گفت‌وگو با حامد فرمند، بنیانگذار موسسه کودکان زندانیان (کویپی)
پژوهش تازه موسسه بین‌المللی کودکان زندانیان (کویپی) از نقض گسترده حقوق کودکان-مادران زندانی در زندان‌های ایران خبر می‌دهد. بر اساس گزارش کودکانی که به همراه مادرانشان در زندان به سر می‌برند در معرض مجموعه‌ای گسترده و سیستماتیک از نقض حقوق و آسیب‌های مختلف قرار دارند.
موسسه بین‌المللی کودکان زندانیان (کویپی) در تازه‌ترین پژوهش خود به نام «کودکان‌مان را نجات دهید»، با هدف بررسی وضعیت کنونی رعایت حقوق بشر و شرایط رفاهی کودکان ــ مادران به وضعیت کودکان و مادران زندانی در زندان‌های سراسر ایران پرداخته است.
بر اساس این پژوهش که از طریق اطلاعات رسمی موجود، گزارش نهادهای حقوق بشری، گفت‌وگو با کارشناسان و تعدادی از زنانی که طی یک سال اخیر در زندان بوده‌اند، و تحقیقات پیشین موسسه کویپی که از سال ۱۳۹۳ تا کنون انجام شده بود، نشان می‌دهد که موارد متعددی از نقض حقوق کودکان و مادران در زندان‌های ایران به صورت سیستماتیک صورت می‌گیرد که شامل موارد زیر می‌شود:
– آزار جنسی کودکان
– قرار گرفتن در معرض آزارجسمی و روانی مادران و کودکان
– نقض حق بر سلامتی، شامل سلامتی جسمی مبتنی بر بهداشت محیطی و غذا و آب مناسب، سالم و کافی و سلامتی روانی
– نقض حق بر آموزش
– عدم برخورداری از حداقل رفاه
– سواستفاده تبلیغاتی
اطلاعات و یافته‌های ارائه‌شده در پژوهش موسسه کویپی تصویر مثبت ارائه‌شده در رسانه‌های رسمی ایران از وضعیت کودکان و مادران در زندان‌های ایران را قویا به چالش می‌کشد. این پژوهش تناقض‌های مهمی را بین روایت رسمی حکومت و روایت شاهدان (اغلب زندانیان پیشین) و همچنین نظرات کارشناسی عیان می‌کند، علی‌الخصوص در موارد ادعایی سازمان زندان‌ها مانند اختصاص «بند مجزای مادران در بند زنان» و وجود «مهدکودک در مجاورت زندان‌ها» برای کودکانی که به همراه مادرشان در زندان به سر می‌برند.
پژوهش موسسه بین‌المللی کودکان زندانیان آثار منفی متعددی را از حضور کودکان در زندان‌های ایران شناسایی کرده است که از جمله آنها می‌توان به مواردی همچون رفتارهای پرخاشگرانه یا انزواطلبانه، زودرنجی، ترس‌های شدید، کابوس‌های شبانه و شب ادراری، کمبود لغات و نیز آسیب‌های جسمی و روحی ناشی از آزارهای جنسی، جسمی و روانی اشاره کرد که شامل دلبستگی ناایمن، ناتوانی در کنترل خشم، اعتماد به نفس پایین، سرزنش خود و احساس شرم و اختلال اضطراب و استرس می‌شود. در بسیاری از موارد این اختلال‌ها تا بزرگ‌سالی همراه این کودکان خواهد ماند.
ماده ۵۲۳ قانون آیین دادرسی کیفری جز در موارد استثنایی جدایی کودک تا سن دو سال از مادر زندانی‌اش را منع می‌کند. از طرف دیگر طبق بند الف ماده ۱۵۸ آخرین نسخه آیین‌نامه اجرایی سازمان زندان‌ها مصوب ۲۸ اردیبهشت ۱۴۰۰، شورای طبقه‌بندی زندان می‌تواند نسبت به حضور کودکان تا ۶ سال در زندان تصمیم بگیرد. طبق تحقیقات موسسه کویپی، در سال ۱۳۹۸ در زندان ارومیه کودکی تا سن ۷ سالگی در این زندان نگهداری می‌شد و هر روز از زندان که خارج از شهر قرار دارد به مدرسه می‌رفت و مجددا به زندان بازمی‌گشت.
حامد فرمند به زمانه می‌گوید موسسه کودکان زندانیان (کویپی) از سال ۱۳۹۳ تحقیقات در مورد نقض حقوق کودکان و مادران زندانی در زندان‌های ایران را آغاز کرده و پژوهش تازه این مرکز نشان می‌دهد در تمام این سال‌ها بهبودی در وضعیت این گروه آسیب‌پذیر به وجود نیامده و نقض حقوق آنها همچنان به صورت سیستماتیک و بدون وجود اراده‌ای از سوی مسئولان و نهادهای مرتبط برای رسیدگی آن، جریان دارد.
پژوهش موسسه کویپی، کودکانی که به همراه مادران خود در زندان به سر می‌برد را «کودکان بدون کرامت انسانی» معرفی کرده است، زیرا برخلاف ماده ۲ پیمان‌نامه حقوق کودک که تاکید دارد حقوق کودکان باید فارغ از ملیت، قومیت، جنسیت، باور یا سایر خصوصیات خود و والدین آنها رعایت شود، کرامت انسانی کودکان در زندان‌های ایران به دلایل مختلف نقض می‌شود. بر همین اساس این پژوهش اشاره می‌کند کودکانی که متعلق به گروه‌های اتنیکی و مذهبی هستند در معرض نقض حقوق و آزارهای مضاعف قرار دارند.
حامد فرمند به زمانه می‌گوید علاوه بر آسیب‌های شناسایی شده که کودکان را در زندان تهدید می‌کند، همین که کودک در شرایطی است که دیده نمی‌شود و حقوق و نیازهای اولیه‌اش برآورده نمی‌شود به خودیِ خود نقض کرامت انسانی آنها تلقی می‌شود. این فعال حقوق بشر تاکید دارد حتی راه‌حل‌های پیشنهادی مقام‌ها و نهادهای ذی‌ربط مانند ایجاد بند مجزا برای مادران یا ساخت مهدکودک در جوار زندان راه‌حل‌های مناسبی نیستند، زیرا اساس تحت هیچ شرایطی «زندان جای کودک نیست.»
موسسه کودکان زندانیان معتقد است نظارت مستقل نهادهای حقوق‌بشری و بین‌المللی، رسانه‌های مستقل و غیروابسطه و نهادهای مدنی و غیردولتی تنها راهی است برای این که اطمینان حاصل شود قواعد و دستورالعمل‌های بین‌المللی و قواعد داخلی در قبال کودکان-مادران زندانی رعایت می‌شوند، حقوق کودکان و مادران زندانی نقض نمی‌شود و آسیب‌های جانبی بیشتری به آنها وارد نمی‌آید.
برگرفته ای از سایت رادیو زمانه، ۱ مارس ۲۰۲۲