای امنیت است و ملزم به اجرای وظایف خود است.
این وضعیت ممکن است زمانی رخ دهد که کشورهای اروپایی مکانیسم ماشه را برای بازگرداندن تحریم‌ها در چارچوب برجام فعال کنند.
از نظر افکار عمومی ایران، امضای توافق مشارکت راهبردی ایران و روسیه، قبل از تحلیف ترامپ، اقدامی در جهت حفظ بقای جمهوری اسلامی در برابر فشارهای حداکثری است که احتمالا در دولت ترامپ اجرا می‌شوند.
ناظران بر این باورند که جمهوری اسلامی در جهت دشمنی با غرب امتیازهای ویژه‌ای به کشورهای روسیه و چین می‌دهد و این کار را نیز با ادعای «شکل‌گیری نظم نوین» توجیه می‌کند.
پیام علی خامنه‌ای در شبکه اجتماعی اکس به زبان روسی نیز چنین ادعایی را مطرح کرده بود. حال آنکه توافق ۲۰ ساله ایران و روسیه با انتقاد عمومی روبرو شد، زیرا بسیاری معتقد بودند که ایران امتیازات بیش از حدی ارائه داده است. اکنون نگرانی‌های مشابهی درباره مفاد توافق با روسیه وجود دارد، به‌ویژه با توجه به اینکه از اذهان عمومی در ایران با توجه به تجربه‌های تاریخی نسبت به روسیه بدبین است. به همین دلیل توافق مشارکت راهبردی ایران و روسیه برای آنان قراردادهای ترکمانچای و گلستان را تداعی می‌کند که منجر به از دست دادن چندین استان ایرانی در منطقه قفقاز شد.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۱۸ ژانویه ۲۰۲۵