با پایان عملیات مرمت عمارت شمس‌العماره کاخ گلستان درهای این بنا از روز دوشنبه هفدهم دی‌ماه بار دیگر به روی بازدیدکنندگان باز شد و هم‌زمان با بازگشایی مجدد درهای این عمارت، حدود ۲۰ قالی ارزشمند ایرانی از گنجینه کاخ گلستان نیز به نمایش عمومی گذاشته شد.
به گفته آفرین امامی، مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان، قدمت این قالی‌ها به دوران ناصرالدین‌شاه قاجار و قبل از آن باز می‌گردد و به حوزه‌های بافندگی ملایر، کاشان، کرمان، فراهان، بیجار، مشهد، یزد، جوشقان، خراسان و بختیاری تعلق دارند. برخی از قالی‌های منقوش این مجموعه هم علاوه بر ویژگی‌های هنری، اهمیت اجتماعی، فرهنگی و حتی سیاسی دارند و با تاریخ اجتماعی ایران پیوند ویژه‌ای برقرار می‌کنند.
خبرگزاری ایلنا به نقل از مدیر مجموعه میراث جهانی کاخ گلستان نوشت که از این پس قرار است عمارت شمس‌العماره به مکانی برای نمایش دائمی منتخبی از قالی‌های تاریخی کاخ گلستان تبدیل شود؛ اما به دلیل محدود بودن فضاهای نمایشی در این عمارت، ۱۳ قالی به صورت تصاویر بزرگ به نمایش درآمدند و مابقی نیز از مخزن کاخ برای نمایش به شمس‌العماره منتقل شدند.
بر مبنای گزارش خبرگزاری ایسنا، پژوهشگران در جریان مستندنگاری و بررسی فرش‌های کاخ گلستان، دریافتند که این کاخ سه تالار آینه با سه فرش مخصوص به خود داشته است. این سه فرش اکنون در این کاخ نگهداری می‌شوند، اما از آن سه تالار آینه، فقط یک تالار باقی مانده است.
تالار آینه به دلیل تزیینات شیشه‌ای و آیینه‌کاری‌های باشکوهش شناخته می‌شود و یکی از نمادهای هنر معماری و تزیینات ایرانی در دوره قاجار به شمار می‌رود.
تورج ژوله، محقق، مولف و مدرس فرش دستباف ایران که در حال پژوهش روی فرش‌های کاخ گلستان است، در آیین رونمایی فرش‌ها در شمس‌العماره به یافته‌های جدید در نتیجه مستندنگاری و بررسی‌هایش اشاره کرد و گفت: «این مجموعه حدود ۳۴۳ قطعه گره‌بافته یا قالی دارد که در مرحله اول، حدود ۲۵ قطعه مستندنگاری شدند. پیش از این و در حدود سه سال گذشته، قالی‌های بسیار بزرگی که یکی از آن‌ها قالی تالار آینه با حدود ۱۱۰ مترمربع است و دیگر امکان نمایش ندارد، مستندنگاری شد که بر این اساس، متوجه شدیم یک تالار آیینه دیگر هم در کاخ گلستان وجود داشته است.»
او اضافه کرد: «تالار آینه دوم در عمارت دیگری بود که وقتی ناصرالدین شاه از سفر فرنگ برگشت، دستور تخریب آن عمارت را داد. آن ساختمان که نامش عمارت خروجی بود، یک تالار آینه با فرش مخصوص به خود داشت. ما از نقاشی ابوالحسن خان صبا متوجه شدیم تالار آینه مفروش بوده است و بلافاصله آن را با تمام فرش‌ها مقایسه کردیم و به کشف تازه‌ای رسیدیم؛ تا حالا ما فکر می‌کردیم از آن عمارت خروجی فقط تخت طاووس (تخت خورشید) که در موزه جواهرات سلطنتی نگهداری می‌شود، باقی مانده است و الان متوجه شدیم غیر از تخت طاووس، از عمارت خروجی و تالار آینه آن یک فرش هم باقی مانده است. این فرش در کاخ گلستان موجود است، اما به دلیل آنکه ابعادش حدود ۵۱ مترمربع است، فضای لازم برای نمایش آن فعلا فراهم نیست.»
این پژوهشگر فرش همچنین گفت: «در ادامه پژوهش و مستندنگاری رازهای شمس‌العماره متوجه شدیم که در این عمارت هم تالار آینه‌ای وجود داشته که فرش مخصوص خود را داشته است. در واقع در کاخ گلستان سه تالار آینه وجود داشت و سه فرش اختصاصی برای آن‌ها بافته شده بود. دو قطعه از این فرش‌ها کاملا شناسایی و مستندنگاری شده‌اند.»
این پژوهشگر فرش به دیگر فرش‌های این مجموعه که مستندنگاری شده‌اند، هم اشاره کرد و افزود: «در زمان مستندنگاری فرش‌های کاخ گلستان، یک قالی بختیاری بسیار زیبا را شناسایی کردیم و متوجه شدیم این قالی یک جفت دارد که در بازار تهران است. آن قالی برخلاف قالی موجود در کاخ گلستان، کتیبه دارد که روی آن نوشته شده است از کارخانه اردل و تاریخ بافت هم دارد. در ادامه بررسی‌ها، متوجه شدیم این قالی نمونه سومی هم دارد که در یکی از موزه‌های پنسیلوانیا نگهداری می‌شود. ما بلافاصله با این موزه مکاتبه و تبادل عکس و اطلاعات انجام دادیم و متوجه شدیم قالی سوم سفارش سردار اسعد بختیاری به کارخانه اردل بوده است.»
ژوله به دیگر قالی‌های این مجموعه مستندنگاری‌شده از فرش‌های کاخ گلستان اشاره کرد و درباره تعدادی از قالی‌های کم‌نظیر دُرُخش در جنوب خراسان که در این مجموعه تاریخی موجود است، گفت: «در این مجموعه مستندنگاری‌شده شش هفت گره‌بافت از جنوب خراسان داریم با طرح محرمات، طول آن‌ها از هشت تا ۱۲ متر است که احتمالا برای یک لوکیشن خاص بوده است که باید جای آن را شناسایی کنیم و در ادامه پژوهش این کار را انجام می‌دهیم.»
او با طرح این احتمال که یکی از فرش‌های به نمایش گذاشته‌شده در کاخ گلستان سجاده ناصرالدین‌شاه بوده است، گفت: «این فرش از نظر کیفیت، ظرافت، طراحی و نقش از شاهکارهایی است که غلامحسین کرمانی بافته و از گنجینه‌های ارزشمند راور کرمان است.»
بر اساس اسناد تاریخی، پیشینه ساخت کاخ گلستان در میدان ارگ تهران به دوران شاه عباس صفوی می‌رسد؛ با این حال، مهم‌ترین دوره تاریخی این کاخ مربوط به زمان حکومت آغامحمدخان قاجار است که پس از شکست دادن لطفعلی خان زند، در تهران تاج‌گذاری کرد.
به غیر از او، ناصرالدین شاه قاجار نیز در کاخ گلستان تاج‌گذاری کرد و آنجا اقامت داشت. سفرهای متعدد این شاه قاجار به اروپا در شکل ظاهری کاخ گلستان تاثیر گذاشت و بخش‌هایی از معماری این بنای تاریخی تحت تاثیر الگوهای اروپایی تغییر کرد.
در دوران مظفرالدین‌شاه، محمدعلی‌شاه و احمدشاه قاجار، کاخ گلستان تغییرات عمده‌ای نیافت. با این حال در این مقطع هم، کاخ به دلیل ارتباط آن با رخدادهای تاریخی مهم مانند صدور فرمان مشروطه و تاثیر آن بر سیاست ایران از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در دوره پهلوی اول و دوم نیز کاخ گلستان تحت تاثیر تحولات شهری و معماری قرار گرفت و برخی بخش‌های آن به‌ویژه در زمینه طراحی داخلی بازسازی شد و تغییراتی یافت.
این مجموعه که قدمت آن به بیش از چهار قرن می‌رسد، همچنان یکی از برجسته‌ترین نمادهای تاریخ و فرهنگ ایران است و به دلیل وقایع سیاسی و اجتماعی مهمی که آنجا رخ داده است، سندی باارزش از تاریخ معاصر ایران محسوب می‌شود. عمارت شمس‌العماره و تالار‌های مرمر، الماس و آینه این مجموعه تاریخی که هرکدام معماری، تزیینات و گنجینه‌های هنری گوناگون و خاص دارند، نماینده هنر و فرهنگ ایران به‌خصوص در دوران قاجارند.
کاخ گلستان که تیر ۱۳۹۲ در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید، در حال حاضر یک موزه تاریخی‌فرهنگی است و بخشی از آثار تاریخی و فرهنگی ایران را به نمایش می‌گذارد.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۷ ژانویه ۲۰۲۵