کنعان مختار
قدرت خرید مردم کاهش یافته است. درآمد ماهانه به سختی پاسخگوی نیازهای اساسی خانوارهاست. به همین سبب بسیاری از خواربارفروشی‌ها، رستوران‌ها و شهربازی‌ها در آستانه ورشکستگی قرار دارند یا ورشکست شدهاند. گفته‌هایی از میان صاحبان این مشاغل.
“مهران” همراه یکی از دوستانش، تابستان ۱۳۹۶رستوران کوچکی را با ۹ پرسنل افتتاح کرد، اما مهر ۱۴۰۱ او ناگزیر شد رستوران را برای همیشه تعطیل کند. او در این باره می‌گوید: نگفته پیداست که درآمد کافی نداشتیم. ماه به ماه مشتری‌هایمان کمتر می‌شد. از آن طرف قیمت گوشت و مرغ و روغن و سایر اقلام روزبه‌روز بیشتر می‌شد. یکی دو سال اول وضعیتمان بد نبود ولی کم کم، به خصوص از سال گذشته همه چیز عوض شد. البته کرونا هم بی‌تاثیر نبود. ولی با هر ضرب و زوری بود، رستوران را سرپا نگاه داشتیم. اول درصد سود را پایین آوردیم، کفاف نداد. بعد مجبور شدیم، چند نفر از پرسنل را تعدیل کنیم و مابقی را هم شیفتی به کار بگیرم، باز جواب نداد. از بهار سال گذشته وضعیت به مراتب وخیم‌تر شد! بعضی روزها ده پُرس غذا هم نمی‌فروختیم. این بار نه مشتری داشتیم، نه می‌توانیستم در حد یک رستوران معمولی خرید و تنوع غذایی داشته باشیم، و نه سودی که ارزش کار کردن را داشته باشد. حتی برای کرایه محل کار هم به مشکل برخوردیم. ناچار شدیم کلاً تعطیل کنیم و الان هر کدام از ما به کاری پاره وقت مشغول هستیم.
رکود ناشی از بحران اقتصادی در ایران جز رستوران‌داران، مشاغل مختلفی را در بازار تهدید می‌کند. به گفتۀ فعالان صنفی، کافی‌شاپ‌ها، خواروبارفروش‌ها، سوپرمارکتی‌ها، شهربازی‌ها، بستنی‌فروش‌ها و… همه با کاهش چشمگیر مشتری روبرو هستند تا بدان حد که شمار قابل توجهی از صاحبان این کسب و کارها مجبور به تعطیلی دائمی یا تعدیل در نیروی کار شدهاند. با افزایش روزافزون اقلام خوراکی و خدمات در ایران، رفتن به رستوران‌ها، کافی‌شاپ‌ها، پوشاک‌فروشی‌ها، اماکن تفریحی و… امروزه تبدیل به کالای لوکس شده است. برخی از کسبه‌ها از رواج سفارش «غذاهای نیم‌پرسی» در رستوران‌ها خبر می‌دهند.
افزایش تورم و بی‌رمقی کسب و کار
بالاخره مرکز آمار ایران با تاخیر یک ماهه، نرخ رسمی تورم فروردین ۱۴۰۲ را اعلام کرد. بر اساس گزارش این مرکز، در فروردین ۱۴۰۲ شاخص قیمت مصرف‌کننده خانوارهای ایرانی به عدد ۱۸۰,۵ رسیده است که نسبت به ماه قبل ۳,۷ درصد افزایش، نسبت به ماه مشابه سال قبل، ۵۵,۵ درصد افزایش و در ۱۲ ماهه منتهی به ماه جاری، نسبت به دوره مشابه سال قبل ۴۷,۶ درصد افزایش داشته است. به عبارتی خانوارهای ایرانی، باید به طور میانگین ۵۵,۵ درصد هزینه بیشتری را نسبت به فروردین سال گذشته برای سبد کالای مشابه و خدمات تقبل کنند. البته این رقم میانگین عمومی تورم است. با تفکیک گروه‌های مختلف، به این نتیجه می‌رسیم که شهروندان ایرانی باید هزینه‌های به مراتب بالاتری را برای کالای اساسی چون خوراک پرداخت کنند.
مرکز آمار، با بررسی ۱۱ گروه از اقلام خوراکی‌ها، رقم ۷۸,۵ درصد را برای متوسط تورم نقطه‌ای فروردین ماه تخمین زده که در این بین بیشترین تورم، با افزایش ۲۳۶,۵ درصد، در بخش روغن‌ها و چربی‌ها مشاهد می‌شود. جهش قیمت این دسته از خوراکی‌ها به اصلاح نظام یارانه‌ای در اردیبهشت ۱۴۰۱ برمی‌گردد که به عنوان نمونه تنها یک بطری روغن ۸۰۰ گرمی از ۱۶ هزار تومان به حدود ۷۰ هزار تومان رسید. در این رابطه و براساس گزارش مرکز آمار، تورم گوشت قرمز و ماکیان (طیور) در این یک سال، ۱۱۶,۵ درصد، شیر، پنیر و تخم‌مرغ، ۸۰,۳ درصد و میوه و خشکبار ۷۹,۷ درصد افزایش یافته است. بر این اساس شهروندان ایرانی برای تهیه کالاهای ضروری باید هزینه‌ای به مراتب بیشتر از ۵۵,۵ درصد به نسبت فروردین سال ۱۴۰۱ خرج کنند. افزایش قیمت‌ها و تورم افسارگسیخته، عمده فروشندگان مواد غذایی را در تنگا قرار داده است. یکی از فروشندگان اقلام گوشتی در این رابطه می‌گوید: مشتری‌هایم خیلی خیلی کم شدهاند. اگر هم مشتری داشته باشیم، مثل قبل خرید نمی‌کنند. کسی که قبلاً مثلاً دو کیلو گوشت برای یک ماه می‌خرید، الان شده یک کیلو، حتی بعضی وقت‌ها نیم کیلو. یا مرغ از خرید سه -چهار تا، شده یکی- دو تا. من چند ساله کارم این است، بعضی وقت‌ها از مشتری‌هایم خجالت می‌کشم که بگویم قیمت‌ها گران شده، واقعاً بیشتر مردم ندارند، ولی مجبورند بخرند. به خاطر کاهش مشتری مغازه پسرم را تعطیل کردیم و او الان اینجا پیش خودم کار می‌کند.
یکی از خواروبارفروشان در همین زمینه می‌گوید: شاید فروشم به یک سوم پارسال هم نرسد. خیلی خیلی کم شده. تازه من یک سری مشتری دائمی و فک و فامیل دارم که ازم خرید می‌کنند، اگر آنها نبودند واقعاً باید در مغازه را تخته می‌کردم. خورد و خوراک یک کالای ضروری است، مردم مجبورند بخرند، اما با این وجود هم فروش کمی داریم.
افزایش قیمت اقلام خوارکی به حدی است که موجب تعطیلی شماری از مغازه‌ها شده است. یک فروشنده درمورد تعطیلی سوپرمارکتش می‌گوید: خیلی تلاش کردم مغازه را نگاه دارم، ولی نشد. بعضی از کالاها آنقدر مشتری کمی داشتند که فاسد می‌شدند! برخی چیزها واقعاً الان برای مردم لوکس شدهاند، ترحیج می‌دهند پولشان را صرف کالاهای اساسی‌تر بکنند. مثلاً این اواخر فروش اقلامی مثل چیپس، پفک، شکلات، بیسکویت، تخمه و… به حداقل رسیده بوده. راستش نمی‌توانستم کرایه مغازه را تامین کنم. برای همین مجبور شدم کلاً تعطیل کنم و الان کارگری ساختمان می‌کنم.
لوکس شدن کالا و خدمات
براساس گزارش مرکز آمار ایران، تورم نقطه‌ای فروردین ماه سال جاری در گروه هتل و رستوران‌ها با رقم افزایشی ۸۵,۶ درصد، بالاترین نرخ تورم را به خود اختصاص داده است. تورم نقطه‌ای این گروه در حالی بیشترین نرخ را به خود اختصاص داده که هر ساله روندی صعودی را تجربه می‌کند. در همین رابطه، بررسی‌های مرکز آمار در بهمن ۱۴۰۱ نشان می‌دهد که شاخص قیمت مصرف‌کننده در این گروه ۷۹۱,۵ بوده و تورم نقطه‌ای آن به حدود ۷۹ درصد رسیده است. این افزایش در شاخص قیمت یک سال منتهی به نیمه زمستان ۱۴۰۱ در حالی‌ست که تورم نقطه‌ای گروه هتل و رستوران در بهمن سال ۱۳۹۶ تنها به ۶,۸ درصد رسیده است، و همچنین شاخص قیمت در آن مقطع برابر با ۱۰۹,۱ بوده است. به عبارتی در این گروه با افزایش ۶۲۵ درصدی در بازه زمانی پنج ساله (۱۳۹۶-۱۴۰۱) روبرو بوده‌ایم.
یکی از رستوران‌دارها در همین زمینه می‌گوید: افزایش سرسام‌آور قیمت‌ها و کاهش قدرت خرید مردم، تاثیر مستقیمی در شغل ما دارد. رفتن به رستوران دیگر یک عمل کاملاً لوکس شده. مثلاً یک کارگر با حقوق حداکثر ۱۰ میلیون تومانی، اگر همراه خانواده چهار نفره، یک وعده به رستوران بیاید، حداقل باید ۲۰ درصد از حقوق یک ماه‌اش را خرج کند. خب معلوم است برایش صرف نمی‌کند. خیلی وقت‌ها سفارش‌های نیم‌پرسی داریم. همین‌ها باعث شده دیگر نتوانیم مثل گذشته رستوران را بچرخانیم. تعطیلی رستوران من مساوی‌ست با بیکاری مستقیم ۱۷ نفر. حالا غیرمستقیم‌هاش هم بماند که ما از آنها خرید می‌کنیم یا کار باربری و غیره را انجام می‌دهند. حتی این وضعیت از دوران کرونا هم بدتر است. در آن دوره اگرچه مشتری کمی داشتیم و خیلی روزها تعطیل بودیم، ولی سرویسِ بیرون‌برمان فعال بود و مشتری‌های ثابتی داشتیم. اما بحران اقتصادی وضعیت را وخیم‌تر کرده است. با این حساب دشوار بتوان دوام آورد.
علی‌رغم وعده‌های مسئولان جمهوری اسلامی و هشدار کارشناسان در زمینه مهار تورم و کاهش قدرت خرید مردم، مقامات مسئول تاکنون برنامه مشخصی در جهت مهار بحران اقتصادی کشور ارائه نداده‌اند. در همین رابطه غلامرضا نوری قزلجه، نماینده بستان‌آباد بهمن سال گذشته در گفت‌وگو با رویداد ۲۴ گفته بود: دولت تاکنون هیچ برنامه مشخص و روشنی به مجلس ارائه نداده است و متاسفانه حتی همان شعار‌ها و وعده وعید‌ها و برنامه‌هایی که شفاهی در حوزه‌های مختلف گفته بود را هم انجام نداده و در هیچ‌کدام از بخش‌ها، هدف‌گذاری به وعده‌ها، محقق نشده.
وی همچنین درمورد معیشت مردم در سال ۱۴۰۲ و بودجه پیشنهادی دولت گفته بود: بودجه امسال، وضعیت اسفباری دارد و یک بودجه تورم‌زا است که رکود را رقم خواهد زد و عملاً هیچ‌کدام از شاخص‌ها را بهبود نخواهد بخشید و وضع گذشته را ادامه خواهد داد. سال ۱۴۰۲، معیشت مردم سخت‌تر خواهد شد و این موضوع از لایحه بودجه‌ای که دولت به مجلس آورده کاملاً مشخص است.
در کنار افزایش تورم در گروه‌های خوراکی و رستوران‌ها، با افزایش شاخص تورم در مابقی گروه‌ها نیز روبرو هستیم. اگرچه بانک مرکزی، دیگر نهاد متولی ارائه آمارهای اقتصادی، تا زمان تنظیم این گزارش، آماری از تورم در سال ۱۴۰۲ منتشر نکرده است، اما پیش از انتشار گزارش تکمیلی تورم توسط مرکز آمار ایران، خبرگزاری اکوایران به نقل از یک منبع ناشناس در بانک مرکزی مدعی شده بود که تورم نقطه به نقطه در فروردین سال جاری به ۶۸.۷ درصد رسیده که بالاترین رقم در سه دهه گذشته است. خبرگزاری اکو ایران در این گزارش آورده: صرف‌نظر از اینکه رقم تورم چه باشد، به هرحال چه کانال ۶۸ درصدی تورم در بانک مرکزی عدد صحیح باشد، چه ۵۵ درصدیِ مرکز آمار، باز هم بیشترین میزان تورم در ۱۰ سال اخیر رخ داده است.
بانک مرکزی در آخرین گزارش خود (اسفند ۱۴۰۱) تورم سالانه را ۴۶,۵ درصد تخمین زده بود. براساس این گزارش در پایان سال گذشته، خدمات مربوط به رستوران‌ها و هتل با تورم ۸۰ درصدی، کالاهای خوراکی و آشامیدنی تورم سالانه ۵۴.۶ درصدی، و مسکن، آب، برق و گاز و سایر سوخت‌ها نیز رشد قیمت سالانه ۴۸,۳ درصدی را تجربه کرده‌اند. در رتبه‌های بعدی به ترتیب: پوشاک و کفش ۴۵.۹ درصد، بهداشت و درمان ۴۱,۹ درصد، کالاها و خدمات متفرقه ۳۸.۳ درصد، تفریح و امور فرهنگی ۳۷,۸ درصد، خدمات مربوط به تحصیل ۳۵.۱ درصد، لوازم خانگی ۳۳,۳ درصد، حمل‌ونقل ۳۳,۳ درصد، دخانیات ۲۸,۸ درصد و ارتباطات با ۱۹,۳ درصد قرار دارند.
یکی از شهروندان درمورد افزایش قیمت‌ها و استفاده از خدمات رفاهی و تفریحی می‌گوید: درآمد من کفاف خورد و خوراک و کرایه مسکن را نمی‌دهد چه رسد به تفریح و سفر. سه سال است بچه‌هایم را به شهر بازی نبُرده‌ام. خدا کسی را شرمنده خانواده‌اش نکند، هر لقمه‌ای که دهانم می‌گذارم، صد مرتبه خدا را شکر می‌کنم که این وعده هم به خیر گذشت. قید خیلی از خواسته‌هامان را زده‌ایم. همین که بتوانیم پول کرایه خانه و یک کم خورد و خوراک را تامین کنیم شاهکار کرده‌ایم.
در همین رابطه یکی از کارگران تعدیل شده از شهربازی می‌گوید: تابستان پارسال، من را همراه با چند نفر دیگر تعدیل کردند. راستش مشتری نداشتیم، یعنی خیلی خیلی کم بود. سال‌های گذشته آنقدر مشتری داشتیم که وسایل شهربازی به همه نمی‌رسید. الان کسی به اینجور جاها نمی‌رود. شهربازی و رستوران و سفر و… جزو خدمات لوکس شدهاند، خیلی‌ها در توانشان نیست. آدم بتواند شکم زن و بچه‌اش را سیر کند باید روزی هزار مرتبه خدا را شکر کند.
اگرچه در دوران همه‌گیری ویروس کرونا بسیاری از مشاغلِ خدماتی رفاهی با مشکلات عدیده‌ای مواجه بودند چنان‌که حتی منجر به تعطیلی دائمی برخی از آنها شد، اما در یک سال گذشته با افزایش قیمت کالا و خدمات، برخی از شغل‌های اساسی مرتبط با کالاهای ضروری چون خوراک و پوشاک نیز از رونق افتاده‌اند. آمار دقیقی از تعطیلی این مشاغل در دست نیست، اما مشاهدات نشان می‌دهد به دلیل کاهش قدرت خرید مردم و کمبود مشتری، برخی از کسبه‌ها ناچار به تعطیلی دائمی و یا تغییر شغل خود شدهاند. در همین رابطه، علی اصغر میرابراهیمی، رئیس اتحادیه رستوران‌دارهای تهران، در گفت‌وگو با خبرگزاری تجارت‌نیوز از تعطیلی ۳۰ الی ۳۵ درصد رستوران‌های تهران خبر داده است. همچنین دولت ابراهیم رئیسی با حذف ارز ترجیحی در اردیبهشت سال گذشته اعلام کرده بود تنها چهار قلم کالا افزایش قیمت خواهند داشت، اما در عمل حدود ۴۰۰۰ کالا افزایش قیمت را روزبه‌روز تجربه می‌کنند.
برگرفته ای از سایت رادیو زمانه،۲۷ می۲۰۲۳