آزادسازی سهام عدالت یکی از بزرگترین پروژه‌های اقتصادی-اجتماعی دولت ایران در سال‌های اخیر است؛ در چاردیواری بسته و تنگ اقتصاد ایران، باز کردن پنجره‌ای به بزرگی ۳۰۰ تا ۳۷۰ هزار میلیارد، آن هم به سوی بخش‌های نسبتا کم‌درآمد جامعه کار پیچیده‌ای است، اما آیا دولت، در آشفتگی اداری و مالی حاکم بر ایران، از عهده اجرای این طرح برمی‌آید؟
دقیقا یک ماه از اعلام آزادسازی سهام عدالت می‌گذرد و در این مدت هنوز تکلیف خیلی چیزها روشن نیست. گزارش‌ها نشان می‌دهند، هنوز ابهامات زیادی درباره مراحل اجرایی آزادسازی سهام و سپردن اختیار خرید و فروش و مدیریت سرمایه به سهامداران وجود دارد، محدودیت خرید و فروش، ابهام در قیمت‌گذاری سهام و مشخص نبودن سازوکار «شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی» و… شاخص‌ترین ابهام‌ها است که معلوم نیست دقیقا چه زمانی برطرف خواهد شد.
بر اساس گفته‌های حسین فهیمی، سخنگوی ستاد آزادسازی سهام عدالت «فعلا اجازه فروش سهام عدالت تا ۳۰ درصد برای کسانی وجود دارد که روش مدیریت مستقیم را انتخاب کرده‌اند.»
مدیریت مستقیم یعنی افراد خودشان سهام را مدیریت و خرید و فروش می‌کنند و غیر مستقیم یعنی این کار را به شرکت‌های سرمایه‌گذاری استانی که هنوز سازوکارشان مشخص نیست واگذار می‌کنند.
طبق آمارهایی که حسین فهیمی ارایه کرده است از مجموع ۴۶ و نیم میلیون سهامدار تا الان فقط ۱۳ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر روش مستقیم را انتخاب کرده‌اند. یعنی چیزی در حدود ۳۰ درصد سهامداران می‌توانند ۳۰ درصد سهام‌شان را در بانک‌ها بفروشند. در واقع در حال حاضر ۹ درصد سهام عدالت به طور واقعی آزاد شده و اختیار فروش آن به طور محدود و در یک بازه زمانی ۳ روزه، تا پایان وقت اداری امروز در اختیار سهامدار است.
یعنی در حالی که این گزارش را می‌خوانید این مهلت تمام شده و عملا پنجره فروش این میزان سهام محدود هم بسته شده است. تا زمانی که معلوم نیست کی و با چه شرایطی دوباره تعیین شود.
اما نکته اینجا است که بر اساس برخی گزارش‌ها در این فضا و زمان محدود، سهام آزاد شده نیز به قیمت درست نقد نشده‌اند.
دیروز خبرگزاری فارس گزارشی با عنوان «مفتخری سهام عدالت» منتشر کرد و در این گزارش نوشت «برخی از دارندگان سهام عدالت در تماس با خبرگزاری فارس اعلام کردند، برای فروش ۳۰ درصد سهام عدالت خود به بانکی که شماره شبا همان بانک را در سامانه اعلام کرده‌ایم، مراجعه کرده و در حالی که ارزش اسمی سهام عدالت‌مان ۴۹۲ هزار تومان بود و ارزش پرتفوی (ترکیب دارایی) روز سهام عدالت بیش از ۸ میلیون تومان بود، اما وقتی برای تقاضای فروش ۳۰ درصد سهام به بانک مراجعه کردیم، متصدی بانک بعد از کلی ضرب و تقسیم اعلام کرد در این مرحله فقط ۴۵۰ هزار تومان پول نقد به شما تعلق می‌گیرد.»
اگر این گزارش درست باشد یعنی همین میزان سهامی که واقعا آزاد شده نیز ۱۰ درصد زیر قیمت خریداری می‌شود. این گزارش البته ساعاتی بعد توسط حسین علایی، معاون سازمان خصوصی‌سازی تکذیب شد. آقای علایی به خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا) گفت: «چنین ادعایی صحت ندارد و این خبر از جمله خبرهای جعلی است که افراد با اهداف مشخصی اقدام به انتشار آن می‌کنند. فروش ۳۰ درصد از سهام عدالت با قیمت تابلو انجام می‌شود، پس چطور ممکن است بانک بتواند این سهام را با قیمت ۴۵۰ هزار تومن خریداری کند؟»
دقیقا مشخص نیست گزارش خبرگزاری فارس درست است یا تکذیبیه خبرگزاری ایرنا؟ اما مشخص است که هنوز زمان زیادی باقی مانده تا اختیار خرید و فروش سهام عدالت به طور کامل به دست سهامداران داده شود. اگر وعده مسئولان دولتی درست از آب در بیاید «باقی دارایی سهام عدالت تا یک سال آینده آزادسازی و قابل معامله خواهد شد.»
شاید گروهی از سهامداران بتوانند چند روز و چند ماهی بیشتر تا روشن شدن تکلیف کل ماجرا صبر کنند، اما گروهی هم هستند که در همین یک ماه هم اعتبار سهام نقد نشده‌شان را خرج کرده‌اند، یا گروی بدهی گذاشته یا نسیه هزینه ضروریات کرده‌اند. «صبر» کردن بعد از امیدواری برای این مردم بحران‌زده کار آسانی نیست.
البته در این میان به نظر می‌رسد طرح‌هایی هم به جریان افتاده تا امکان استفاده اعتباری از این سهام بدون فروش مهیا شود. حسن روحانی روز یکشنبه ۱۱ خرداد در جلسه هیات دولت اعلام کرد سهام عدالت می‌تواند «وثیقه کارت‌های اعتباری» شود. سخنگوی ستاد آزادسازی هم همان روز به مردم اطمینان داد که در صورت نیاز به پول نقد لزوما نیازی به فروش سهام ندارند، بلکه می‌توانند از آن به عنوان «وثیقه بانکی» استفاده کنند و به ازای آن کارت اعتباری بگیرند. این اقدام البته می‌تواند تا حدودی مشکل گروهی از سهامداران نیازمند را حل کند، اما هنوز سازوکار و زمان اجرا و جزییات آن مشخص نیست. همانطور که معلوم نیست چه زمانی امکان آزادسازی قطعی سهام و خرید و فروش آن فرا خواهد رسید، معلوم نیست طرح کارت اعتباری سهام عدالت کی به مرحله اجرا برسد و سهامداران از چه زمانی به کارت‌های اعتباری دسترسی داشته باشند.
جامعه هدف این طرح بخشی از جامعه است که در ده سال گذشته در پی شدیدترین بحرانهای اقتصادی تاریخ معاصر ایران، با بحرانهای معیشتی دست و پنجه نرم کرده‌اند. درست است که تا یک ماه پیش سهام عدالت چیزی جز چند ورق بی‌ارزش نبود، اما حالا سرمایه‌ای به اندازه یک سال کل درآمد برخی خانواده‌های کم‌درآمد است. حالا سهام عدالت برای سهامداران آسیب‌پذیر سرمایه‌ای مهم و حیاتی است که می‌تواند گره‌های کوری را از زندگی‌شان باز کند، اما هنوز گرهی باز نشده است.
منبع: سایت ایران وایر، ۳ ژوئن ۲۰۲۰