قرارداد ۲۵ ساله فروش گاز ایران به ترکیه تا سال ۲۰۲۶ به اتمام می‌رسد و این کشور که پارسال مشتری حدود نیمی از گاز صادراتی ایران بود، با کشف میدان گازی در دریای سیاه اکنون دست بالا را در مذاکرات گازی با صادرکنندگان دارد.
رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه روز جمعه از کشف یک میدان بزرگ گازی با ۳۲۰ میلیارد متر مکعب ذخایر خبر داد و وزیر انرژی کشور نیز روز شنبه اعلام کرد ارزش گاز این میدان حدود ۶۵ میلیارد دلار است.
البته این میدان در آب‌هایی به عمق ۲۱۰۰ متر، یعنی بیش از دو برابر عمیق‌ترین بخش دریای خزر واقع شده و آب دریای سیاه نیز بسیار شور است و نیاز به استفاده از آلیاژهای مخصوص در خطوط لوله و دکل تولید گاز است. بدین ترتیب، هزینه توسعه میدان و تولید گاز انتظار می‌رود بالاتر از حد معمول و شاید چیزی حدود ۱۵ تا ۲۰ میلیارد دلار باشد.
رومانی و بلغارستان قبلا در نزدیکی همان منطقه‌ای که ترکیه میدان گازی کشف کرده، میادین گازی مانند نپتون و گالاتا را کشف کرده و با وجود اینکه بسیار کوچک‌تر از میدان گازی ترکیه بودند، با کمک شرکت‌های غربی، از جمله اکسان موبیل آمریکا، میادین را توسعه داده‌اند.
اردوغان گفته است توسعه این میدان تا سال ۲۰۲۳ انجام خواهد شد و در همین سال تولید گاز آغاز می‌شود. البته درست است که ۲۰۲۳ سال انتخابات در ترکیه است و بسیاری از ناظران بار تبلیغاتی اظهارات اردوغان را برجسته کرده‌اند، اما ده‌ها میدان مشابه این میدان در دنیا وجود دارد که طی سه سال توسعه یافته‌اند؛ از جمله میدان گازی ظهر مصر در دریای مدیترانه که سه برابر بزرگ‌تر از میدان گازی ترکیه در دریای سیاه است و در سال ۲۰۱۵ کشف شد و طی کمتر از سه سال تولید گاز از این میدان آغاز شد. تاکنون بیش از ۱۱ میلیارد دلار در این میدان سرمایه‌گذاری شده و طی سال‌های آینده ۵ تا ۶ میلیارد دلار دیگر هزینه خواهد شد.
نمونه دیگر آن فاز دوم میدان گازی شاهدنیز آذربایجان واقع در آب‌های عمیق دریای خزر است که دو برابر میدان گازی ترکیه است و نه تنها در کمتر از چهار سال به مدار بهره‌برداری رسید، بلکه ۳۵۰۰ کیلومتر خط لوله نیز از باکو تا ترکیه و از آنجا به ایتالیا احداث شد تا سالانه ۱۶ میلیارد مترمکعب گاز این میدان به ترکیه و اروپا منتقل شود. البته فاز دوم میدان شاهدنیز اگرچه در آب‌هایی به عمق ۶۰۰ متر است، اما خود میدان بیش از ۷ کیلومتر زیر بستر دریا قرار دارد و فشار گاز میدان نیز حدود ۸۰۰ اتمسفر است که پدیده‌ای تقریبا بی‌سابقه در جهان است و به همین خاطر نیز توسعه این میدان بسیار گران تمام شد و ۲۲ میلیارد دلار هزینه داشت.
ترکیه سالانه کمتر از نیم میلیارد مترمکعب تولید گاز دارد، اما ۴۵ تا ۵۰ میلیارد مترمکعب گاز وارد می‌کند. بدین ترتیب، این کشور ۹۹ درصد وابسته به واردات گاز است. هزینه واردات گاز این کشور سالانه ۱۲ تا ۱۵ میلیارد دلار است. ترکیه سال‌هاست که از تراز تجارت منفی به شدت در فشار است.
آخرین گزارش مرکز آمار ترکیه نشان می‌دهد که در نیمه اول سال جاری میلادی این کشور ۹۹ میلیارد دلار واردات و ۷۵ میلیارد دلار صادرات داشته است. بدین ترتیب کشور تنها در نیمه اول سال با تراز تجاری منفی ۲۴ میلیارد دلاری مواجه شده است.
آمارهای سازمان نظارت بر بازار انرژی ترکیه نیز نشان می‌دهد در پنج ماه ابتدایی سال جاری این کشور ۲۰.۵ میلیارد مترمکعب گاز وارد کرده است. این کشور طی دوره یاد شده روزانه ۶۰۰هزار بشکه نیز واردات نفت داشت.
در میادین گازی، همراه با گاز، میعانات گازی که نوعی نفت خام فوق سبک و گران قیمت است نیز تولید می‌شود و این موضوع می‌تواند نه تنها وابستگی ترکیه به واردات گاز را کاهش دهد، حتی واردات نفت کشور نیز می‌تواند تا حدودی کاهش یابد. این کشور سالانه ۴۵ تا ۵۰ میلیارد دلار برای واردات نفت و گاز هزینه می‌کند.
تبعات میدان گازی ترکیه برای صادرکننده‌های گاز
ترکیه مشتری گاز ایران، آذربایجان و روسیه از طریق خطوط لوله و گاز مایع نزدیک به ۱۰ کشور، از جمله آمریکا، قطر و نیجریه است. این کشور با توسعه زیرساخت‌های تحویل گاز مایع (ال ان جی) طی سه سال گذشته توانسته وابستگی خود به واردات از طریق خطوط لوله را به شدت کاهش دهد.
برای نمونه روسیه در سال ۲۰۱۷ تامین‌کننده نیمی از گاز ترکیه بود، اما در پنج ماه ابتدایی سال تنها یک پنجم گاز وارداتی ترکیه را تامین کرده است. سهم ایران نیز از ۱۷ درصد به ۱۰ درصد افت کرده، اما سهم آذربایجان از ۱۲ درصد به ۲۲ درصد افزایش یافته و سهم گاز مایع از کل واردات گاز ترکیه نیز از ۱۹ درصد به ۴۵ درصد اوج گرفته است. بدین ترتیب، بدون محاسبه میدان گازی تازه کشف شده نیز جایگاه روسیه و ایران در بازار گاز ترکیه بسیار متزلزل شده است.
میدان گازی تازه کشف شده ترکیه می‌تواند سالانه ۱۰ میلیارد متر مکعب تولید گاز داشته باشد. بدین ترتیب، انتظار می‌رود از سال ۲۰۲۳ به بعد، واردات گاز ترکیه ۲۰ درصد کاهش یابد.
هنوز معلوم نیست آیا ترکیه باز هم خواهان تمدید قرارداد گازی با ایران در سال ۲۰۲۶ خواهد بود یا نه، اما به هر ترتیب اکنون این کشور در مذاکره با صادرکننده‌های گاز دست بالا را دارد و بدون هیچ نگرانی می‌تواند شرایط خود را تحمیل کند و اگر طرف مقابل این شرایط را رد کند، گازی از این کشور نخرد.
برای نمونه ترکیه در بهار امسال هیچ گازی از ایران وارد نکرد و به هیچ مشکلی نیز برخورد نکرد. اوایل فروردین خط لوله انتقال گاز ایران به ترکیه توسط گروه «پ کا کا» در خاک ترکیه منفجر شد. معمولا در حوادث مشابه طی سال‌های گذشته ترکیه طی یک هفته خط لوله را تعمیر می‌کرد، اما این‌بار تا پایان بهار ترکیه از تعمیر این خط لوله اجتناب کرد.
ترکیه ظرفیت زیرساخت‌های واردات گاز مایع خود را به ۵۰ میلیارد مترمکعب در سال رسانده که حتی بالاتر از کل گاز مصرفی کشور است و بدون واردات گاز ایران، روسیه و آذربایجان هم به مشکلی بر نمی‌خورد، کما اینکه طی سه ماه گذشته واردات گاز از روسیه را نیز بیش از ۶۰ درصد کاهش داده است.
در خود کشور نیز دو منطقه عظیم توزیع گاز، یکی در ارزروم و دیگری در اسکیشهر وجود دارد که کل شبکه گاز کشور به این دو منطقه متصل است و به راحتی می‌تواند توقف واردات گاز از طریق خطوط لوله را مدیریت کند.
منبع: سایت صدای آلمان (دویچه وله) به زبان فارسی، ۲۳ اوت ۲۰۲۰