سپیده قیاسوند
اگر براس مقایسه با جوامعی که در آنها زندگی متمدنانه و معمولی جاری است، نگاهی هم به وضعیت کودک و نوجوان در چند سال اخیر در ایران و نحوه برخورد حکومت اسلامی به آنها بندازیم، مثال های زیادی از تبعیض را مشاهده خواهیم کرد: تبعیض بین دختران و پسران، تبعیض بین کودکان سالم و کودکان ناتوان، یا بین کودکان فقیر و ثروتمند، تبعیض بین کودکان شهری و کودکان روستایی، و موارد بسیار دیگر. البته مسلماً تفاوت‌ها و تبعیض‌ها در بسیاری از جوامع و کشورها وجود دارد، با این فرق که در جوامع معمولی و غیر ایدئولوژیک، توجه زیادی بر روی تربیت کودکان با دیدگاه‌های چندگانه و بدون تبعیض متمرکز شده. هدف از این نوع تعلیم و تربیت آن است که کودکان در محیطی رشد کنند که در آن تنوع و تفاوت‌ها، جزئی از زندگی معمولی محسوب می‌شوند و در آن مردم جامعه می توانند با مسالمت در کنار هم زندگی کنند. در این کشورها نهادهای تربیتی و اجتماعی سعی می‌کنند کودکان را در محیط‌هایی قرار بدهند که در آنها کودکان و نوجوانان با تفاوت‌های متعدد و متکثر فرهنگی، اجتماعی، جنسیتی، و اقتصادی شان آشنا بشوند. مسلماً وقتی کودکان به تفاوت‌های خودشان با دیگران با دیدی مثبت و باز نگاه کنند، می شود یقین دانست که این تفاوت ها دیگر بعنوان یک عامل تخریب کننده در میان کودکان و نوجوانان عمل نخواهند کرد. در سال ۱۹۸۹ لایحه بین‌المللی حمایت از حقوق کودکان به نام «کنوانسیون حقوق کودک» توسط سازمان ملل متحد به تصویب رسید. این کنوانسیون به تدوین حقوق کودکان پرداخته و تاکید دارد که همه کودکان، بدون هیچگونه تبعیضی، از حقوقی برخوردارند. چند تا از این حقوق را می توان اینگونه طبقه بندی کرد:
- حق زندگی آمیخته با پرورش و شکوفایی و حق دسترسی به اطلاعات و بازی های مناسب برای رشد کودک
- حق محافظت در برابر خشونت و حق بهره مندی از محیط خانوادگی امن و محافظت شده
- حق بهره مندی از خدمات بهداشتی و درمانی مناسب
- حق تحصیل در محیط آموزشی امن و بدون خشونت
- حق شنیده شدن
- حق زندگی آمیخته با پرورش و شکوفایی و حق دسترسی به اطلاعات و بازی های مناسب برای رشد کودک
البته چند سالی است که مجلس ایران پس از ماه‌ها، کلیات لایحه «حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان» را تصویب کرده. اما با این حال تاکید مداوم سیستم آموزش و پرورش بر اسلامیزه کردن محتوای آموزشی، رسانه‌ها و اسباب بازی‌ها، فناوری و دسترسی به اطلاعات، تربیت مذهبی اجباری و فعالیت‌های فرهنگی همچنان ادامه دارد. این در حالی ست که در جوامعی که از زندگی معمولی برخوردارند، توجه به حقوق کودک و افزایش آگاهی از این حقوق، حق پرورش و شکوفایی و دسترسی به اطلاعات و بازی‌های مناسب برای رشد کودک و ارائه محتوای آموزشی خالی از تعصبات مذهبی یا سیاسی به تدریج تبدیل به یکی از مهم‌ترین اولویت‌ها شده است.
- حق محافظت در برابر خشونت و حق بهره مندی از محیط خانوادگی امن و محافظت شده
بسیاری از کودکان و نوجوانان در ایران به دلایلی همچون کودک همسری و قرار داشتن در معرض قتل های ناموسی و آزار و سوء رفتار علیه کودکان، از محیط خانوادگی امن محروم هستند. علاوه بر این هر روزه گزارشات زیادی در مورد آزار و خشونت علیه کودکان، یا حتی برخوردهای تأدیبی و قضایی با آنها منتشر می شود. این در حالی ست که در جوامع معمولی، نهادهای حمایتی مثل مراکز مشاوره، خانه‌های موقت و واحدهای حمایت از کودکان و نوجوانانی که در معرض خطر هستند، ایجاد شده‌اند که در آنها برنامه‌های پیشگیرانه برای جلوگیری از سوء رفتارهایی مانند آزار جنسی یا فیزیکی ارائه می‌شود.
- حق بهره مندی از خدمات بهداشتی و درمانی مناسب
در ایران کودکان زیادی در صورت بیماری و یا معلولیت ها و بیماری های جسمی حرکتی از امکانات بهداشتی و درمانی کافی و همچنین لوازم حرکتی و کمک حرکتی و مداخلات تغذیه‌ای مناسب بهره مند نیستند و حتی شیوع سوء تغذیه در بسیاری از این کودکان سبب افزایش وخامت وضعیت بالینی و احتمال ابتلائات بعدی در آنها می شود. و همین امر مشکلات بیشتری را به کودک، خانواده و در نهایت جامعه تحمیل می‌کند. این در حالی است که در واقع هیچ عاملی نباید موجب بشود که کودک در دسترسی به امکانات بهداشتی، درمانی و دارویی مورد تبعیض واقع بشود. اما در جوامعی که کودکان از یک زندگی معمولی برخوردار هستند، تمام شهروندان و بویژه کودکان معلول و بیمار، از حمایت مالی، خدمات و برنامه‌های درمانی و توانبخشی، بهره‌مند هستند.
- حق تحصیل در محیط آموزشی امن و بدون خشونت
فشارها و تبعیض‌ها به دلیل تفاوت های فرهنگی و اجتماعی، کمبود زیرساخت‌ها و امکانات آموزشی در بعضی مناطق، به ویژه مناطق روستایی یا کم‌برخوردار، حجاب اجباری در مدارس دخترانه و در موارد تخلف، برخورد خشونت آمیز از سوی پرسنل مدارس و مسمومیت زنجیره‌ای در مدارس دخترانه ایران که از پاییز سال ۱۴۰۱ آغاز شد و تا اواخر سال تحصیلی همان سال ادامه پیدا کرد، همگی مواردی هستند که می‌توانند به کاهش کیفیت آموزش و آسایش روانی دانش‌آموزان منجر بشوند. این در حالی است که در جوامع معمولی، برنامه ها و سیاست های ضد تبعیض، به گونه ای تنظیم شدند که بیانگر ممنوعیت تبعیض بر اساس نژاد، دین، جنسیت، ویژگی‌های فیزیکی یا هر عامل دیگری در محیط آموزشی هستند.
- حق شنیده شدن
حق شنیده شدن یکی از مهم‌ترین حقوق کودکان است که به آنها این امکان را می‌دهد تا در مسائلی که مرتبط با زندگی و آینده آنهاست، نظرات و دیدگاه‌های خودشان را ابراز کنند. در این مورد بد نیست اگر به فشار حاکمیت و برخورد خشن نیروهای امنیتی در اعتراضات اخیر ایران رجوع کنیم. در این اعتراضات، می‌شود گفت برای اولین بار دانش‌آموزان وارد صحنه اعتراضات عمومی شدند. وقتی کودکان و نوجوانان به خیابان‌ها می‌آیند تا نظرات و مطالبات خود را بیان کنند، این موضوع نشان‌دهنده یک انتظار برای تغییر و بهتر شدن وضعیت کنونی، برای برخورداری از یک زندگی معمولی است. اما در طی اعتراضات، همکاری برخی از اولیای مدارس با نیروهای سرکوبگر که در پاره‌ای موارد هجوم نیروهای امنیتی به مدارس، ضرب و شتم کودکان و قتل آنها را در پی داشته است، و بعلاوه ربوده شدن و دستگیری کودکان و نوجوانان و بی‌خبری بسیاری از والدین از سرنوشت فرزند خود، بدون اینکه هیچ نهادی جوابگوی این اتفاقات باشد، خودش نشانگر نقض فاحش این حق از کودکان ایران است.
ویدیوی کامل برنامه در لینک زیر: