پس از آنکه معاون سازمان نظام پزشکی مرگ دست‌کم ۱۶ دستیار تخصص پزشکی در اثر خودکشی در ده ماه گذشته را تایید کرد، مدیر گروه روان‌پزشکی سازمان پزشکی قانونی نیز هشدار داد که «بحران سلامت روان در کشور با شیب بسیار تندی صعودی شده» است. هم‌زمان، رئیس سازمان نظام پزشکی نیز در جلسه «کارگروه بررسی میزان و چرایی علل خودکشی در جامعه پزشکی و رزیدنت‌ها» در مورد پیامدهای بحران خودکشی، از جمله در جامعه پزشکی، هشدار داد و خطاب به مقامات گفت: «پنهان کردن درد باعث از بین رفتن درد نمی‌شود.»
این در حالی است که ایرنا، خبرگزاری رسمی جمهوری اسلامی ایران، روز سه‌شنبه ۱۶ دی در گزارشی از افزایش «۵۱ درصدی اقدام به خودکشی» در ایران گزارش داد و از قول نایب‌رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی کشور نوشت: «آمار خودکشی در ایران در سال ۱۴۰۱ نسبت به سال ۱۳۹۵ حدود ۵۱ درصد افزایش داشته است.»
در این گزارش عنوان شده است که «در سال ۱۳۹۵، در ایران ۷۹ هزار و ۱۰۲ نفر اقدام به خودکشی کردند» که این تعداد در سال ۱۴۰۱ به «حدود ۱۲۰ هزار نفر» افزایش یافت که «در سامانه وزارت بهداشت ثبت رسمی شده و ممکن است مواردی هم به موسسات خصوصی مراجعه کرده باشند که اقدام به خودکشی آن‌ها ثبت نشده باشد.»
حمید پیروی، نایب‌رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران، همچنین اعلام کرده است که در سال ۱۴۰۱ دست‌کم ۶ هزار نفر در ایران در اثر خودکشی جان باخته‌اند و آمار «اقدام به خودکشی» نیز به «۲۰ تا ۳۰ برابر» موارد «خودکشی کامل و منجر به فوت» رسیده است.
به گفته نایب‌رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی، پژوهش‌ها در سال ۱۴۰۱ نشان می‌دهد میانگین خودکشی منجر به مرگ در ایران به «۷.۴ نفر در ازای ۱۰۰ هزار نفر» افزایش یافته است.
در گزارش خبرگزاری دولتی ایرنا آمده است که «مهم‌ترین علل اجتماعی اقدام به خودکشی طی دو دهه اخیر به‌ترتیب مشکلات خانوادگی و زناشویی در افراد متاهل» و همچنین «مشکلات اقتصادی» و «مشکلات تحصیلی» بوده است.
هم‌زمان، گزارش‌های متعدد از کاهش سن خودکشی در ایران و رسیدن موج خودکشی به کودکان حکایت دارد. این در حالی است که «در دهه هشتاد خورشیدی، بیشترین درصد از مجموع خودکشی‌ها به گروه سنی ۱۸-۲۴ و ۲۵-۳۴ سال تعلق داشت.»
گسترش خودکشی به سنین کودکی و گزارش‌های منتشرشده درباره خودکشی چند کارگر و حتی محیط‌بان نمونه در استان گیلان نمایی از ابعاد هشداردهنده افزایش خودکشی در ایران است.
در پی واکنش‌های عمومی و به‌ویژه واکنش و هشدار کاربران شبکه‌های اجتماعی به افزایش خودکشی، علی‌اکبر بسطامی، نماینده ایلام، در جلسه علنی روز یکشنبه ۱۰ دی مجلس شورای اسلامی در تذکری گفت: «اتفاق شومی در استان ایلام هر روز رخ می‌دهد و آن خودکشی جوانان در سنین پایین است.»
بسطامی تاکید کرد: «ضروری است مقام‌های مسئول و به‌ویژه سازمان امور اجتماعی کشور به این پدیده شوم توجه ویژه داشته باشد و باید کارشناسان سازمان امور اجتماعی برای بررسی افزایش خودکشی‌ها به این منطقه اعزام شوند.»
نماینده ایلام با بیان اینکه «عمده دلایل این خودکشی‌ها، بیکاری جوانان به‌رغم وجود پروژه‌های نفتی و گازی در منطقه است»، افزود: «قانون و عدالت اجتماعی در کشور رعایت نمی‌شود و ما شاهد بیکاری نیرو‌های بومی در شهرستان‌های مهران، ایوان و… با وجود این پروژه‌ها هستیم.»
بسطامی همچنین گفت: «باید علت خودکشی‌ها در استان ایلام شناسایی و کاهش یابد، چرا که هر روز چندین جوان به‌علت بیکاری خود را به دار می‌آویزند.»
خودکشی ۱۶ دستیار تخصص پزشکی در ده ماه
اما ابعاد گسترده خودکشی‌ها به مناطقی چون ایلام محدود نیست. خودکشی در سراسر کشور و در میان طیف‌های گوناگون اجتماعی افزایش یافته است، تا آنجا که بابک شکارچی، معاون آموزشی و پژوهشی سازمان نظام پزشکی، روز سه‌شنبه ۱۶ دی گفت: «از ابتدای امسال تا کنون، تعداد خودکشی دستیاران پزشکی به ۱۶ مورد رسیده و فقط سه مورد آن در هفته گذشته اتفاق افتاده است.»
حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران، روز چهارشنبه ۱۷ دی در جلسه «کارگروه بررسی میزان و چرایی علل خودکشی در جامعه پزشکی و رزیدنت‌ها»، افزایش خودکشی در جامعه ایران را تایید کرد و گفت: «پژوهش‌های اجتماعی که در سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ انجام شد موید این ادعا است که نشان می‌دهد سرمایه اجتماعی در ایران به پایین‌ترین حد خود رسیده است.»
رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران درباره افزایش خودکشی «دستیاران تخصص پزشکی» نیز گفت: «محیطی که دستیاران پزشکی با آن سر و کار دارند نتوانسته حداقل‌های ممکن را برای این قشر تامین کند»، هرچند «ویژگی‌های فردی، خانوادگی، و جامعه نیز در افزایش خودکشی دستیاران تاثیرگذار است.»
موسوی چلک در ادامه، با تاکید بر ضرورت حمایت روانی و اجتماعی از دستیاران پزشکی در محیط دانشگاه و محیط خارج از آن، افزود: «سوال ما این است که وزارت بهداشت برای مراقبت از این افراد چه اقدامات مراقبتی و حمایتی انجام داده است؟»
همچنین، مهدی هرمزپور، مدیر گروه روان‌پزشکی سازمان پزشکی قانونی، با بیان اینکه «سلامت روان کشور در سال‌های اخیر وضعیت نامناسبی پیدا کرده است»، گفت که مطابق آمار پزشکی قانونی، روند آسیب‌های مرتبط با سلامت روان با شیبی بسیار تند صعودی شده، در حالی که در سال‌های قبل، این شیب با فراز و نشیبی‌هایی همراه بوده است.
این مقام سازمان پزشکی قانونی ضمن تایید افزایش خودکشی دستیاران پزشکی افزود: «بحث خودکشی در جامعه پزشکی نیز نگران‌کننده شده است.»
هرمزپور با تاکید بر اینکه «دستیاران تخصصی پزشکی احساس می‌کنند جدی گرفته نمی‌شوند، محترم شمرده نمی‌شوند»، افزود که از یک سو «مسئولیت سنگین و اختیارات محدود» به دستیاران واگذار کرده‌اند و از طرف دیگر، روزانه تعدادی از دستیاران را «برای پاسخگویی به عملکردشان به کمیسیون پزشکی قانونی» می‌فرستند.
مدیر گروه روان‌پزشکی سازمان پزشکی قانونی با بیان اینکه «تشکیل شورای عالی سلامت روان در کشور» ضروری است، گفت: «موضوع سلامت روان باید فراتر از اداره کل سلامت روان در وزارت بهداشت باشد و در غیر این‌صورت، نمی‌توان تصمیمات حاکمیتی قوی در حوزه سلامت روان اتخاذ کرد.»
میانگین شیوع افکار خودکشی در دانشجویان پزشکی ایران چهار برابر میانگین جهانی
حمید یعقوبی، رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی ایران، نیز در این جلسه با استناد به تحلیل نتایج داده‌های حاصل از یک مطالعه کیفی درباره افزایش خودکشی دستیاران تخصصی پزشکی، گفت: «روند خودکشی در زنان و مردان در دنیا در بیست سال اخیر کاهشی است و از ۱۴ به ۹ در صدهزار رسیده است، اما در ایران، شاهد روند صعودی خودکشی هستیم و چه‌بسا به‌زودی از میانگین جهانی نیز فراتر خواهیم رفت.»
یعقوبی با بیان اینکه «میانگین شیوع افکار خودکشی در دانشجویان پزشکی ایران از میانگین جهانی فراتر رفته» افزود «در حالی که نرخ جهانی ۱.۱۱ درصد است، در ایران میانگین شیوع افکار خودکشی در دانشجویان پزشکی به ۴.۲۴ درصد رسیده» است، که حدود چهار برابر میزان جهانی است.
او همچنین گفت که در ایران «پزشکان مرد ۴۰ درصد بیشتر از جمعیت عمومی و پزشکان زن ۱۳۰ درصد بیشتر از جمعیت عمومی در معرض افکار خودکشی» قرار دارند.
رئیس جمعیت علمی پیشگیری از خودکشی با اشاره به پژوهشی که روی ۱۴۰۰ رزیدنت از ۷ تخصص پزشکی در ایران انجام شده است گفت که نتایج این پژوهش نشان می‌دهد «فشار کاری، کیفیت آموزش پایین، فرسودگی شغلی بیش از حد، دوره تحصیلی طولانی و بدون وقفه، بی‌پولی، و نگاه سال‌بالایی به سال‌پایینی» از جمله دلایل شیوع افکار خودکشی در دستیاران پزشکی است.
همچنین، محمدرضا خردمند، معاون انتظامی سازمان نظام پزشکی، در جلسه «کارگروه بررسی میزان و چرایی علل خودکشی در جامعه پزشکی و رزیدنت‌ها» در مورد افزایش خودکشی در ایران، از جمله در جامعه پزشکی، هشدار داد و گفت: «میزان خودکشی در جامعه پزشکی نسبت به ۲۰ سال اخیر افزایش چشمگیری داشته است که علل آن را باید در کاهش امید به آینده جامعه پزشکی جست‌وجو کرد.»
علی اکبر حقدوست، رئیس پژوهشکده آینده‌پژوهی در سلامت، نیز با تاکید بر افزایش خودکشی در میان اعضای جامعه پزشکی و دستیاران ایران گفت: «یکی از علل خودکشی مرتبط به بخش‌های آموزشی و مدل اداره بخش‌های آموزشی درمانی است.»
حقدوست با بیان اینکه در ساختار درمانی کشور «دستیاری پزشکی» شغل محسوب نمی‌شود و دوره آموزشی است، افزود: «عملا دستیاران پزشکی به‌دلیل فشار سنگین کاری همچون یک فرد شاغل کار می‌کنند و از طرفی در کشیک‌ها مسئولیت سنگینی هم دارند»، تا آنجا که پژوهش‌ها نشان می‌دهد «یک دستیار نسبت به افراد دیگر باید ۵۰ تا ۷۰ برابر بیشتر کار کند و در کنار آن باید درس هم بخواند.»
رئیس پژوهشکده آینده‌پژوهی در سلامت با تاکید بر اینکه «فشار کاری سنگین و فشار روانی باعث کاهش دقت کار شده و مردم هم آسیب می‌بینند»، گفت باید نقش آموزشی و درمانی و ارائه خدمت دستیاران پزشکی به‌شکل معقول اعمال شود، زیرا ۵۰ تا ۷۰ برابر کار بیشتر نسبت به حرفه‌های دیگر طاقت‌فرسا است. در ضمن، بیمارستان‌های آموزشی باید موظف شوند خوابگاه‌های متاهلی در داخل بیمارستان برای دستیاران تامین کنند تا دغدغه بزرگی از دوش رزیدنت‌ها برداشته شود.
حقدوست خواهان افزایش مزد دستیاران پزشکی شد و اضافه کرد که حقوق دستیاران پزشکی باید بر پایه حقوق کارمندی یا کسری از حقوق استادیار پایه یک باشد و در صورت افزایش حقوق کارمندی، مزد دستیاران نیز افزایش پیدا کند. در غیر این صورت، این وضع باعث آسیب جدی می‌شود.
رئیس پژوهشکده آینده‌پژوهی در سلامت به برخی تبعیض‌ها علیه دستیاران پزشکی نیز اشاره کرد و درباره فضای نامناسب کاری در برخی بخش‌های درمانی و رشته‌های تخصصی پزشکی گفت: «در یک بیمارستان بزرگ ۶ طبقه در تهران[…] دستیاران سال یک حق استفاده از آسانسور را نداشتند.»
حقدوست گفت «جو داخل بخش‌ها و نگاه سال بالا به پایین و رفاقتی کردن جو داخل بخش‌ها» باید اصلاح شود. در ضمن، دانشگاه‌های کشور گروه‌های روان‌شناسی و روان‌پزشکی دارند و این گروه‌ها باید موظف شوند برنامه مشاوره دستیاران را به‌صورت منظم اجرا کنند.
امیر پاشا طبائیان، نماینده وزارت بهداشت، در جلسه «کارگروه بررسی میزان و چرایی علل خودکشی در جامعه پزشکی و رزیدنت‌ها» با تایید افزایش خودکشی هم در میان دستیاران تخصصی پزشکی و هم در میان دانش‌آموختگان جوان پزشکی، به فشار کاری و پرداخت ناچیز به دستیاران و پزشکان جوان اشاره کرد.
او گفت: «دستیاران تا چند سال پیش بین ۲ تا ۳میلیون تومان کمک‌هزینه دریافت می‌کردند و حتی در حال حاضر نیز این عدد به ۸ تا ۱۰ میلیون تومان رسیده است. […] حقوق فارغ‌التحصیلان جوان پزشکی نیز ماهانه بین ۱۲ تا ۱۳ میلیون تومان است که کفاف هزینه‌های زندگی را نمی‌دهد.»
نماینده وزارت بهداشت افزود که «با وجود فشار اقتصادی، عقب‌ماندگی چند ماهه کارانه‌ها از سوی مراکز درمانی، که گاها به ۶ ماه تا یک سال می‌انجامد، در کنار کوتاهی دانشگاه‌ها در ایجاد امکانات رفاهی و محل اسکان به‌ویژه در مناطق کم برخوردار»، وضع را برای دستیاران و پزشکان جوان سخت و پیچیده کرده است.
طبائیان افزود که «برایند مشکلات جامعه پزشکی، از جمله بحث زیرمیزی‌ها، مهاجرت، و در نهایت علل خودکشی به تعرفه پزشکان برمی‌گردد» و دلیل آن تعرفه پزشکی پایین» است.
در همین حال، محمد رئیس‌زاده، رئیس کل سازمان نظام پزشکی ایران، ضمن انتقاد از «الزام به اخذ تعهد محضری از دستیاران تخصصی پزشکی» گفت: «رزیدنت‌ها دانشجویانی هستند که شبانه‌روز تحت بهره‌کشی در مراکز درمانی دولتی هستند و در عین حال، بین ۸ تا ۱۰ میلیون تومان کمک‌هزینه دریافت می‌کنند که غیرقابل‌قبول است.»
رئیس‌زاده با تاکید بر اینکه «ریشه همه مشکلات جامعه پزشکی ناشی از کم‌رنگ شدن امید به آینده است»، گفت که «افزایش امید به آینده با وعده و وعید حل نمی‌شود. کلید کار این است که اقدامات امیدآفرین به‌شکل عملیاتی و موثر، نه شعاری» صورت گیرد.
رئیس سازمان نظام پزشکی با بیان اینکه «وضعیت بد پرداختی‌کارانه‌ها، درآمد پایین، تخریب و هجمه جامعه پزشکی، و هر عاملی که باعث ناامیدی جامعه پزشکی شود» در «افزایش خودکشی اعضای جامعه پزشکی» و به‌ویژه دستیاران «مقصر» است، افزود: «ما انتظار داریم دادستانی کل کشور این موضوع را پیگیری کند، چرا که پنهان کردن درد باعث از بین رفتن درد نمی‌شود.»
در این میان، مقام‌های حکومتی نه‌فقط راهکاری برای مهار بحران افزایش خودکشی ارائه نمی‌کنند، بلکه از تخصیص بودجه به دستگاه‌ها یا مراکزی که وظیفه مقابله با خودکشی و دیگر آسیب‌های اجتماعی مشابه را دارند خودداری می‌کنند، تا آنجا که حسن موسوی چلک، رئیس انجمن مددکاری اجتماعی ایران، با بیان اینکه دولت در حال حاضر هیچ اولویتی برای سلامت روانی و اجتماعی قائل نیست، تاکید دارد که «اولویت سازمان برنامه و بودجه نیز سلامت روانی و اجتماعی نبوده و نیست.»
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۱۸ ژانویه ۲۰۲۴