روزنامه اعتماد در شماره یکشنبه، ۳۱ اردیبهشت، به بررسی آمار ازدواج دختران زیر ۱۵ سال در ایران و نیز دختران ۱۵ تا ۱۸ ساله که آن‌ها نیز بر اساس اصول مندرج در پیمان‌نامه جهانی حقوق کودکان، در رده سنی کودک محسوب میشوند، پرداخت و نوشت تعداد این ازدواج‌ها که به «کودک-همسری» معروف است، از سال ۱۳۹۹ به بعد مجددا روند افزایشی به خود گرفته است.
این درحالی است که جامعه‌شناسان و روانشناسان حوزه کودک، بارها درباره خطرات کودک-همسری دختران و پسران هشدار داده‌اند و با توجه به تبعات جبران‌ناپذیر آن برای کودکان، اینک در بسیاری از کشورهای دنیا طبق قانون، ازدواج جوانان زیر ۱۸ سال ممنوع است.
در ماه‌های اخیر، ایندیپندنت فارسی چندین گزارش اختصاصی از کشته شدن شماری از قربانیان کودک-همسری به دست همسر یا خویشاوندان آنان در شهرهای مختلف ایران، منتشر کرده بود.
بر اساس آخرين گزارش مركز آمار ايران، از زمستان ۱۴۰۰ تا پایان پاييز ۱۴۰۱، دست‌كم ۲۷ هزار و ۴۴۸ مورد ازدواج دختران زير ۱۵ سال در نقاط مختلف ايران ثبت شده است. اگرچه اين روند از سال ۱۳۹۶ سیر نزولی داشت، اما از سال ۱۳۹۸ بار دیگر به همان روال گذشته بازگشت و روند رشدش صعودی شد.
بررسی‌های روزنامه اعتماد از گزارش وضعيت اجتماعی و فرهنگی ايران در پاييز ۱۴۰۱ كه اسفند گذشته روی خروجی مركز آمار ايران قرار گرفت، نشان می‌دهد ازدواج دختران زير ۱۵ سال از سال ۱۳۹۶ روند نزولی داشت و از ۳۳ هزار و ۴۲۱ مورد در همان سال، به ۲۸ هزار و ۴۷۲ مورد در سال ۱۳۹۸ رسيد.
اما اين روند فقط دو سال دوام آورد و از سال ۱۳۹۹ بار دیگر به سیر صعودی پیشین بازگشت و در سال‌های ۱۳۹۹ و ۱۴۰۰ به ترتيب به ۳۱ هزار و ۶۴۶ و ۳۲ هزار و ۶۵۵ مورد رسيد.
بر اساس کنوانسیون جهانی حقوق کودک، که جمهوری اسلامی ایران نیز آن را به‌صورت مشروط امضا کرده است، همه افراد زیر ۱۸سال، کودک محسوب میشوند. اما بر اساس قانون مدنی جمهوری اسلامی ایران، سن قانونی برای ازدواج دختران ۱۳سال و برای پسران ۱۵سال است و ازدواج برای افراد زیر سن قانونی نیز منوط به «اذن ولی به شرط مصلحت با تشخیص دادگاه صالح» است.
روزنامه اعتماد در بخشی از گزارش روز یکشنبه خود نوشت: «جمع ازدواج‌های زير ۱۵ سال در چهار فصل منتهی به ۱۴۰۱ نشان می‌دهد كه در اين يك سال، ۲۷هزار و ۴۴۸ دختر زير ۱۵ سال در ايران ازدواج كرده‌اند. براساس اطلاعات اين جدول، آمار ازدواج دختران زير ۱۵ سال در پاييز ۱۴۰۱ نسبت به تابستان همان سال ۹۳۳ مورد افزايش يافته است. همچنين، در بازه سنی افراد ۱۵ تا ۱۹ سال نيز بيش از پنج هزار و ۵۰۰ دختر بیش از فصل گذشته، يعنی تابستان ۱۴۰۱، ازدواج كرده‌اند. اما نكته مهم این است که غالب زنان كودك‌همسر در همان سنين پايين مادر میشوند و طبق آخرين اعلام سازمان ثبت‌احوال در ارديبهشت ۱۴۰۱، در سال ۱۴۰۰ دست‌كم ۶۹ هزار و ۱۰۳ نوزاد از مادران گروه سنی ۱۰ تا ۱۹ ساله متولد شدند، و ۱۴۷۴ نوزاد از مادرانی در بازه سنی ۱۰ تا ۱۴ سال متولد شده‌اند.»
ژاله شادیطلب، جامعه‌شناس و مدير اسبق گروه مطالعات زنان دانشگاه تهران، در گفت‌وگو با اعتماد، از پاسخگو نبودن مسئولان نظام جمهوری اسلامی ایران در اين زمينه انتقاد می‌کند و می‌گويد معاونت امور زنان ریاست جمهوری بايد پاسخگو شود: «بايد روی پاسخگو كردن اين حضرات كار كرد، چرا كه بارها از پيامدهای منفی كودك-همسری گفته شده، اما گوش شنوايی برای آن نيست. نمی‌‌خواهند بشنوند و بخوانند.»
او با استناد به سخنان دكتر حسين عظيمی، اقتصاددانی كه حدود دو دهه پيش به دلیل ابتلا به سرطان درگذشت، چنین ادامه می‌دهد: «او می‌گفت كه ايران هر ۳۰ سال يك‌بار شخم می‌‌خورد، اما من فكر می‌كنم هر هشت سال يك‌بار شخم می‌‌خورد و وقتی اين اتفاق می‌افتد، طبيعی است كه ديگر توانايی تحمل افرادی چون من را ندارند.»
شادیطلب معتقد است كه در اين سال‌ها بسياری از خانواده‌ها از عواقب كودك‌همسری آگاه شده‌اند، ولی ناچار به انجام آنند؛ «چراكه جايگزينی برای آن ندارند». او می‌گوید: «تا زمانی كه حضرات پاسخگو نشوند، حرف‌های ما آب در هاون كوبيدن است.»
انسیه خزعلی، معاون امور زنان و خانواده نهاد ریاست جمهوری، که خود نیز قربانی کودک-همسری است، تابستان گذشته گفت: «اگر بخواهم ازدواج زير ۱۸ سال را محكوم كنم، بايد خودم را محكوم كنم، چون زير ۱۸ سال ازدواج كرده‌ام. اما الان معتقد نيستم كه زمانی كه ازدواج كردم، بالغ نبودم و قدرت مديريت زندگی را نداشتم.»
چند روز پس از اين نشست هم او در سخنانی عجیب، در مراسم «روز‌اولی‌ها» خطاب به دختران ۹ ساله گفت: «از اكنون برای زندگی و خانواده‌ای كه می‌خواهيد تشكيل دهيد، برنامه‌ريزی داشته باشيد تا پرورش‌دهنده شهيد سليمانی‌‌ها باشيد.»
اين سخنان معاون امور زنان ابراهیم رئيسی خطاب به دختران دانش‌آموز دبستانی، حاشيه‌ساز شد و بسياری آن را تشويق به كودك‌همسری دانستند. خزعلی در لفافه و ذيل كلماتی چون «ازدواج بالغانه» و «بالغ همسری» هيچ‌وقت كودك‌همسری را صریح و كامل رد نكرده است و به نوعی با تعیین شرط، از آن دفاع كرده است. اما افراد ديگری كاملا شفاف از این پدیده دفاع كرده‌اند.
به‌عنوان مثال، حسن نوروزی، نايب‌رئيس كميسيون قضايی و حقوقی مجلس يازدهم، آذر ۱۴۰۰ از اطلاق عنوان «كودك-همسر» به دختران ۱۳ يا ۱۴ ساله كه ازدواج می‌كنند، انتقاد كرد و گفت: «كودك‌همسری به موارد ازدواج بچه ۹ يا ۱۰ سال گفته می‌شود، اما دختر ۱۳ ساله ديگر كودك‌همسر نيست.»
اين سخنان، همزمان با انتشار گزارش مركز آمار ايران درباره رشد ۳۲ درصدی ازدواج دختران ۱۰ تا ۱۴ ساله در بهار ۱۴۰۰ در قیاس با آمار بهار سال قبل مطرح شده بود.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۲۳ سپتامبر ۲۰۲۳