در روزهای اخیر خبرهای بسیاری مبنی بر قبول «کفالت سیاسی» شماری از بازداشت‌شدگان اعتراضات اخیر که به اتهامات افساد فی‌الارض و محاربه با احتمال حکم اعدام روبرو هستند توسط نمایندگان پارلمان آلمان و دیگر کشورهای اروپایی در شبکه‌های اجتماعی همرسانی شده است.
روز چهارشنبه ۱۴ دسامبر آدرین قمی، نماینده ایرانی تبار پارلمان فرانسه کفالت سیاسی رضا اسلام دوست، از بازداشت‌شدگان اعتراضات جاری در اشنویه را پذیرفت و در توئیتی نوشت: «نامش رضا اسلام دوست است. او ٢٤ سال دارد. به تازگی توسط حكومت جمهوری اسلامی محكوم به مرگ شده است. من كفالت سياسی او را قبول كرده و با تحكم هر چه بيشتر اعدام‌های برنامه ريزی شده در ايران را محكوم می‌كنم. هيچ ساختاری نمی‌تواند انسان را از زندگی محروم كند.»
به نظر می‌رسد روند پذیرش کفالت سیاسی بازداشت‌شدگان اعتراضات جاری توسط نمایندگان پارلمان‌های مختلف اروپایی با سرعت فزاینده‌ای رو به رشد است. اما پذیرش کفالت سیاسی چه تاثیر عملی بر حال زندانیانی دارد که هر لحظه در معرض حکم اعدام هستند؟
کفالت سیاسی چیست و از کجا آمده است؟
کفالت سیاسی ترجمه استنباط شده از عبارت آلمانی Politische Patenschaften است. ترجمه عینی فرانسه این عبارت Le parrainage politique است. Le parrainage اما مفهومی به معنای حمایت اخلاقی از کسی است و شامل تعهد حقوقی نمی‌شود. مفهوم کفالت سیاسی هم به همین صورت شامل تعهد حقوقی نماینده نسبت به زندانی نیست.
این مفهوم قانونی است که در ابتدا در سال ۲۰۰۳ به پیشنهاد دولت آلمان در کمیسیون حقوق بشر پارلمان این کشور تصویب شد. بر اساس این قانون نمایندگان پارلمان این کشور می‌توانند از نمایندگان پارلمان دیگر کشورهای جهان که تحت فشار یا تعقیب هستند، حمایت سیاسی کنند.
این قانون کمی بعدتر به حمایت سیاسی از فعالان مدنی، هنرمندان، مدافعان حقوق بشر و معترضان سیاسی در کشورهای تحت استبداد بسط پیدا کرد. اما چرایی به کارگیری واژه کفالت در برابر Patenschaften در عبارت فارسی شاید با یک مثال بیشتر قابل درک باشد.
وقتی در یک خانواده پدری از کار افتاده شود، فرزند عهده‌دار رفع مخارج یا مراقبت از او شده و در این صورت او کفیل پدر محسوب می‌شود.
پس کفیل سیاسی درباره فردی که کفالتش را بر عهده می‌گیرد، قدرت اجرایی ندارد و نمی‌تواند مانند یک وکیل حقوقی در دادگاه از او دفاع کند اما این قدرت را دارد که با استفاده از مقام و موقعیت سیاسی خود، صدای فرد در معرض خطر باشد و با اطلاع‌رسانی درباره او، توجه افکارعمومی را به وضعیت موکل خود جلب و حقوق او را در مجامع بین‌المللی پیگیری کند.
شیرین عبادی، حقوقدان و برنده جایزه صلح نوبل در گفتگو با جامعه بین‌المللی حقوق بشر (IGFM) می‌گوید: «این مسئولیت ویژه سیاستمداران است تا بتوانند مسائل حقوق بشری در سراسر جهان و نه فقط در کشور خودشان را به یک موضوع قابل بحث تبدیل کنند. نقض حقوق بشر در هیچ‌جای جهان نباید پذیرفته باشد، زیرا همه مردم آزاد و با حقوق یکسان زاده شده‌اند.»
وی درمورد زندانیان سیاسی ایرانی و مسئولیت سیاست مداران بین‌المللی می‌گوید: «سیاستمداران باید به طور فعالانه مسائل حقوق‌بشری را به صورت دوجانبه با دولت ایران مطرح کنند.»
جامعه بین‌المللی حقوق بشر در پروژه‌ای زندانیان سیاسی را که نیاز به حمایت فوری دارند از جمله مدافعین حقوق بشر، کنشگران حقوق زنان، روزنامه‌نگاران، اعضای اقلیت‌های مغضوب حکومت، کنشگران محیط زیست، به نمایندگان پارلمان معرفی می‌کند. این سازمان مشخصات زندانی را همراه با اطلاعات تکمیلی گردآوری کرده و البته همیشه برای هرگونه سوال و یا کمکی در دسترس است.
جامعه بین‌المللی حقوق بشر همچنین از تمامی ظرفیت‌های رسانه‌ای خود استفاده می‌کند و در صورت موافقت نماینده تصویر او را نیز در اطلاع رسانی‌های خود به کار می‌گیرد. این سازمان همچنین به محض بروز تغییرات در پرونده، آن را به روزرسانی کرده و با سفیر مربوطه یا شخص زندانی تماس برقرار می‌کند. البته ممکن است فرآیند آزادی زندانی از زمان پذیرش نماینده هفته یا سال‌ها طول بکشد.
علیرضا آخوندی، نماینده ایرانی‌تبار پارلمان سوئد (ریکسداگ)، کفالت سیاسی رضا آریا، از بازداشت‌شدگان اعتراضات جاری که در روز چهلم حدیث نجفی در کرج دستگیر و با اتهام افساد فی‌الارض در پرونده کشته شدن یک بسیجی به نام روح‌الله عجمیان به اعدام محکوم شده است، را بر عهده گرفت.
آقای آخوندی در توئیتر خود نوشت: «من علیرضا آخوندی، نماینده مجلس سوئد، اعلام می‌کنم که کفالت سیاسی رضا آریا را که فقط بخاطر اعتراض مسالمت امیز محکوم به اعدام شده است، بر عهده بگیرم. این تعهد سیاسی کاربرد حقوقی در سوئد ندارد اما در ایران پذیرفته شده است. اعدام‌ها را متوقف کنید!»
علیرضا آخوندی درباره کفالت سیاسی به یورونیوز می‌گوید: «این موضوع عبارت نوینی است. کفالت سیاسی در سوئد اعتبار قضایی ندارد اما به نوعی فشار سیاسی است. نماینده با وزن و اعتبار سیاسی خود به حکومت ایران فشار سیاسی وارد کند. قدم اول من ارسال نامه‌ای به سفارت جمهوری اسلامی در سوئد و درخواست آزادی فوری رضا آریا است.»
تاکنون بسیاری از نمایندگان پارلمان آلمان (بوندستاگ) نیز کفالت سیاسی بازداشت شدگان اعتراضات جاری ایران که به اتهامات محاربه ویا افساد فی‌الارض حکم اعدام گرفته‌اند را پذیرفته‌اند.
دنیلا سپهری، فعال حقوق بشر در توئیتی نوشت که تا کنون ۶۵ نماینده پارلمان آلمان کفالت سیاسی این زندانیان را پذیرفته‌اند.
جامعه بین‌المللی حقوق بشر دراین باره می‌گوید که اعضای پارلمان با انتخاب یک زندانی سیاسی و استفاده از قدرت سیاسی خود کارزاری را برای آزادی وی راه می‌اندازند. این کار عمدتا توسط اعضای پارلمان و با خطاب قراردادن سفرا و دولت‌های متبوعشان و طرح سوال‌هایی درباره آن زندانی سیاسی انجام می‌شود.
اگر نماینده از قدرت رسانه‌ای خود نیز برای طرح دغدغه‌های حقوق بشری و به اشتراک گذاشتن وضعیت زندانی مورد نظر استفاده کند، تاثیرگذار است. طبق تجربه هرچقدر زندانی بیشتر در معرض توجه عمومی قرار گیرد، بهتر است. توجه بین‌المللی زندگی‌ها را حفظ و جان‌ها را نجات می‌بخشد. حتی حکومت‌هایی چون جمهوری اسلامی ایران یا جمهوری خلق چین هم علاقمندند تا ظاهری قانون‌مند در برابر جامعه جهانی داشته باشند.
ألمان چه از نظر اقتصادی و چه سیاسی برای هر دوی این کشورها فوق‌العاده مهم است. تجربیات نشان داده‌اند که کشور‌هایی مانند ایران در مقابل درخواست‌های نمایندگان پارلمان آلمان بسیار محتاط عمل می‌کنند و حمایت‌های این‌چنینی بر روی تصمیماتشان تاثیر می‌گذارد.
درگذشته، عمل سیاستمداران تاثیر بسزایی بر تعداد بسیاری از احکام زندانیان داشته است از جمله سبب تبدیل احکام اعدام به حبس، کاهش قابل توجه صدور احکام زندان خودسرانه، پایان دادن به بدرفتاری با زندانیان و در بسیاری از موارد، آزادی شده است.
مارتین دیدنهوفن، نماینده پارلمان آلمان روز ۹ دسامبر کفالت سیاسی محمد بروغنی را بر عهده گرفت و در حساب توئیتر خود با انتشار عکسی از او نوشت: «این محمد بروغنی است. او برای آزادی در ایران اعتراض کرد و به همین دلیل به اعدام محکوم شد. محمد با اعدام قریب الوقوع روبرو است. من از دولت آلمان و سفیر ایران می خواهم که برای آزادی او تلاش کنند.»
آقای دیدنهوفن به صورت مداوم پیگیر وضعیت واطلاع رسانی درباره آقای بروغنی است. او چهارشنبه شب ۱۴ دسامبر هنگامی که خبرهای ضد و نقیضی درباره احتمال اجرای قریب‌الوقوع حکم اعدام محمد بروغنی مطرح شد با پیگری از منابع مختلف نوشت: «چند ساعت پیش، محمد بروغنی ۱۹ ساله با خواهر و مادرش دیدار کرد و سپس به مکان نامعلومی برده شد. او ممکن است هر لحظه اعدام شود.»
وی مجددا چند ساعت بعد، از وضعیت آقای بروغنی اطلاع حاصل کرد و در توئیتی از مردم خواست تا صدای وی باشند و نگذارند حکم او اجرا شود و نوشت: «بنابر چندیدن منبع، محمد بروغنی در بند ۳۹۰ زندان رجایی شهر کرج به سر می‌برد، همان بندی که محسن شکاری شب قبل از اعدام به آنجا منتقل شد.»
یه وون ری، دیگر نماینده پارلمان آلمان که خود کفالت توماج صالحی، رپر معترض ایرانی که در جریان اعتراضات جاری بازداشت شده و با اتهام افساد فی‌الارض روبروست را برعهده دارد، در حساب توئیتر خود علاوه بر اطلاع رسانی در رابطه با وضعیت آقای صالحی خبر پذیرش کفالت سیاسی توسط دیگر نمایندگان پارلمان آلمان را نیز منتشر می‌کند.
در جریان اعتراضات مردم ایران، نمایندگانی که کفالت سیاسی معترضان محکوم به اعدام را بر عهده گرفته‌اند، این حق را دارند که درباره وضعیت موکل خود به سفارت جمهوری اسلامی ایران در آلمان فشار بیاورند. همچنین می‌توانند از دولت آلمان بخواهند برای پاسخگو نگه داشتن حکومت ایران تلاش کند.
پذیرش کفالت سیاسی یک معترض ممکن است توسط چند نماینده هم انجام شود. کما اینکه امید نوری‌پور، رئیس حزب سبزهای آلمان دیگر نماینده‌ای است که کفالت آقای صالحی را پذیرفته است. وی پس از پذیرش کفالت سیاسی توماج صالحی، گفت که در صورت صدور حکم اعدام برای او، تلاش می‌کند روابط تجاری آلمان و ایران قطع شود.
بنابر گزارش جامعه بین‌المللی حقوق بشر سابقه پذیرش کفالت سیاسی زندانیان سیاسی ایرانی به پیشتر بر می‌گردد. برای مثال، تری راینتکه، نماینده پارلمان اروپا و ایمکه بیل، نماینده پارلمان ایالت نیدرزاکسن آلمان، در ژانویه ۲۰۲۱ کفالت سیاسی سعید تمجیدی، از بازداشت‌شدگان محکوم به اعدام آبان ۹۸ را برعهده گرفتند. آقای تمجیدی در مارس ۲۰۲۲ به قید وثیقه و به طور موقت آزاد شد.
برگرفته ای از سایت یورونیوز (اتحادیه اروپا) به زبان فارسی، ۱۸ دسامبر ۲۰۲۲