امير سلطان زاده
در حالی که بحران کرونا بر کل جهان سایه افکنده است، مردم ایران شرایط به مراتب سخت‌تری را سپری می‌کنند. ضعف مدیریت و بی‌کفایتی حاکمان باعث شده تا به جای کنترل و حل مشکل، ویروس خطرناک کرونا با سرعت بیشتری در سراسر ایران گسترش یابد. شرایط نابسامان اقتصادی نیز مزید بر علت شده تا کارگران در این روزها، شرایط اسف باری را سپری کنند. در حالی که دولت تنها به وعده بسنده می‌کند و قانون کار نیز حمایتی از آنها ندارد، کارگران شب عید کابوس‌واری را سپری می‌کنند.
اما موضوعی که طی روزهای اخیر بیش از پیش نگران کننده است، اخراج و تعدیل کارگران شرکت‌ها و بنگاه‌های اقتصادی است. بسیاری از کارگران، خصوصا کارگران روزمزد، طی روزهای اخیر اخراج شده‌اند. اکثر کارفرمایان به دلیل شرایط بد اقتصادی و رکود ناشی از گسترش ویروس کرونا، تصمیم به تعدیل و اخراج نیروی انسانی خود گرفته‌اند. برخلاف قوانین کار در برخی کشورهای پیشرفته، کارفرما در ایران به راحتی می‌تواند طی یک روز حکم اخراج یا تعلیق کارگر را صادر کند. این درحالی است که وزارت کار و دولت مدعی هستند که قانون کار از کارگران حمایت می‌کند. اما واقعیت ماجرا این نیست. برای مثال شرکت علی بابا، با انتشار بیانه‌ای مدعی شد پس از شیوع ویروس کرونا و لغو بیش از ۸۰ درصد سفرها، ناچار است ۱۸۲ نفر از کارمندان خود را تعدیل کند. اگرچه در این بیانیه توضیح داده نشده چرا در ابتدای سال که سود بیشتری تولید شد، پاداش بیشتری به کارکنان پرداخت نشد. اما بلافاصله در زمان مواجهه با بحران، نیروی کار انسانی باید هزینه ضرر را بپردازد. سود و ثروت در دوران بهره‌مندی در جیب کارفرما می‌رود اما فشار و فقر را کارگران تحمل می‌کنند.
در همین رابطه مهسا مطهر، دبیر کانون انجمن‌های صنفی کارگری راهنمایان گردشگری گفت: « بسیاری از راهنمایان گردشگری، کارگر روزمزد هستند و اگر کار نباشد، درآمدی هم ندارند. بنابراین کاهش تعداد مسافرت‌های مردم طی چند ماه اخیر موجب شده که معیشت بسیاری از همکاران من با مشکل مواجه شود. ما بیمه بازنشستگی تامین اجتماعی نداریم. از گذشته مشکلات بیمه‌ای راهنمایان گردشگری وجود داشته است؛ به این علت که کارفرمایان متعدد داریم و در دفتر حضور نداریم. همین امر موجب می‌شود که بحث احراز به اشتغال از سوی تامین اجتماعی سخت باشد و ما راهنمایان گردشگری مدرکی بر حضورمان در تور و محل کارگاه خود نتوانیم ارائه کنیم. بیمه باید پیگیری حضور کارگر در کارگاه را ارائه دهد اما این پیگیری به علت خاصیت شغلی ما که همیشه در سفر هستیم، محال است. از سوی دیگر ما به نوعی کارگر فصلی نیز به حساب می‌آییم، زیرا در فصول پرفروش مثل عید، تور خارجی و داخلی افزایش می‌یابد و بعد از عید مجددا بیکار می‌شویم.»
مشکلات کارگران روزمزد تنها به صنف گردشگری محدود نمی‌شود. شرایط آنها در سایر اصناف نیز اسف‌ناک است. کارگران روزمزد بیمه نیستند و هزینه زندگی خود را به صورت روزانه تامین می‌کنند. ترس از شیوع کرونا باعث شده تا مردم از به کارگیری این افراد خودداری کنند. فراموش نکنیم روزهای آخر اسفند هر سال، یا به اصطلاح شب عید، برای کارگران فصلی همیشه غنیمت است. اما وضعیت به شکلی است که شرایط زندگی برای همه، خصوصا کارگران روزمزد به شدت سخت شده است. برای یک کارگر روزمزد، گذراندن یک روز بدون کار، مانند مصیبت است. تصور کنید کسی که روزانه حداکثر بین ۵۰ تا ۸۰ هزارتومان درآمد دارد، با وجود گرانی‌های لجام گسیخته، چطور می‌تواند چند روزی را بدون درآمد سپری کند؟ عدم درآمد روزانه برای این افراد، به معنای آن است که آنها باید شب‌عید را فقیرانه سپری کنند. آیا دولتی که در برابر شکل‌گیری سندیکاها می ایستد و قوانین کار را به سود کارفرمایان تفسیر می‌کند و تمامی شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگ کشور را با خودی سازی در دستان منتسبان به حکومت سپرده، این روزها حاضر به پاسخگویی است؟
دستفروشانی که در متروهای تهران با فروش برخی اقلام به گذران زندگی می‌پردازند، امروز در مواجهه با بی‌کفایتی دولتی که حاضر به قرنطینه قم نشد، باید شب‌ها را گرسنه سپری کنند. مردم به دلیل اینکه مبادا محصولات آنها آلوده به ویروس کرونا باشد، از این افراد خرید نمی‌کنند.
مشکلات معیشتی ناشی از کرونا بر کل اشتغال کشور سایه افکنده است. در برخی از کارخانه‌ها، کارفرمایان به دور از در نظر گرفتن خطرات جانی، کارگران را برای کار بیشتر در شیفت‌های متناوب به کار دعوت کرده‌اند. این موضوع زمانی بیشتر به چشم می آید که بدانیم همین کارخانه‌ها تا چند ماه پیش، حاضر به پرداخت حقوق معوقه کارگران خود نبودند، اما به یکباره و در شرایط بحرانی، تصمیم به ادامه کار گرفته‌اند. لازم به ذکر است، با توجه به کمبود امکانات ضدعفونی کننده در کشور، کارفرمایان توان تجهیز محیط کار به حداقل نیاز‌های بهداشتی را ندارند.
البته چیزی که بیشتر جلب نظر می‌کند، تعطیلی مجلس شورای اسلامی، جلسه مجلس خبرگان و تعویق دیدارهای آیت‌الله خامنه‌ای در شرایط فعلی است. در حالی که حاکمان خود را از خطر دور می‌کنند، کارگران و مردم عادی باید هزینه گردش اقتصاد کشور را با جان خویش بپردازند.
با این اوصاف، توقع اینکه مردم در خانه بمانند و برای کار بیرون نیایند، شاید زیاده‌خواهی باشد. اما اگر دولت مسئولیت بیشتری بر عهده می‌گرفت و با توجه به اینکه خودش بزرگترین کارفرمای کشور است و منبع اصلی پول کشور را در اختیار دارد، حمایت ویژه‌ای را برای کارگران در نظر می‌گرفت، شاید توقع خانه نشینی قابل پذیرش بود.
اخیرا ۵۳۷ نفر از چهره‌های دانشگاهی در نامه‌ای به حسن روحانی خواهان توجه دولت به کارگران روزمزد شدند. آنها خاطرنشان کردند که در این شرایط وخیم «فقر، تنگدستی و محرومیت در کشور، با گسترش روزافزون کرونا، “معنای بسیار آزاردهنده‌تری” پیدا کرده است… در این شرایط، “نان و جان کسانی که هیچ تقصیری در ایجاد این وضعیت پرخطر ندارند”، به شکل جدی تهدید می‌شود.»
در این نامه پیشنهاد شده تا دولت فورا نسبت به توزیع بسته‌های معیشتی ویژه و اقدامات فوری حمایتی برای دهک‌های پایین جامعه، اقدام کند. به هر روی، نباید فراموش کنیم که قوانین کار و ضعف مدیریت در ساختار تصمیم گیری کشور، دلایل اصلی شرایط بحرانی فعلی برای کارگران است و بدون تغییر در این موارد، نمی‌توان به بهبود شرایط امیدوار بود.
چهارشنبه ۲۱ اسفند ۱۳۹۸ -۱۱ مارس ۲۰۲۰