کنعان مختار
مدام شایعه گران‌شدن بنزین تکذیب می‌شود، در همان حال مدام از ناترازی تولید و مصرف بنزین سخن می‌رود و اینکه این وضع را نمی‌توان ادامه داد. یک شهروند: «گران خواهند کرد و الان دارند واکنش مردم را می‌سنجند».
باوجود تکذیب‌های مکرر مسئولان جمهوری اسلامی در مورد افزایش ندادنِ قیمت بنزین، در روزهای گذشته همراه با ازدحام رانندگان در جایگاه‌های سوخت، شائبهٴ افزایش بهای بنزین بیشتر از پیش تقویت شده است. یکی از شهروندان دراین‌باره به «زمانه» می‌گوید: آبان ۹۸ هم دقیقاً تا یک روز قبل از گران شدن بنزین همه‌اش می‌گفتند بنزین گران نمی‌شود و این حرف‌ها شایعه است، ولی دیدم هم گران شد هم صد‌ها نفر را بخاطر اعتراض کشتند. استغفرالله، اگر خود خدا هم بیاد و بگوید مسئولین رژیم اسلامی راست می‌گویند دیگر مردم باور نمی‌کنند. در این چهل و چند سال جز دروغ و تقلب و جنایت چیزی ازشان ندیدم. اگر هم تابحال بنزین را گران نکردند از ترس مردم است، بخصوص که داریم به سالگرد اعتراضات پارسال نزدیک می‌شویم. همه مملکت را به باد دادند می‌خواهند پولش را از جیب مردم تامین کنند.
حرف و حدیث پیرامون افزایش قیمت بهای بنزین کم نیست. در روزهای گذشته مقامات جمهوری اسلامی از هر تریبونی برای تکذیب افزایش قیمت بنزین استفاده کرده‌اند. اما گویی مردم دیگر «تکذیب‌ها» را مانند «وعده‌ها» جدی نمی‌گیرند. صف‌های طولانی بنزین که در روزهای گذشته موجی از اخبار و اظهارنظرهای را در پیش داشته، گمانه‌زنی‌ها درباره افزایش قیمت بنزین را گسترش داده است.
«دیر یا زود قیمت بنزین تغییر خواهد كرد و زمینه‌های این تغییر نیز در حال اجرا شدن است. همان‌طور كه در مورد نرخ دلار هم شاهد آن بودیم سال گذشته مرتباً تغییر قیمت‌ها تكذیب می‌شد، اما پس از آن دیدیم كه فنر نرخ دلار به یك‌باره رها شد.»
ناترازی مصرف و تولید
اگرچه مقام‌های جمهوری اسلامی پیاپی خبر افزایش قیمت بنزین را تکذیب می‌کنند اما کارشناسان و برخی رسانه‌های داخلی از ناترازی مصرف و تولیدی می‌گویند که احتمال گران شدن بنزین را افزایش می‌دهد. اخیراً وزارت نفت ایران از افزایش مصرف روزانه بنزین از ۸۸ به ۱۲۲ میلیون لیتر طی دو سال گذشته خبر داده که حاکی از رشد ۳۸ درصدی مصرف است. این درحالی است که به گفتهٴ این وزارتخانه، تولید روزانه بنزین در ایران به میانگین ۱۱۰ میلیون لیتر می‌رسد و توان آن حداکثر ۱۰۴ لیتر در روز است. برخی رسانه‌های داخلی از قول مسئولین خبر می‌دهند که دولت در ماه‌های اخیر دست به افزایش ظرفیت برخی پالایشگاه‌ها زده تا به میانگین روزانه ۱۱۰ میلیون لیتر در روز برسد.
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی انتخاب، در سال ۱۴۰۱ میزان مصرف بنزین نسبت به سال ۱۴۰۰ حدود ۲۱ درصد افزایش یافت و میانگین مصرف کنونی نشان می‌دهد که در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ حدود ۱۰ درصد مصرف بنزین بیشتر شده است. البته این میزان، افزایش میانگین است و در شهر‌هایی مانند زاهدان مصرف بنزین نزدیک ۵۰ درصد و در استان فارس حدود ۲۵ درصد و در قم نیز بین ۳۰ تا ۵۰ درصد افزایش یافته است.
طبق برنامه‌های پنجم و ششم توسعه قرار بود که شدت مصرف بنزین حدود ۵۰ درصد کاهش پیدا کند، اما روند کاملاً برعکس شده و نه تنها شدت مصرف کاهش پیدا نکرده بلکه حتی افزایش نیز یافته است. به نوشته سایت انتخاب «در روزهای نخست نوروز ۱۴۰۲ مصرف روزانه بنزین حتی از ۱۴۰ میلیون لیتر هم فراتر رفت».
در همین زمینه محمود خاقانی، مدیركل پیشین امور خزر و آسیای میانه وزارت نفت ایران در فروردین‌ماه سال جاری به روزنامه اعتماد گفته است: «دیر یا زود قیمت بنزین تغییر خواهد كرد و زمینه‌های این تغییر نیز در حال اجرا شدن است. همان‌طور كه در مورد نرخ دلار هم شاهد آن بودیم سال گذشته مرتباً تغییر قیمت‌ها تكذیب می‌شد، اما پس از آن دیدیم كه فنر نرخ دلار به یك‌باره رها شد.»
او با بیان اینکه دولت در ۱۴۰۲ با کسری بودجه بالایی روبروست افزوده: نهادهایی بودجه دریافت می‌كنند كه بهره‌وری و تولید لازم را ندارند. هر چند این موضوع در دولت‌های یازدهم و دوازدهم هم مطرح بود، اما آن زمان هم دولت موفق نشد تا این ردیف‌ها را از بودجه حذف كند و با توجه به این وضعیت كسری بودجه باز هم این پرداخت‌ها تداوم دارد و باید این كسری به گونه‌ای از جیب مردم تامین شود.
در روزهای گذشته ناصر عاشوری، دبیرکل انجمن صنفی کارفرمایی صنعت پالایش نفت درباره ناترازی مصرف و تولید درمیان خبرنگاران اظهار داشته: «برآورد می‌شود که میزان ناترازی بنزین، روزانه ۱۰ تا ۱۵ میلیون لیتر است که رقم بالایی است و مسئولان باید برای کنترل مصرف فکری کنند، از جمله روند مصرف خودروهای تولیدی که بسیار پرمصرف هستند اصلاح شود.»
پیشتر نیز، مصطفی نخعی سخنگوی کمیسیون انرژی گفته بود که «اوضاع ناترازی انرژی به حدی است که دولت در بودجه سال ۱۴۰۲ حدود یک میلیارد دلار واردات بنزین را پیش‌بینی کرده» و به نظر می‌رسد با توجه به قرار گرفتن منابع واردات در لایحه بودجه «ورود بنزین به کشور دست کم برای حفظ ذخایر استراتژیک کشور قطعی است.»
در همین رابطه، به تازگی حمیدرضا صالحی، رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی، وضعیت بنزین این روزهای ایران را با آبان ۹۸ مقایسه کرده و در این باره به سایت دیدبان ایران گفته: «سال ۹۸ در حالی که مصرف بنزین افزایش پیدا کرد، تولید ناکافی بود و دولت که درآمدهایش هم کم شده بود می‌خواست بودجه خود را جبران کند، قیمت بنزین را سه برابر کردند. این اقدام باعث آسیب اجتماعی و وضعیت نامناسب در جامعه شد و امسال هم ممکن است این اتفاق بیفتد.»
یکی از شهروندان درمورد شائبهٴ افزایش قیمت بنزین به گزارشگر زمانه می‌گوید: شکی ندارم که قیمت بنزین را بالا می‌برند، فعلاً دارند با تعیین سقف سوخت مردم را برای افزایش قیمت آماده می‌کنند، یعنی یک‌جورهایی مردم را می‌سنجند ببینن چه واکنشی دارند. کاملاً مشخصه این همه حرف و حدیث و تکذیب و تردید برای بالا بردن قیمت است. دولت بودجه ندارد و نمی‌تواند نیازهای کشور را تامین کند، به همین خاطر چه بهتر که از جیب مردم بدزد! این‌ها که عادت به این دزدی‌ها دارند. فکر کنم تا چند ماه دیگه یا حداکثر تا زمستان قیمت را بالا خواهند برد.
با وجود اظهارات مسئولین رده پایین‌تر مبنی بر کمبود و افزایش احتمالی قیمت بنزین، علی بهادری جهرمی، سخنگوی دولت تاکنون در چندین اظهار نظر وجود هر گونه طرحی برای افزایش قیمت بنزین را رد کرده و از مردم خواسته به شایعات توجه نکنند. همچنین جواد اوجی، وزیر نفت به کل ناترازی بین مصرف و تولید بنزین در ایران را منکر شده است. او در گفت‌وگوی زنده تصویری با شبکه خبر جمهوری اسلامی درباره آخرین وضعیت تأمین بنزین اظهار کرد: «در تأمین بنزین هیچگونه مشکلی نداریم و با وجود بالا بودن مصرف، مدیریت کرده‌ایم.» وزیر نفت به‌رغم تحلیل و مشاهدات کارشناسان در این گفت‌وگو افزوده: «مصرف روزانه بنزین ۱۳ میلیون لیتر نسبت به پارسال افزایش پیدا کرده، اما بنزین به وفور یافت می‌شود.» وی همچنین با بیان اینکه ذخایر سوخت بنزین ۱۵۰ میلیون لیتر بیشتر از پارسال است از مردم تقاضا کرده «به شایعات افزایش قیمت بنزین توجه نکنند» چراکه «این موضوع امسال در دستور کار دولت و مجلس نیست.»
شهروند دیگری در مورد اظهارات وزیر نفت به زمانه می‌گوید: دقیقاً به‌خاطر این حرف‌ها باید نگران افزایش قیمت بنزین بود. هرجایی که مسئولین رژیم اسلامی می‌گویند فلان کار را نمی‌کنیم یعنی می‌کنیم! اعتماد به حرف‌ها و سخنان این‌ها نیست. یک مشت راهزن و دروغگو خون ملت را توی شیشه کردند.
طرح سقف سوخت‌گیری به دلیل کمبود بنزین
به‌رغم ادعای وزیر نفت، در پی اجرایی شدن «طرح سقف سوخت‌گیری» برای کاهش مصرف بنزین، در روزهای گذشته صف‌های طولانی بنزین در شهرهای کوچک و بزرگ ایجاد شده است. علی اکبر نژادعلی، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در گفت‌وگوی تلویزیونی ضمن تکذیب افزایش قیمت بنزین تلویحاً اجرای این طرح را به کمبود بنزین در کشور مرتبط دانسته است. او در این‌باره گفته: «هدف این طرح، توزیع یکنواخت بنزین میان جایگاه‌های سوخت و جلوگیری از اتمام بنزین آن‌هاست.»
طرح موسوم به سقف سوخت‌گیری که از اسفندماه سال گذشته در برخی جایگاه‌های سوخت اجرا شده، در هر نوبت مراجعه به پمپ بنزین باعث می‌شود رانندگان بسته به موقعیت جغرافیایی تنها مجاز به استفاده از سقف مشخصی باشند. سقف مجاز سوخت‌گیری در هر نوبت مراجعه به جایگاه با کارت شخصی و قیمت لیتری ۱۵۰۰ تومان، در تهران ۶۰ لیتر، در شهرهای بزرگ ۴۰ لیتر و در شهرهای کوچک و احتمالا شهرهای مرزی ۳۰ لیتر در نظر گرفته شده است. همچنین با استفاده از کارت متصدی جایگاه (بنزین آزاد)، سقف سوخت‌گیری در تهران ۴۰ لیتر و در باقی نقاط کشور به ترتیب محدودیت ۳۰، ۲۰ و ۱۵ لیتری اعمال می‌شود که بعد از «سه تا هشت ساعت» از اولین سوخت‌گیری انجام می‌شود، یعنی رانندگان نمی‌توانند همهٴ سقف مورد نظر را یکجا مورد استفاده قرار دهند. پیش از این رانندگان می‌توانستند پس از اتمام ظرفیت ۶۰ لیتری سوختِ کارت‌های شخصی (لیتری ۱۵۰۰ تومان)، با استفاده از کارت جایگاه‌داران و پرداخت لیتری ۳۰۰۰ تومان، بنزین مورد نیاز خود را تامین کنند.
بنا به برخی گزارشهای مسئولان جمهوری اسلامی علت جمع‌آوری كارت‌های سوخت جایگاه‌دارن را جلوگیری از « قاچاق سوخت» اعلام كرده‌اند. طبق اعلام ستاد مبارزه با قاچاق كالا و ارز در سال ۱۴۰۱ قاچاق بنزین در كشور رشد ۲۵۰ درصدی و قاچاق گازوییل ۶۹ درصد افزایش داشته است. بنا به ادعای شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی روزانه ۴ میلیون لیتر گازوئیل و ۵ میلیون لیتر بنزین در کشور قاچاق می‌شود.
یکی از شهروندان درمورد طرح موسوم به سقف سوخت‌گیری به «زمانه» می‌گوید: اگر کمبود بنزین نداریم چرا براش سقف تعیین می‌کنند؟! تازه سقف هم تعیین می‌کنند چرا فقط باید یک مقدار مشخص سوخت بزنیم؟ آدم از این همه بی‌تدبیری و بی‌برنامه‌ایی می‌ماند! من دو روز گذشته یک ساعت و نیم تو صف بنزین بودم. الان باید دوباره برم و خدا می‌داند کی نوبتم می‌رسد. تازه همهٴ جایگاه‌ها بنزین ندارند. با این کارها می‌خواهند مردم را عادت بدهند که اگر فردا قیمت را زیاد کردند کسی اعتراض نکند. فکر می‌کنند مردم با کلافه شدن تو صف‌ها خدا خدا می‌کنند که بنزین گران بشود بلکه دیگر تو صف نباشند. ذهن موجودی به اسم جمهوری اسلامی تا همین اندازه وسعت دارد. اگرهم تا الان قیمت را زیاد نکردند، از سالگرد اعتراضات می‌ترسند. ولی صددرصد قیمت را بالا می‌برند و دوباره ملت را به گلوله می‌بندند.
به گفتهٴ برخی کارشناسان یکی از دلایل افزایش مصرف سوخت وجود خودروهای فرسوده در کشور است. بر اساس برخی آمارها، سالانه حدود یک میلیون خودرو وارد چرخه حمل و نقل کشور می‌شود که به معنای افزایش یک میلیارد لیتر مصرف بنزین در سال است. به گزارش خبرگزاری انتخاب، در حال حاضر حدود ۵۰ درصد خودروهای کشور فرسوده هستند و میزان مصرف بنزین هر خودروی فرسوده چه سواری و چه موتورسیکلت دو برابر یک خودروی نو است.
پیشتر در خودروهای فرسوده و جاده‌های مرگبار در ایران گزارش کرده بودیم که بر اساس آمار مهر ۱۴۰۱، از ۳۹ میلیون خودروی داخل کشور، حدود ۱۰ میلیون و ۵۰۰ دستگاه آن (معادل یک چهارم خودروهایی که در کشور تردد دارند) فرسوده هستند و باید از رده خارج شوند. اما به دلیل «معافیت خودروسازان داخلی از گواهی اسقاط و نیز ممنوعیت واردات خودرو خارجی» این مهم تاکنون در ایران تحقق نیافته است.
همچنین آمارها نشان می‌دهند که سال به سال تعداد خودروهای فرسوده‌ای که باید اسقاط شوند کمتر و کمتر می‌شوند. در سال ۱۳۹۶ حدود ۲۰۰ هزار خودرو اسقاط شده بودند، در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ این رقم به ۷ هزار خودرو رسید. در سال ۱۴۰۱ نیز حدود ۸۵ درصد از مراکز اسقاط خودرو در ایران تعطیل شده‌اند. به‌رغم آمارهای دولتی درباره شمار خودروهای فرسوده که اسقاط شده‌اند، پلیس راهنمایی و رانندگی اعلام کرده بخشی از گزارشهای اسقاطی صوری است و در عمل چنین فعالیتی انجام نمی‌شود.
برگرفته ای از سایت رادیو زمانه، ۲۴ اگوست ۲۰۲۳