اعتمادآنلاین / نیلوفر حامدی
اظهارات سیف‌الله ابوترابی، سخنگوی سازمان ثبت احوال کشور، درباره کودک‌همسری موجی از انتقادات جدی نسبت به این موضوع به راه انداخت. فعالان اجتماعی از این سخنان نوشتند و گفتند دوباره مسئولان به جای حل مشکلات، در پی پاک کردن صورت‌مساله و حذف آن هستند.
ابوترابی هفته گذشته در روز ملی ثبت احوال کشور گفته بود: «کودک‌همسری نداریم، ازدواج با حکم قضایی است و حکم رشد را نباید کودک‌همسری تلقی کرد، سن ازدواج برای دختران بر اساس قانون در کشور ۱۳ سال و برای پسران ۱۵ سال تمام است. اگر سن کمتر از این باشد و به رشد بالاتری رسیده باشند، این افراد به مراجع قضایی مراجعه می‌کنند و سن رشد دریافت می‌کنند و بنابراین به این نوع ازدواج کودک‌همسری گفته نمی‌شود.»
یک روز پس از این اظهارنظر، یعنی سوم دی‌ماه، حسن وفایی دیلمی، مدیرکل ثبت‌احوال استان قزوین، هم به این موضوع پرداخت و گفت: «همه ما تابع قانون هستیم و طبق نص صریح قانون مدنی کشورمان ازدواج قبل از بلوغ ممنوع است. طبق قانون کمترین سن ازدواج برای دختران ۱۳ سال و در پسران ۱۵ سال است، لذا هر چیزی را که قانون مجاز دانسته نمی‌توان ممنوع کرد.»
این مقام مسئول عناوینی همچون «کودک‌همسری» را ایجاد تشویش در جامعه خواند: «اگر انتقادی در این خصوص وجود دارد و افرادی معتقدند دختران ۱۳ یا ۱۴ساله امروزی نمی‌توانند همسر یا مادر خوبی باشند باید دلایل خود را ارائه کنند تا در صورت تصویب، زیرساخت‌ها و قانون آن اصلاح شود، از این رو نمی‌توان با واژه‌هایی چون کودک‌همسری در جامعه تشویش ایجاد کرد.»
مرکز ملی آمار ایران چیز دیگری می‌گوید
هرچند آن‌قدر فیلم و عکس و کتاب و نوشته و گزارش از کودک‌همسری در کشور فراوان است که شاید نیاز به مدرک دیگری نباشد، اما اعتمادآنلاین به منظور بررسی دقیق‌تر این موضوع، سری به مرکز آمار ایران زد. مرجعی که تمامی موارد مرتبط با جمعیت در آن ثبت شده است.
ابتدا سراغ سالنامه آماری استان قزوین می‌رویم تا به بررسی گفته‌های مسئول این استان بپردازیم. آخرین گزارش‌های ثبت‌شده در این سالنامه مربوط به سال ۹۵ است. وقتی به این گزارش‌ها رجوع کنید در یکی از جداول (۱۱-۲) در صفحه ۸۸، ازدواج‌ها به تفکیک سن مشخص شده‌اند.
دختر ۲۰ ساله کی ازدواج کرد که ۵ تا بچه به دنیا آورد؟
طبق آمار، ۱۳۶۶ زن ۲۰ساله در سال ۹۵ در این استان سرشماری شده‌اند. از این تعداد، ۵۲۸ نفر خانواده یک‌‌نفره، ۵۷۷ نفر خانواده ۲ نفره و ۱۶۲ نفر خانواده سه‌نفره داشته‌اند. این اعداد به همین‌جا ختم نمی‌شود. ۳۶ زن ۲۰ساله این آمار، خانواده چهار نفره، هفت زن خانواده پنج‌نفره و ۲ زن خانواده ۶ نفره داشته‌اند.
اوضاع زمانی حادتر می‌شود که به بررسی وضعیت زنان متاهل زیر ۲۰ سال نگاهی بیندازیم. از بین ۱۱۷ زن متاهل زیر ۲۰ سال این استان ۸۲ نفر خانواده تک‌نفره، ۲۹ نفر خانواده ۲ نفره و ۶ نفر خانواده سه‌نفره داشته‌اند.
ضمن اینکه عدد دقیق برای زنان زیر ۲۰ سال مشخص نیست و در بهترین حالت ممکن، همان شکل قانونی یعنی از ۱۳ سال را شامل می‌شود. باید بررسی کرد که ازدواج و این تعداد زایمان در سن کم برای زنان چه مواردی را به دنبال خواهد داشت، تازه اگر ازدواج سالم و بدون اجبار بوده باشد.
۲۰۳۰۸ دختر ۱۰ساله روستایی در سال ۹۵ متاهل شدند
اما اگر بخواهیم نگاهی کلان‌تر به موضوع داشته باشیم، لازم است آمار کشوری را هم بررسی کنیم. در صفحه ۷۶ از سالنامه آماری کشور که سال ۹۶ منتشر شد و آخرین آمار آن مربوط به سال ۹۵ است با یک جدول (۳۱-۳) روبه‌رو می‌شوید. در این جدول، جمعیت ۱۰ساله و بیشتر از آن بر حسب سن، جنس و وضع زناشویی در نقاط شهری و روستایی معرفی شده‌اند.
بر اساس همین جدول، ۱۷ هزار و ۱۲۲ دختر ۱۰ساله در سال ۹۵ ازدواج کرده‌اند. این عدد مربوط به دخترانی است که ساکن شهرها هستند. از این تعداد، ۱۶ هزار و ۵۱۰ نفر دارای همسر، ۱۴۲ نفر بدون همسر به علت فوت زوج، ۳۴۹ نفر بدون همسر به علت طلاق و ۱۲۱ نفر اظهارنشده معرفی شده‌اند.
همچنین ۲۰ هزار و ۳۰۸ نفر از دختران ازدواج‌کرده ۱۰ساله هم در این گزارش ساکن روستاهای کشور هستند. از این تعداد، ۱۹ هزار و ۸۹۵ نفر دارای همسر، ۸۴ نفر بدون همسر به علت فوت زوج، ۲۴۹ نفر بدون همسر به علت طلاق و ۸۰ نفر اظهارنشده معرفی شده‌اند.
طبق این آمار رسمی، ۳۷ هزار و ۴۳۰ دختر ایرانی در سال ۹۵ در حالی ازدواج کرده‌اند که تنها ۱۰ سال داشته‌اند. حالا پرسشی که پیش می‌آید این است که آیا تمامی این ۳۷ هزار و ۴۳۰ دختر ایرانی و خانواده‌هایشان برای این ازدواج‌ها به مراجع قانونی مراجعه کرده و ثابت شده که رشد و بلوغ‌شان از سن آنها بیشتر است؟ ساده‌انگارانه است اگر پاسخ این پرسش مثبت باشد.
دختر ۱۰ساله را بدون اینکه به بلوغ جنسی رسیده باشد به شوهر دادند
سارا باقری، نایب‌رئیس انجمن حمایت از حقوق کودکان و نوجوانان و وکیل دادگستری، با اشاره به یکی از پرونده‌هایش به ابعاد کودک‌همسری می‌پردازد و به اعتمادآنلاین می‌گوید: «این مسئولان بد نیست به شهرهای کوچک و روستاها سر بزنند تا بفهمند کودک‌همسری در این مناطق تا چه حد بیداد می‌کند و اصلاً هم شروط مزبور در عقد این کودکان لحاظ نمی‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «خود من اکنون پرونده‌ای دارم که شوهر از همسرش و مردی که با او فرار کرده شکایت کرده است. حالا دختر موقع ازدواج ۱۰ سال داشته و به بلوغ جنسی هم نرسیده بوده، الان حدود ۱۲ سال دارد و بعد از ازدواج با مرد دیگری آشنا شده و در دنیای کودکی از شهرستان خود به تهران فرار کرده است.»
او اضافه می‌کند: «سه هفته پیش زاهدان بودم و از نزدیک با مادرانی صحبت می‌کردم که در سن ۱۲ سالگی ازدواج کرده بودند. در ۲۰ سالگی چهار بچه داشتند. دختران و پسران را خیلی سریع مزدوج می‌کنند و این سیکل باطل از مادر به فرزندان تکرار می‌شود. حتی در برخی نقاط، این کودکان داد و ستد می‌شوند و به ویژه دختران در ازای پول به عقد مردی همسن پدربزرگ‌شان درمی‌آیند. یکی از این دختران ۱۳ سالش بود و با گریه می‌گفت من دوست دارم درس بخوانم اما راهی جز ازدواج ندارم.»
باقری معتقد است این نبود آگاهی سبب تبدیل کودک‌همسری به یک عرف در بسیاری از مناطق شده است: «البته این موضوع شامل تمام مناطق نمی‌شود. در بسیاری از شهرهای کوچک و روستاها زود ازدواج کردن دختران نوعی عرف و سنت محسوب می‌شود؛ مثل همان ویدئویی که چند ماه پیش از مراسم عقد دختری ۱۰ساله در یاسوج منتشر شد. آنجا همه خوشحال بودند و هیچ کس از میزان آسیبی که آن کودک می‌دید آگاهی نداشت.»
لایحه جدید برای مقابله با کودک‌همسری در دولت تصویب شد
لایحه تعیین حداقل سن ازدواج از سال ۹۲ در معاونت امور زنان و خانواده ریاست‌جمهوری کلید خورد و سال گذشته نیز تقدیم دولت شد. این لایحه ازدواج دختران زیر ۱۶ سال و پسران زیر ۱۸ سال را ممنوع اعلام می‌کرد، اما در کمیته فرعی کمیسیون لوایح دولت به تصویب نرسید. به موازات همین لایحه، طرح کودک‌همسری در مجلس هم رد شد.
حالا زهرا جعفری، کارشناس ارشد دفتر بررسی‌های امور حقوقی معاونت رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده، از اصلاح این لایحه به منظور تایید نهایی خبر می‌دهد. او در این باره می‌گوید: «معاونت به منظور جلب نظر موافق اعضای کمیته و با هدف حمایت از تمامی کودکان در برابر ازدواج‌های زودهنگام و اجباری، متن لایحه اولیه را اصلاح و حداقل سن ازدواج را برای دختران ۱۳ و برای پسران ۱۵ سال تعیین کرد؛ یعنی با تصویب نهایی این لایحه در مجلس، ازدواج زیر ۱۳ سال برای دختران و زیر ۱۵ سال برای پسران ممنوع می‌شود.»
ازدواج کودکان نقض حقوق طبیعی آنهاست
ازدواج کودکان حق سیر طبیعی رشد و بالندگی، برخورداری از مراقبت والدین، تفریح و سرگرمی که در تکامل شخصیت کودک نقش تعیین کننده دارد، حضور در گروه همسالان و دوستان و ادامه تحصیل را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از سوی دیگر، چنانچه دختری زیر ۱۳ سال ازدواج کند به لحاظ جسمی با خطراتی مانند پارگی اندام جنسی، زایمان زودرس، سقط ناخواسته جنین، خونریزی شدید در دوران بارداری و تولد نوزاد کم‌وزن مواجه می‌شود و به لحاظ روانی نیز در معرض خطراتی نظیر اضطراب، افسردگی و وسواس قرار می‌گیرد.
با این اوصاف، اگر باز هم مسئولان کشور چشم بر این موضوع ببندند و در تمامی نشست‌هایشان بگویند که کودک‌همسری در کشور وجود ندارد، این موضوع چیزی از خطرات و آسیب‌های این چالش بر جسم و جان کودکان کم نمی‌کند و کماکان هر کسی می‌داند که کودک‌همسری، نقض روشن حقوق کودکان است. باید دید آیا باز هم دستان قدرتمندی اجازه قانونی شدن این لایحه را می‌گیرد یا می‌توان بالاخره روزی را دید که همه دختران زیر ۱۳ سال و پسران زیر ۱۵ سال، طعم بازی و شادی و تحصیل و تجربه زندگی را می‌چشند؛ نه ازدواجی که تمامی حقوق طبیعی سن و سال‌شان را سلب می‌کند.
۱۳ دی ۱۳۹۸ – ۳ ژانویه ۲۰۲۰