کدام عامل یا حوزه مسئولیت سنگین‌تری را در آلودگی مرگ‌بار و زیان‌آفرین هوای شهرهای ایران به دوش می‌کشد؟ بنزین کم‌کیفیت، صنعت خودروسازی یا تحریم‌ها؟ آیا چشم‌اندازی در درمان این درد وجود دارد؟
آلودگی ممتد هوا آن هم در روزهای سرد مستعد بارش‌های آسمانی باز هم اندیشه‌ورزان را به تکاپوی یافتن علل اصلی این درد در ایران واداشته است.
سال به سال بر شدت این مشکل افزوده می‌شود تا حدی که رفته‌رفته عادتی دیگر به نام تعطیلی مراکز آموزشی و اداری را هم باید به عادت‌هایی مانند زدن ماسک و دوری گروه‌های حساس از هوای آزاد افزود.
بارها کیفیت پایین بنزین عامل این آلودگی شناخته شده که با تکذیب مسئولان فراورده‌های نفتی ایران روبرو شده است. برخی نیز انگشت اتهام را متوجه موتورسیکلت‌های غیر استاندارد کرده‌اند که به گفته آنها، هر کدام به اندازه هفت خودرو هوا را آلوده می‌کند.
(سایت حکومتی) ایسنا در گزارشی که شنبه هفتم دی (۲۸ دسامبر) منتشر شده به آلودگی نسبتا پایدار هوا در روزهای گذشته پرداخته و در تلاش برای چاره‌یابی سرانجام به صنعت خودروسازی ایران رسیده است.
علیرضا صادق‌آبادی، مدیرعامل شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران بنزین توزیعی در ایران را استاندارد دانسته و آلوده‌ساز اصلی را “احتراق بد” سوخت خوانده است. او می‌گوید، اگر سوخت خوب اما احتراق بد باشد آلودگی ایجاد می‌شود.
شرکت پالایش و پخش فراورده‌های نفتی ایران طی اطلاعیه‌ای بنزین تحویلی به مشتری‌ها را مطابق با استاندارد ملی و یورو چهار اعلام کرده و متهم کردن بنزین بی‌کیفیت در قائله آلودگی را مطلبی “بی‌پایه” جهت “تشویش اذهان عمومی” دانسته است.
این شرکت چندی پیش نیز اعلام کرد که طبق گزارش شرکت کنترل کیفیت هوای تهران، منشاء بیش از ۸۰ درصد از آلودگی ناشی از وسائل نقلیه شهر تهران مربوط به کامیون‌ها، اتوبوس‌ها و مینی‌بوس‌هاست که سوخت مصرفی هیچکدام از آنها بنزین نیست.
از دیگر سو، شرکت (حکومتی) کنترل کیفیت هوای تهران نیز اعلام کرد، حتی در آلوده‌ترین روزهای هفته گذشته شاخص آلایندگی SOx که بخشی از آن ناشی از گوگرد موجود در بنزین است، در حدود ۱۵ بود که بسیار پایینتر از حد مجاز آن یعنی ۵۰ است.
با توجه به این که این شرکت این مسئله را به معنای “کیفیت بالای سوخت توزیعی” تلقی کرده ظاهرا باید جایی دیگر به دنبال مقصر اصلی آلودگی هوا بود. گریزی به ذرات معلق کمتر از دو و نیم میکرون در هوا که عامل عمده آلودگی هوای تهران و سایر کلان‌شهرها قلمداد شده این جست‌وجو را آسانتر می‌سازد.
بخش کربن‌دار ذرات معلق در هوا که از زیان‌بارترین ترکیبات این ذرات محسوب می‌شود خود به دو قسمت کربن آلی و کربن معدنی تقسیم می‌شود. منبع کربن آلی وسایل نقلیه، احتراق سوخت‌های فسیلی و چوب، تجزیه گیاهان و واکنش‌های فوتوشیمیایی است که به نوشته ایسنا، با توجه به مشخص بودن میزان آروماتیک و بنزن و اولفین‌های موجود در بنزین استاندارد بخش کوچکی از ذرات معلق را تشکیل خواهند داد.
پس باید به سراغ کربن معدنی رفت که به دوده اطلاق می‌شود و بخش بزرگی از ذرات معلق موجود را تشکیل می‌دهد. مهمترین منبع این بخش احتراق ناقص سوخت‌های فسیلی وسایل نقلیه بنزینی و دیزلی است که نقش “احتراق بد” در آلایندگی هوا را مشخصتر می‌سازد.
عباس شاهسونی، رئیس گروه سلامت هوا در وزارت بهداشت ایران آلاینده‌های اصلی هوای تهران را “کامیون‌ها، موتورسیکلت‌ها و وسایل نقلیه شخصی” می‌داند. او با اشاره به ضروریت ممنوعیت تردد و خرید و فروش خودروهای فرسوده از خودروسازها و موتورسیکلت‌سازان خواسته است که به جای لابی برای دور زدن قانون هوای پاک به فکر بهبود مکانیزم حذف آلاینده‌ها در خودروهای خود باشند.
“مافیای خودروسازی” در مظان اتهام
با بالا گرفتن مشکل آلودگی هوا بسیاری از کارشناسان نقش “مافیای خودروسازی” را در این مسئله برجسته کرده‌اند.
عیسی کلانتری، رئیس سازمان (به اصطلاح) حفاظت محیط زیست ایران می‌گوید این مافیا از نظر مالی چنان توانی دارد که می‌تواند تصمیم‌گیران را خریداری کند. او در آذرماه در همایش مدیران استان‌های تالابی کشور در اهواز گفت: «زمانی که از ایران خودرو چهار خودرو به سازمان حفاظت محیط زیست هدیه می‌کنند به معنی این است که هوای آلوده داشته باشیم و میلیون‌ها نفر آن را استشمام کنند.»
ایسنا می‌نویسد، ظاهرا این اتهام‌ها بر بخش خودروسازی تأثیر گذاشته است. فرشاد مقیمی، مدیرعامل گروه صنعتی ایران خودرو به تازگی از آغاز “تولید انبوه محصولات با موتور یورو پنج با هدف دستیابی به استانداردهای آلایندگی زیست محیطی” سخن گفته است.
او تحریم‌ها را مانعی بر سر راه ارتقای کیفیت این صنعت خوانده و با اعلام این که یکی از موتورهای یورو پنج ایران از آذرماه به تولید انبوه رسید گفت: «از ۱۵ دیماه موتور TUپنج به تولید انبوه خواهد رسید.»
سازمان بهداشت جهانی دولت‌ها را مسئول مستقیم آلودگی هوا می‌شناسد و می‌گوید، آنها وظیفه دارند سه گام عاجل در این زمینه بردارند: ایجاد کمربندهای سبز در حومه شهرها، توقف تردد خودروهای بی‌کیفیت و دودزا و جلوگیری از انتشار گازهای خطرناک و کنترل کارخانه‌ها.
جدا از جست‌وجو برای یافتن مقصر در آلودگی هوای ایران و چالش به گردن هم انداختن تقصیر در این حوزه بسیاری از کارشناسان دو عامل را مسئول این وضعیت می‌دانند: سوءمدیریت دولت و سودجویی صنعت که سر و سامان دادن به هر دوی آنها تنها از عهده حاکمان ایران برمی‌آید.
منبع: سایت صدای آلمان (دویچه وله) به زبان فارسی، ۲۸ دسامبر ۲۰۱۹