برده‌داری قرن‌ها در ساحل عاج به شکل گسترده رایج بود. نزدیک به چهار دهه پیش برده‌داری در این منطقه ممنوع شد. اما هنوز بسیاری در بردگی بسر می‌برند. این پدیده در شماری از کشورهای آفریقایی در حال بازگشت است.
از ممنوعیت برده‌داری در موریتانی تنها ۳۹ سال می‌گذرد. سال ۱۹۸۱ بود که این کشور برده‌داری را ممنوع کرد. اما بسیاری ساکنان آنجا هنوز هم از یوغ آن رها نشده‌اند. دویچه‌وله با ماتالا اولد امبویریک، یکی از قربانیان برده‌داری در این کشور گفتگو کرده است. او در بردگی بزرگ شده و پس از ۳۰ سال توانسته است فردی آزاد شود. او در نواکشوت، پایتخت موریتانی زندگی می‌کند، اما همچنان که در گذشته فقیر بود حالا هم فقیر است و باید برای نان شب جان بکند.
از خاطراتش که می‌گوید، بر چهره‌اش دردی سنگین می‌نشیند؛ از کار طاقت‌فرسا و بی‌انتها در طویله و مزرعه تا مشاهده کتک زدن مادر و خواهرش و بهره‌کشی جنسی از آنها که توسط “ارباب” صورت می‌گرفت. این کابوس سال ۲۰۰۳ پایان یافت، پس از آنکه عضو یک سازمان غیردولتی محلی، “ارباب” او را متقاعد می‌کند که امبویریک را آزاد سازد.
موریتانی آخرین کشور در جهان است که برده‌داری را ممنوع کرده است. اما سرنوشت ماتالا نمونه نادری نیست. سازمان‌های حقوق بشری تخمین می‌زنند که هنوز هزاران نفر، بويژه از میان اقلیت هاراتین یا گروه‌های آفریقایی‌تبار موریتانی که در فقر شدید در حاشیه جامعه به سر می‌برند و به عنوان کارگران اجباری و خدمت‌کار خانه به کار گرفته می‌شوند و دخترکانشان “عروس” ارباب می‌شوند.
برده‌داری در این کشور کویری واقع در شمال غربی آفریقا تاریخی کهن دارد. نسل در نسل ساکنان تیره‌پوست آنجا در اسارت اربابان و مالکان سفیدپوست قبایل مور بوده‌اند. اینان زبان اربابان خود را به عاریت گرفتند، کودکان و نوادگان خود را نیز برده به دنیا آوردند و مستقیم در مالکیت خانواده اربابان قرار گرفتند.
برده‌داری در حال بازگشت است
سارا متیوسون، عضو سازمان بین‌المللی ضد برده‌داری که مرکز آن در لندن است به دویچه‌وله می‌گوید که امروزه نوعی از برده‌داری به شکل کار اجباری در حال بازگشت است. در ۴۰ سال اخیر خیلی از برده‌ها خود را از یوغ اربابان خود رها کردند اما برده‌داران همچنان بر زندگی بخشی از آنان کنترل دارند، این افراد را به کار می‌کشند و دستمزدی به آنها نمی‌دهند.
او می‌گوید اگرچه دولت از سال ۲۰۰۷ مجددا قانونی برای پیگرد و مجازات برده‌داری تصویب کرد، اما شکایت از برده‌داران عموما به جایی نمی‌رسد و دستگاه قضایی آنها را مورد پیگرد قرار نمی‌دهد.
به گفته متیوسون، برده‌داری قرن‌هاست که بر کشورهای آفریقایی سایه انداخته است: «این مسئله را به ویژه در گروه‌های قومی در حوزه ساحل، در کشورهایی مانند چاد، سودان، مالی و نیجر شاهد هستیم. از نظر تاریخی این بیشتر توارق سفیدپوست از مناطق شمالی هستند که انسان‌های مناطق جنوبی را به بردگی می‌کشند. در بسیاری از اقوام آفریقایی نیز سلسله مراتب سنتی مشابهی وجود دارد.»
بهره‌کشی از شاگردان مکتب‌خانه‌های قرآن. پسری در حال گدایی در سنگال
محمد مغاز، عضو یکی از مهمترین سازمان‌های حقوق بشر محلی این کشور به نام “تیمیدریا” در نیامی پایتخت نیجر به دویچه‌وله می‌گوید، تحت فشار این سازمان، دولت در سال ۲۰۰۳ برده‌داری را به عنوان یک جرم مستقل طبقه‌بندی کرد اما تاکنون این قانون تقریبا اجرایی نشده است: «برده‌ها در نازل‌ترین لایه اجتماعی جای گرفته‌اند که حتا از حق داشتن یک ملک برخوردار نیستند.» او می‌افزاید: «در حال حاضر ما سعی می‌کنیم در یک کمیسیون مشترک با وزارت دادگستری اصلاحاتی را در قوانین ضدبرده‌داری صورت دهیم، البته تا جایی که اراده سیاسی وجود داشته باشد».
برده‌داری فقط یک واژه نیست
سارا متیوسون درباره اشکال جدید برده‌داری هشدار می‌دهد، از جمله مجبور کردن کودکان به گدایی. او می‌گوید: «پسران را مدت‌هاست که به مدارس مذهبی می‌فرستند تا قرآن را حفظ کنند. در گذشته شهرداری غذای این جوانان را تأمین می‌کرد، اما امروز آنها برای پولی ناچیز گدایی می‌کنند. اگر هرکدام آنها حتی یک یورو دربیاورند، خودش یک تجارت سودآور می‌شود». او می‌افزاید: «یک نمونه دیگر، کار کودکان در خانه قشرهای مرفه جامعه است که در اغلب آنها از این کودکان سوءاستفاده می‌شود، اما شکایت در این موارد به سختی قابل پیگیری است».
بنا بر آمار سازمان بین‌المللی کار (ILO) متعلق به سازمان ملل متحد، سه میلیون و ۷۰۰هزار نفر در کشورهای جنوب صحرای آفریقا در شرایطی مشابه برده‌داری زندگی می‌کنند.
منبع: سایت صدای آلمان (دویچه وله) به زبان فارسی، ۲۳ اوت ۲۰۲۰
تصویر: تظاهرات علیه برده‌داری در موریتانی در سال ۲۰۱۵: “نه به برده‌داری”