حسین ساعی
«محیط زیست» در یک تعریف عمومی و غیر تخصصی، به فضایی گفته می شود که ما انسانها در آن زندگی می‌کنیم. این فضا می تواند شامل خشکی ها از جنگل گرفته تا کوه ودشت و بیابان و آبها از نهر، رودخانه، دریاچه، دریا گرفته تا اقیانوسها بشود. اما کارشناسان محیط زیست در منابع علمی، محیط زیست را به دو نوع «طبیعی مطلق» و «مصنوعی مطلق» تقسیم می کنند و در عین حال معتقد هستند که هیج یک از این دو نمی تواند بصورت «مطلق» وجود خارجی داشته باشد و همواره درصدی از هرکدام از این دو نوع در هر محیطی که مورد بررسی قرار می گیرد، وجود دارد. مثلاً در قلب جنگلهای آمازون، محیطی زیستی که ۹۸ درصد طبیعی و ۲ درصد مصنوعی است وجود دارد. اما در مرکز تهران، محیط زیست به صورت ۹۰ درصد مصنوعی و یک۰ درصد طبیعی موجود است. تاثیر هرکدام از این عوامل بر ما انسانها و جانورانی که در همزیستی با ما بسر می برند، امری بسیار پیچیده است و از زمانی که بشر به اهمیت محافظت از محیط زیست و نقش حیاتی آن در آینده ما و این کره آبی پی برده، فقط چند دهه می گذرد و در این چند دهه انسان همیشه در تلاش بوده تا تاثیرات زندگی صنعتی بر طبیعت را به حداقل ممکن برساند. در این عرصه جدید، نقش حکومت ها و سیستم سیاسی آنها هر روز پُر رنگتر شده و از اهمیت کلیدی برخوردار است. بطوری که به جرات می شود گفت که هر چه دموکراسی در کشوری ریشه های عمیق تری داشته باشد و درخت سکولاریسم تنومندتر باشد، شرایط محیط زیست و زندگی در آن کشورها بهتر می‌شود و انسان در همزیستی مسالمت آمیزتری در کنار موجودات دیگر زندگی می‌کند. در مقابل، در حکومتهایی که بر مبنای ارزش های ایدئولوژیک اداره می‌شوند و در آنها و حتی خواست یک فرد یا یک گروه بر خوشبختی و سعادت یک ملت ارجعیت پیدا می کند، معمولا محیط زیست و رسیدگی به چالشهای آن، مفهوم چندانی ندارد و در انتهای لیست اولویتها و نیازهای سیستم حکومتی قرار می گیرد. شرایط دریاچه های ارومیه، هامون، مهارلو و سایر دریاچه‌های ایران را در نظر بگیرید، کارشناسان آب و محیط زیست بر این باورند که برای حل مشکل آب منطقه، یک همکاری و برنامه مشترک ضروری است. اما با وجود هشدارهای مکرر متخصصان حوزه آب، مبنی بر غیرقابل سکونت شدن ایران در آینده ای نزدیک، حکومت ایدئولوژیک مسلط بر ایران، نه تنها اقدامی موثر در حل مسئله انجام نمی دهد، بلکه به سیاست های ضد محیط زیستی خود ادامه داده و منافع کوتاه مدتش را بر بحران آب در ایران ترجیح می دهد. بطور کلی عوامل نامهربانی با محیط زیست را می‌شود به دو عامل«سیاسی / اقتصادی» و «فرهنگی» تقسیم کرد.
عوامل سیاسی و اقتصادی محیط زیست به تعین قوانین و سیاستهایی گفته می شود که نتجه و پیامدهای این قوانین می‌تواند روی محیط زیست تاثیر بگذارد. قوانین و سیاستهای تعین شده در حکومت اسلامی حاکم بر ایران، باعث این پیامدها شده:
یک. سیاست های کلان جمعیتی با تمرکز بر افزایش جمعیت در ایران.
- سد سازی های بی رویه، کشاورزی با راندمان پایین و افزایش میزان هدر روی آب بالا.
- عدم توسعه یکپارچه و ناپایدار نواحی شهری و روستایی.
- عدم اجرای صحیح یا اجرای سلیقه ای قانون حافظت یا بهسازی محیط زیست.
- عدم تخصیص بودجه کافی به سازمان حافظت محیط زیست.
البته به مواردی که گفته شد، می شود موارد دیگری را اضافه کرد، همچنین عوامل فرهنگی تاثیر گذار بر تخریب محیط زیست می تواند ناشی از عدم آگاهی شهروندان به اهمیت حفاظت از محیط زیست و تاثیرات منفی تخریب محیط زیست باشد. نقش و وظیفه سیستم حاکم در ترویج و ارتقاء فرهنگ و آموزشی در حافظت از محیط زیست و منابع طبیعی کشور، برای نسلهای آینده اهمیت زیادی دارد. اما متاسفانه در یک حکومت ایدولوژیک و تمامیت خواه این مسئله نادیده گرفته شده و حتی علیه افرادی که بطور داوطلبانه در این زمینه فعالیت می‌کنند، اقدامات امنیتی انجام می شود. این در حالی است که کشوری که قابلیت تبدیل شدن به بزرگترین مقصد گردشگری در منطقه را دارد، حتی قادر به تامین آب و هوای سالم برای شهروندان خودش نیست. این عکس یکی از تابلوهای نصب شده در شمال جزیره استراتژیک گوتلند در سوئد است. روی تابلو نوشته شده که این منطقه تا فاصله یک۰۰ متری از ساحل، منطقه حفاظت شده در فصل زاد و ولد پرنده ها است و البته از این دست تابلوها که نشان دهنده نقاط محافظت شده پرندگان در محیط زیست است، در کشورهای دموکراتیکی مثل سوئد به وفور به چشم می خورد، که خودش نماینگر اهمیت حافظت از پرندگان و تنوع زیستی است که براساس مجموعه معیارهای توافق شده بین المللی برای حفاظت از جمعیت پرندگان شناسایی شده است. ایرانی را تصور کنید از لحاظ حفاظت از محیط زیست به درجه ای از پیشرفت رسیده بود، که می توانست نه تنها مردمش را از بحران کم آبی و بی‌آبی نجات بدهد، بلکه مثل سایر کشورهای پیشرفته دنیا دارای استراتژی ملی حفاظت از پرندگان و تنوع زیستی باشد.
ویدیوی کامل این برنامه در لینک زیر: