در حالی که بحران‌های زیست‌محیطی، از جمله فرونشست زمین و ریزگردها، در ایران رو به گسترش است و سالانه روی زندگی میلیون‌ها نفر اثر می‌گذارد، یک مسئول ارشد سازمان منابع طبیعی فاش کرد که مقام‌های حکومتی «مقابله با بیابان‌زایی را از برنامه هفتم توسعه حذف کرده‌اند.»
وحید جعفریان، مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی، روز چهارشنبه، ۲۴ خرداد ۱۴۰۲، از «حذف مقابله با بیابان‌زایی در برنامه هفتم توسعه» خبر داد و گفت: «متاسفانه مقابله با بیابان‌زایی در برنامه هفتم توسعه حذف شده است و این می‌تواند در آینده بر روی مهاجرت و تشدید اثرات اقلیمی در کشور تاثیر منفی داشته باشد.»
جعفریان در نشستی به مناسبت روز جهانی مقابله با بیابان‌زایی، با هشدار در مورد پیامد «تاثیرات منفی حذف مقوله بیابان‌زایی از اسناد بالادستی» افزود: «این امر می‌تواند تاثیرات بسیار منفی بر روی سیاست‌های کلان جمعیتی و مهاجرتی در ایران داشته باشد.»
او با تاکید بر اینکه «ایران کشوری آسیب‌پذیر در مقابل بیابان‌زایی است» گفت: «اگر منابع طبیعی فعلی را نتوانیم حفظ کنیم، قطعا در آینده با مشکلات جدی روبه‌رو خواهیم شد و بیابان عرصه غالب طبیعت کشور خواهد شد.»
جعفریان هم‌زمان گفت بخشی از مقابله با کانون‌های ریزگرد با هدف‌گذاری سالانه ۱۰۰ هزار هکتار در سال با همکاری سازمان محیط‌زیست در حال اجرا است و در سال ۱۴۰۱ حدود ۸۵ هزار هکتار از عرصه‌های طبیعی که دچار بیابان‌زایی شده بود احیا شد.
مدیرکل دفتر امور بیابان سازمان منابع طبیعی خواهان به اشتراک گذاری اطلاعات و روشن شدن ساختاری کارآمد برای هماهنگی بین‌بخشی در راه پیشبرد امور و اقدام‌های موثر در مقابله با بیابان‌زایی شد و گفت به همین دلیل، «لازم است ظرفیت‌های کشور در مورد دیپلماسی مدیریت گرد و غبار، که می‌تواند با همکاری کشورهای منطقه انجام گیرد، شتاب گیرد.»
به گفته جعفریان، ایران ظرفیت‌های فرهنگی و تاریخی ارزشمندی برای مواجهه با بیابان‌زایی و دیگر مخاطرات اقلیمی دارد و با تکیه بر این ظرفیت‌ها می‌توان جوامع محلی را برای مقابله با بیابان‌زایی همراه کرد.
«حذف مقابله با بیابان‌زایی در برنامه هفتم توسعه» در حالی صورت می‌گیرد که عباسعلی نوبخت، رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری ایران، سه ماه قبل، در ۱۵ اسفند، هشدار داده بود «سالانه یک میلیون هکتار از اراضی ایران به بیابان تبدیل می‌شود».
نوبخت با اشاره به اینکه در حال حاضر از ۱۶۵ میلیون هکتار عرصه، حدود ۱۲۵ میلیون هکتار در قلمرو «فرسایش آبی» قرار دارد، افزود که از یک سو، خساراتی به‌واسطه سیل‌ها وارد می‌شود و از سوی دیگر، ۳۹ میلیون هکتار در قلمرو فرسایش بادی قرار دارد.
رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با تاکید بر اینکه برای مقابله با بیابان‌زایی «۹۰ میلیون هکتار از اراضی ایران نیازمند عملیات آبخیزداری است»، افزود که به‌علت «محدودیت‌های اعتباری»، در حال حاضر فقط «سالانه حدود ۳۰۰ هزار هکتار مدیریت می‌شود.»
رئیس سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری همچنین گفت: «میزان تولید بیابان در کشور بیش از سه برابر فعالیت‌های ما برای مقابله با بیابان‌زایی است.»
بیابان‌زایی علاوه بر پیامدهایی که در نابودی کشاورزی و دامداری کشور دارد، در دو دهه گذشته به عامل اصلی ایجاد کانون ریزگردها در مناطق متعدد ایران منجر شده است.
علی سلاجقه، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست، روز ۲۰ خرداد تایید کرد که طوفان‌های همراه با ریزگرد که در چند هفته گذشته در تهران و دیگر مناطق کشور رخ داد «منبع داخلی دارد و منابع خارجی گرد و غبار خیلی فعال نشده‌اند.»
سلاجقه افزود: «آنچه در تهران، کرج، یا برخی نقاط زاگرس شاهدیم بیشتر منشا داخلی دارد و مناطق اطراف تهران بر آن اثرگذار است.»
در همین حال، محمدعلی فهیمی، رئیس گروه مطالعات آب‌های زیرزمینی شرکت آب استان یزد، با اشاره به «رسیدن رکورد فرونشست زمین در برخی مناطق کشور به ۱۰۰ برابر استانداردهای جهانی» گفت که وضعیت فرونشست زمین در بسیاری از استان‌ها بحرانی است.
فهیمی افزود خطر فرونشست زمین و بروز فروچاله‌ها نه‌تنها هر سال به تاسیسات زیربنایی استان یزد خسارت‌های سنگینی تحمیل می‌کند، بلکه «حتی تا چند صد متری خانه مردم در برخی مناطق استان یزد رسیده و علاوه بر تلفات مالی، یک تهدید جانی به شمار می‌رود.»
رئیس گروه مطالعات آب‌های زیرزمینی شرکت آب استان یزد با تاکید بر اینکه «تنها چهار میلی‌متر فرونشست سالانه زمین در کشورهای توسعه‌یافته بحران به‌شمار می‌رود» گفت: «در ایران فرونشست سالانه زمین در برخی مناطق، مانند جنوب دشت تهران و همچنین دشت‌های فسا و جهرم، به ۴۰ تا ۵۴ سانتی‌متر در سال رسیده، یعنی ۱۰۰ برابر بیشتر از استاندارد جهانی و رکوردی هراس‌آور است.»
این مقام ارشد شرکت آب استان یزد گفت که در این استان «تا کنون فرونشست زمین در سه دشت مهم و بحرانی استان یزد، شامل دشت‌های یزد اردکان، ابرکوه، و شمش-بهادران ایجاد شده است» و اگر روند فعلی برداشت آب از آبخوان‌ها ادامه یابد، دیگر دشت‌های استان نیز با پدیده فرونشست مواجه خواهند شد.
فهیمی همچنین گفت که تداوم روند برداشت بی‌رویه از آبخوان‌های کشور از سال‌های گذشته تا کنون، موجب فرونشست زمین در بسیاری از استان‌های کشور از جمله تهران، البرز، اصفهان، فارس، کرمان، همدان، سمنان، قزوین، خراسان رضوی، خراسان شمالی، و یزد شده است.
رئیس گروه مطالعات آب‌های زیرزمینی شرکت آب استان یزد افزود که در دشت ابرکوه، به‌علت ساختار خاص زمین‌شناسی منطقه، فرونشست زمین به‌صورت ایجاد فروچاله‌ها نمایان شده است که حاصل «فرونشست‌های نقطه‌ای و ناگهانی» است و تا کنون حدود ۳۵ فروچاله در منطقه ابرکوه ایجاد شده که قطر برخی از آن‌ها تا ۸۰ متر و عمقشان تا ۴۰ متر» است.
فهیمی همچنین در مورد پیامدهای فرونشست زمین در مناطق گوناگون استان یزد هشدار داد و گفت در منطقه شمش، فروچاله بزرگ و عمیقی در فاصله ۴۰۰ متری جاده اصلی یزد به کرمان و بندرعباس ایجاد شده که با گسترش خود می‌تواند به این شاهراه کشوری آسیب برساند.
رئیس گروه مطالعات آب‌های زیرزمینی شرکت آب استان یزد افزود که به‌علت قرار گرفتن یزد در مرکز کشور، آسیب به تاسیسات زیربنایی مانند جاده‌ها، راه آهن، خطوط لوله گاز کشوری، و خطوط انتقال برق کشوری در اثر فرونشست می‌تواند کل کشور را با مشکل مواجه کند.
بحران فرونشست زمین در یزد در حالی رو به افزایش است که تصاویری که از شکاف‌ها و ترک‌های ناشی از فرونشست زمین در پل‌های زاینده‌رود، مساجد، حمام‌ها، و دیگر بناهای تاریخی منتشر شده است، از وضعیت بحرانی فرونشست زمین در اصفهان حکایت دارد.
معصومه آمیغ، رئیس اداره ترازیابی دقیق و تداخل‌سنجی راداری سازمان نقشه‌برداری کشور، روز ۳ اردیبهشت سال جاری از درگیری ۱۴ کلان‌شهر ایران با فرونشست زمین خبر داد و گفت که بیشترین نرخ فرونشست زمین مربوط به استان کرمان می‌شود.
از سوی دیگر، علی نصیری، رئیس سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران، نیز سوم خرداد با تاکید بر اینکه «خشک‌سالی وقوع مخاطراتی چون فرونشست زمین» را در ایران تشدید کرده است گفت که بحران چند سال آینده تهران فرونشست زمین است و باید آن را بسیار جدی بگیریم.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی،۱۵ ژوئن ۲۰۲۳