معضل فرونشست زمین به سواحل مازندران نیز سرایت کرده و میزان آن در این نواحی در پنج سال اخیر از صفر به ۹ سانتیمتر رسیده است. رئیس بخش خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی با اعلام این خبر، هشدار داد که این فرونشست‌ها به استان گیلان نیز سرایت می‌کند.
علی بیت‌الهی، مجری مطالعات فرونشست زمین، تاکید کرد که پس‌روی آب دریای خزر باعث فرونشست زمین در سواحل شمالی ایران شده است. بیت‌الهی در این‌باره گفت: «آب دریا که عقب می‌رود، سطح آب زیرزمینی پایین می‌آید و یک بالانسی با آب اشباع ایجاد می‌کند و وقتی آب عقب‌رفت داشته باشد،… سطح آب زیرزمینی نوار ساحلی پایین می‌رود و از آنجایی که نوار ساحلی محیط ریزدانگی است، اثر ملموس بر روی سطح زمین می‌گذارد و فرونشست را ایجاد می‌کند.»
با رخ دادن این پدیده، تمام ساختمان‌های نوار ساحلی مازندران و نیز بندر امیرآباد در معرض خطر فرونشست قرار می‌گیرند. او همچنین تاکید کرد که چنانچه روند عقب‌رفت آب دریای خزر ادامه یابد، تبعات جدی فرونشست را در چند سال آینده در این منطقه خواهیم دید. به گفته او، در حال حاضر آثار این پدیده در استان گیلان به صورت لکه‌های مجزا دیده می‌شود، و نشانه آن است که رفته‌رفته در این منطقه هم فرونشست گسترده رخ خواهد داد.
کاهش بارش باران از یک سو و کاهش آب ورودی به دریای خزر از رودخانه‌ها از سوی دیگر، باعث شده است که عقب‌نشینی این دریاچه به صد متر هم برسد. چندی پیش کمال علیپور خنکداری، عضو هیئت نمایندگان استان مازندران، با تایید پس‌روی دریای خزر گفته بود: «اکنون در برخی مناطق شمالی حدود ۱۰۰ تا ۱۲۰ متر دریا عقب‌نشینی داشته و این به معنای فاجعه دریایی و محیط زیستی است. باید چاره‌ای اندیشیده شده و شورای مدیریت بحران و تنش آبی خزر برگزار شود تا چاره‌ای برای مشکلات مربوط به کاهش سطح آب دریاچه پیدا شود. اگر نگاهمان فقط به اقلیم باشد، مشکلی حل نمی‌شود.»
یکی از اصلی‌ترین دلایل پس‌روی دریای خزر، بسته شدن ورودی‌های این دریا از سمت روسیه است. روسیه با بستن ورودی رود ولگا، که که به‌تنهایی حدود ۸۵ درصد از آب دریای خزر را تامین می‌کند، باعث کاهشی شدن تراز خزر شده است. روسیه از ورودی این رود برای توسعه محصولات کشاورزی استفاده می‌کند و در چند جای دیگر این رودخانه نیز سدسازی شده و در نتیجه، ورودی رودخانه به دریای خزر کاهش یافته است.
بیت‌اللهی جنگ اوکراین را در این تصمیم دولت روسیه بی‌تاثیر نمی‌داند. به گفته او، اوکراین نقش برجسته‌ای در تامین محصولات کشاورزی در دنیا داشته است و دارد، و به دلیل جنگ روسیه و اوکراین و در پی آن، وضع تحریم‌ها علیه روسیه، روس‌ها توسعه کشاورزی را در دستورکار قرار داده‌اند.
محمد درویش، کارشناس محیط زیست، شهریور سال جاری در گفت‌وگو با روزنامه تجارت هشدار داد که در چنین شرایطی، همان مشکلی که برای دریاچه‌های آرال و ارومیه ایجاد شده است، بی‌تردید در پیوند با خزر نیز تکرار خواهد شد. او همچنین اشاره کرد که ایران نیز با سدسازی‌های بی‌رویه، از دیگر عوامل پس‌روی و احتمال خشک شدن دریاچه خزر است و از همین رو، از صلاحیت اعتراض به روسیه برخوردار نیست.
درویش درباره شرایط کنونی خزر گفت: «ایران در حوزه بالادستی رودخانه‌های خود که به خزر وارد می‌شوند، سدسازی‌های بزرگی انجام داده است. بنابراین، ما صلاحیت لازم را برای هشدار و اخطار به روسیه نداریم. دیگر کشورهای حوزه خزر هم همین وضعیت را دارند. اگر همه کشورهای حاشیه خزر حاضر نشوند به یک معاهده بین‌المللی تن دهند و رژیم حقوقی خزر را به رسمیت بشناسند و حقابه خزر را رعایت کنند، آینده این دریاچه بسیار تیره و تار خواهد بود.»
از سوی دیگر، گزارش‌ها حاکی از آن است که شرق مازندران بیشتر از غرب این استان مستعد فرونشست زمین است و دلیل آن هم استفاده بیشتر از آب‌های زیرزمینی و کشت برنج دانسته می‌شود. کریم سلیمانی، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، در ۱۴۰۰ خورشیدی در گفت وگو با ایسنا هشدار داده بود که ایجاد چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق تهدیدی بزرگ برای سفره‌های آب زیرزمینی است. به گفته او، علاوه بر اینکه این سفره‌ها در حال خالی شدن است، خطر بزرگ فرونشست زمین در مناطق کشاورزی و مسکونی نیز مطرح است که جبران‌پذیر نیست.
محمدعلی بهمنیار، عضو هیئت علمی گروه خاک‌شناسی دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، نیز با اشاره به اینکه اراضی کشاورزی واقع در دشت به علت برداشت زیاد آب‌های زیرزمینی، بیشتردر معرض این نشست قرار دارند، گفت: «هر جا برداشت بیشتری از آب صورت گیرد، خلائی در زیر زمین ایجاد می‌شود و این نشست اتفاق می‌افتد و متاسفانه سفره‌های [آب] زیرزمینی بیش از حد استاندارد در حال برداشت است.»
فرونشست زمین به معضلی جدی در ایران تبدیل شده است. ۴۷۶ شهر ایران در معرض تنش آبی قرار دارند و این امر باعث افزایش بی‌رویه استفاده از آب‌های زیرزمینی می‌شود که در نهایت، فرونشست زمین را در پی خواهد داشت. چندی پیش اعلام شد که در ۱۳۹۰، شرکت آبفا از ۲۸ درصد از آب‌های زیرزمینی استفاده می‌کرد و در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ این میزان بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته و تقریبا دو برابر شده است.
این روند، از نشانه‌های افزایش خطر فرونشست زمین در شهرهای مختلف ایران است. زمانی که در منطقه‌ای فرونشست زمین رخ می‌دهد، در بیشتر مواقع راه برگشتی برای استفاده دوباره از آن نقطه وجود ندارد. بحران خشکسالی از یک سو و معضلی بزرگ‌تر از آن، بحران مدیریت در نظام جمهوری اسلامی از سوی دیگر، فرونشست زمین را به یکی از عظیم‌ترین بحران‌های پیش روی ایران تبدیل کرده است؛ بحرانی جبران‌ناپذیر که سکونت را در مناطق بسیاری از این سرزمین ناممکن می‌کند.
عقب‌نشینی دریای خزر، علاوه بر فرونشست زمین، اختلال در روند فعالیت بندرها و دریانوردی، صیادی، خشک شدن تالاب‌ها و تغییرات سواحل را نیز در پی خواهد داشت. مسئولان جمهوری اسلامی تاکنون واکنش جدی به روسیه نشان نداده‌اند و راه سکوت در پیش گرفته‌اند. دلیل این رویکرد، شاید همان نکته‌ای باشد که محمد درویش اشاره کرد و اینکه ایران هم در روند پس‌روی آب خزر مقصر بوده است.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۲۲ ژانویه ۲۰۲۴