بیش از یک سال از شیوع ویروس کرونا و همه گیر شدن آن در سراسر جهان می گذرد. اگرچه قرنطینه‌های طولانی‌مدت برای مهاراین ویروس در بعضی کشورها باعث کاهش آمار مبتلایان و پایین آمدن تعداد مرگ و میر ناشی از کرونا شده است اما از طرف دیگر، مردم و دولت‌ها را از نظر اقتصادی با مشکلات فراوانی مانند رکود اقتصادی و بالا رفتن نرخ بی‌کاری و از دست دادن شغل‌ها مواجه کرده است. آن‌چه در دنیای پناهجویان ترکیه می‌گذرد اما به مراتب زندگی را بر دوش‌هایشان سخت‌تر کرده است.
در آخرین قوانین وضع شده توسط دولت ترکیه، این کشور با اجرای ضوابط سخت‌گیرانه، به صورت کامل از تاریخ ۲۹ آوریل تا ۱۷ می در قرنطینه به سر خواهد برد. ترکیه نیز از کشورهایی است که برای مهار شیوع و کاهش آمار ابتلا به ویروس کرونا مجبور به اجرای قانون منع رفت و آمد و قرنطینه‌های آخر هفته شده بود. در عین‌حال، دولت این کشور با در نظر گرفتن کمک‌هزینه‌هایی در قالب بسته‌های معیشتی به کارگرانی که دارای بیمه از طرف پیمان‌کار هستند و در میان تعطیلی‌های طولانی‌مدت در شرف آسیب قرار گرفته‌اند، با پرداخت کمک هزینه هزار و ۵۰۰ لیر (حدود ۱۸۱ دلار)، سعی در یاری این قشر از جامعه کرده است. اما پناهجویان شامل دریافت این کمک‌هزینه‌ها نیستند.
می‌توان گفت بیشترین آسیب در دوران قرنطینه‌های طولانی‌مدت ترکیه، متوجه قشر آسیب‌پذیر پناه‌جو و پناهندگانی شده است که در این کشور زندگی می‌کنند. آن‌ها تا پیش از تعطیلی‌های مربوط به دوره‌های مختلف قرنطینه، به دلیل نداشتن مجوز کار و بیمه، مجبور به انجام کارهایی مانند کارگری در کافه، بار و رستوران‌ها به صورت روزمزد، بدون قرارداد و مشاغل این‌چنینی، آن‌هم به شکل «سیاه» (غیرقانونی) بودند. اما در این روزها، به واسطه قرنطینه سراسری، همین مشاغل را هم از دست داده‌اند.
بنا به تصریح صلیب سرخ، به ویژه پس از شیوع ویروس کرونا در جهان، پناهجویان «آسیب‌پذیرترین» قشر جامعه انسانی در دنیا هستند که در معرض خطرهای مختلف و انواع ناامنی قرار می‌گیرند.
پناهجویان در ترکیه برای تامین و گذران زندگی مجبور به انجام کارهای سیاه، زیرزمینی یا شغل‌های سخت با درآمد کم هستند. در حالی‌که برخی از آن‌ها تا قبل از ورود به ترکیه و پناهنده شدن به این کشور، دارای تخصص و مهارت‌هایی بوده‌اند که در صورت داشتن مجوز کار می‌توانستند به صورت نیروی کار متخصص در ترکیه مشغول به کار شوند. کار در بازار سیاه و به اصطلاح قاچاقی، در کنار بالا بردن ریسک آسیب‌های جسمی و روحی، راه را برای سوء استفاده کارفرمایان و عدم پرداخت حقوق پناهند‌‌ه‌ها در شرایط پاندمی هموار کرده است.
این گزارش روایتی است از زندگی «رضا»، پناه‌جوی ایرانی ساکن «هاتای»؛ یکی از دورافتاده‌ترین شهرهای مرزی ترکیه.
رضا فارغ‌التحصیل رشته ادبیات و علوم انسانی در مقطع کارشناسی ارشد است. او که سه سال می‌شود در این شهر زندگی و کار می‌کند، مشکلات خودش و دیگر پناهجویان ساکن هاتای را برای «ایران‌وایر» بازگو کرد.
به گفته او، کسانی که به عنوان پناه‌جو وارد ترکیه و به‌ویژه شهر هاتای می‌شوند، پیدا کردن کار و کسب درآمد هرچند ناچیز یکی از سخت‌ترین مواردی است که با آن روبه‌رو هستند: «اگر بخت با پناه‌جو یار باشد، در یک شهر بزرگ پذیرش می‌شود و شانس این را دارد که کاری پیدا کند. اما در اکثر موارد شهر سکونت پناه‌جو را نه خودش بلکه دفتر سازمان ملل در زمان ثبت‌نام مشخص می‌کند و در بیشتر موارد به شهرهای کوچک و دورافتاده فرستاده می‌شویم. خوش اقبال‌ترین پناه‌جوها کسانی هستند که در شهرهای صنعتی و غیر توریستی پذیرش می‌شوند که البته شانس کمی هم وجود دارد. در این شهرها هزینه‌های زندگی مثل شهرهای توریستی زیاد نیست و بازار کار سیاه داغ است و راحت‌تر می‌شود کار پیدا کرد.»
طبق روایت رضا، وقتی پناهجویان در شهرهای مختلف ساکن می‌شوند، هیچ حمایت اولیه‌ای شامل حال آن‌ها نمی‌شود: «تا زمانی‌که نتوانیم جایی برای خودمان پیدا کنیم، سرگردانیم و مجبوریم در پارک‌ها بخوابیم. خیلی‌ها هم مجبور می‌شوند همین کار را بکنند. من خودم یک هفته در پارک و خیابان سرگردان بودم تا با یک ایرانی آشنا شدم و بعد از آن توانستم در یک کارگاه چوب‌بری در حاشیه شهر کار و جای خواب پیدا کنم. شرایط برایم طاقت فرسا بود. در ابتدا به اندازه سه نفر کار می‌کردم و پول یک نفر را می‌گرفتم. در مواقعی پیش می‌آمد که پول مرا خیلی دیر می‌دادند یا اصلا نمی‌دادند. گاهی به بهانه‌های واهی فقط نصف مبلغ توافقی را پرداخت می‌کردند. به جایی هم که نمی‌توانستم شکایت کنم. اگر شکایت هم می‌کردم، خودم گرفتار می‌شدم و انباری که جای خوابیدنم بود را از دست می‌دادم. در این‌جا کارگران غیرقانونی هیچ حقی ندارند.»
شیوع ویروس کرونا همین حداقل‌ها را هم در زندگی رضا بی‌ثبات کرد: «زمان زیادی طول کشید تا توانستم خودم را با اوضاع هماهنگ کنم اما با شروع همه‌گیری ویروس کرونا و قرنطینه‌های مداوم و طولانی، وضع کار و زندگی من باز هم به نقطه بی‌ثبات سابق بازگشت. من به صورت روزانه حقوق می‌گرفتم و در حال حاضر این کار از سال گذشته تعطیل شده است و من هیچ درآمدی ندارم و نمی‌دانم باید چه کاری انجام دهم.»
رضا چه‌طور روزگار می‌گذارند؟
به روایت خودش، تنها شانس او این بود که صاحب‌کارش اجازه داد برای نگهبانی و خوابیدن در کارگاه بماند و پول ناچیزی در ازای نگهبانی بگیرد؛ مبلغی که فقط به اندازه یک وعده غذا است: «باید بگویم من نسبت به پناهجویان بسیاری که می‌شناسم، اوضاع بهتری دارم و لازم نیست در پارک و گوشه خیابان شب را صبح کنم. تعداد زیادی از پناهجویان ایرانی، افغانستانی و سوری در این شهر زندگی می‌کنند اما نه کاری وجود دارد که انجام بدهند تا در ازای آن پول دریافت کنند و نه حتی سرپناهی دارند. پلیس هم به خاطر کرونا آن‌ها را بازداشت نمی‌کند و سرگردان و آواره خیابان، از این‌سو به آن‌سو می‌روند.»
رضا می‌گوید به دلیل مشکلات سیاسی، از مسیر قاچاق از ایران خارج شد و به ترکیه پناه آورد. برای همین راه بازگشت هم ندارد. او پدرش را چار ماه پیش به دلیل ابتلا به ویروس کرونا از دست داد و از دور سوگواری کرد. مادر رضا همراه با خواهرش به تنهایی در شهرستان زندگی می‌کنند و او حتی نمی‌تواند به آن‌ها کمک مالی برساند: «اگر می‌توانستم به ایران بازگردم، حتی لحظه‌ای این شرایط ناگوار را تحمل نمی‌کردم. اما نه راه پس دارم و نه راه پیش. این‌جا هم تنها منبع درآمدم را به خاطر شرایط کرونا و قرنطینه‌های طولانی از دست داده‌ام. تمام امیدم به پایان این قرنطینه در هفته آینده است تا بلکه بتوانم دوباره درآمدی به‌دست آورم.»
طبق گزارش‌هایی که در سال‌های گذشته تا امروز از زندگی و روایت پناهجویان ایرانی ساکن ترکیه در «ایران‌وایر» منتشر شده است، بسیاری از این پناهجویان از شرایط نابسامان کاری یا دریافت اجازه کار ابراز نارضایتی کرده‌اند. این در حالی است که در آیین‌نامه قوانین و ضوابط اشتغال پناه‌جو-پناهنده، در ماده ۸۹ از «قانون اتباع خارجی و محافظت بین‌المللی مرتبط با اشتغال متقاضیان محافظت بین‌المللی به شماره ۲۹۶۹۵ مورخ ۲۶ آوریل ۲۰۱۶ مشخص شده است که مطابق ماده چهار از این آیین‌نامه، اشتغال متقاضیان و افراد دارای وضعیت محافظت بین‌المللی، پناهنده یا افراد دارای وضعیت حفاظت ثانویه پس از دریافت کارت شناسایی ترک (کیملیک) نیازمند دریافت مجوز کار نیستند.
طبق همین ماده، پناهجویان می‌توانند با همان کارت شناسایی مشغول به کار شوند. ماده شش این آیین‌نامه نیز تاکید می‌کند که فرد متقاضی حفاظت بین‌المللی یا پناهنده مشروط می‌تواند شش ماه پس از مراجعه برای دریافت حفاظت بین‌المللی، برای کسب اجازه کار اقدام کند.
اما دریافت مجوزهای قانونی کار در ترکیه برای پناهجویان سخت و در مواردی محال است. حتی کارفرمایان نیز برای دریافت مجوز کار کارگر مهاجر، اعم از پناه‌جو و پناهنده، اقدامی نمی‌کنند و خود را در معرض جریمه شدن از سوی نهادهای دولتی ناظر بر بازار کار قرار نمی‌دهند.
در کنار احتمال جریمه شدن، مساله دیگر، بهره‌کشی از پناهجویان است که کارفرمایان لزومی برای پرداخت مالیات به دولت در قبال استخدام آن‌ها نخواهند داشت. به آسانی می‌توان مشاهده کرد که چه طور پناهجویان بدون حق کار در ترکیه به کارگران غیرقانونی ارزان تبدیل شده‌اند.
آن‌چه رضا برای «ایران‌وایر» روایت کرد، نمونه‌ای از زندگی هزاران پناه‌جو در ترکیه است که هر روز تکرار می‌شود به امید آینده‌ای که معلوم نیست چه زمانی امنیت شغلی و آرامش روانی را برایشان به ارمغان خواهد آورد.
برگرفته ای از سایت ایران وایر، ۷ مه ۲۰۲۱