گذرنامه ایرانی در بین گذرنامه‌های ۱۹۹ کشور جهان مقام ۱۹۴ را به خود اختصاص داده است. بر اساس آخرین رتبه‌بندی موسسه «هنلی و شرکاء» که در خصوص اعتبارسنجی گذرنامه های دنیا صورت گرفته است، ژاپن دارای قدرتمندترین گذرنامه ی دنیا و ایران بین شش کشور آخر جدول قرار دارد. یمن، سومالی، سوریه، افغانستان و عراق نیز همراه با ایران در صدر جدول کم‌اعتبارترین گذرنامه‌های جهان و قعر جدول معتبرترین گذرنامه‌ها قرار دارند.
این بدان معناست که شهروندان ژاپن در سال ۲۰۲۰ با در اختیار داشتن گذرنامه ژاپنی می‌توانند به ۱۹۱ کشور جهان، بدون نیاز به ویزا سفر کنند.
به گزارش «هنلی و شرکاء» شاخص اعتبارسنجی برای پاسپورت‌ها، میزان آزادی گردشگران برای سفر به کشورهای مختلف در جهان است. در رتبه‌بندی انجام شده، ایرانی‌ها امکان سفر به ۴۱ کشور جهان بدون ویزا یا ویزا در بدو ورود را دارند. بسیاری از شهروندان ایرانی حتی نام برخی از کشورهایی که می‌توانند بدون ویزا یا ویزای فرودگاهی به آن سفر کنند را نشنیده‌اند. کشورهایی کوچک در دورترین فاصله جغرافیایی از ایران از تیمور شرقی تا موزامبیک و موریتانی که از کمترین جذابیت گردشگری یا اقتصادی برای گردشگران یا تاجران ایرانی برخوردار هستند. البته در این بین سفر به کشورهایی در آمریکای لاتین مانند ونزوئلا که در فروپاشی کامل اقتصادی به سر می‌برد هم برای ایرانیان تسهیل شده است. شاید بتوان گفت حذف اروپا از فهرست کشورهای بدون ویزا برای سفر ایرانیان (در زمان حکومت پهلوی امکان سفر به بسیاری از کشورهای اروپایی برای ایرانیان بدون ویزا وجود داشت)، مهمترین دست‌اورد چهار دهه گذشته جمهوری اسلامی در زمینه کاهش اعتبار گذرنامه ایرانی بوده است.
اعتبار بخشی به گذرنامه آنچنان از اهمیت سیاسی برخوردار است که حسن روحانی در دوران نامزدی برای ریاست جمهوری خود در خرداد ۹۲ ادعا کرد: «قول می‌دهم که احترام را به پاسپورت ایرانی برگردانم.» وعده‌ای که می‌توان تحقق آن را با توجه به بررسی‌های صورت گرفته موسسه‌های بین اللملی در خصوص اعتبار گذرنامه کشورهای مختلف به درستی راستی آزمائی کرد.
روحانی همچنین عنوان کرده بود: « باید بدانید که ارزش پاسپورت علامت نوع رابطه ما با دنیاست؛ اگر روابط ما با کشوری، قارهای یا کل جهان صمیمی و بر مبنای احترام متقابل و منافع متقابل، روابط گرمی شد، آن‌وقت شهروند ایرانی در آن کشور جایگاه دیگری پیدا می‌کند، در آن صورت چهره ایرانی را که می‌بینند، به عنوان چهره دوست نگاه می‌کنند و پاسپورت هم جایگاه خود را پیدا می‌کند.» اکنون با گذشت هفت سال از این شعار انتخاباتی گذرنامه ایرانی در بین شش کشور قعر جدول جهانی قرار دارد.
به گزارش «ایسنا» گذرنامه ایرانی در سال ۲۰۱۲ به عنوان یکی از «بی‌اعتبارترین گذرنامه های دنیا» اعلام شد. در بین حدود ۱۰۰ کشوری که اعتبار گذرنامه آنها بررسی شده بود، ایران و افغانستان در رتبه ۹۶ قرار داشتند.
طی سال‌های گذشته اما مساله اخذ روادید برای تمام شهروندان ایرانی معضلی جدی است. بیشتر شهروندان ایرانی برای دریافت مجوز ورود به کشورهای اروپائی و آمریکائی با پرداخت هزینه های سنگین بعضا ماه ها در انتظار دریافت ویزا معطل مانده و بسیاری هم در نهایت موفق به دریافت ویزا نمی شوند. اخبار کلاهبرداری از متقاضیان دریافت ویزا که یا توسط افراد حقیقی انجام شده یا توسط آژانس های مسافرتی صورت گرفته بارها توسط نیروی انتظامی هشدار داده شده است. در تابستان سال ۹۸ فردی به جرم کلاهبرداری ۶۰ میلیارد ریالی از مردم به اتهام جعل ویزا توسط پلیس بین الملل نیروی انتظامی دستگیر شد.
گفته می‌شود آنچه گذرنامه ایرانی را خدشه دار کرد، وقوع انقلاب ایدئولوژیک سال ۱۳۵۷ بود که به دنبال آن تعداد قابل توجهی از ایرانیان به کشورهای دیگر مهاجرت کرده یا پناهنده شدند.
در سال‌های پس از انقلاب اسلامی حمله گروهی از افراد تندرو در ایران به برخی از سفارتخانه ها که با حمله به سفارت آمریکا آغاز شد و در سال‌های گذشته نیز همواره ادامه داشت، شرایط دریافت ویزا برای شهروندان ایرانی را سخت تر و تا حدی ناممکن کرد. از دیگر سو انجام حمله‌های تروریستی در خارج از مرزهای ایران و سوءقصد به جان برخی چهره‌های مخالف حکومت جمهوری اسلامی توسط نیروهای وابسته به جمهوری اسلامی در خارج از مرزهای ایران و دشمن خواندن کشورهای اروپائی و آمریکا نمی تواند بر روند کند شدن یا در برخی موارد توقف ارایه ویزا به شهروندان ایرانی بیتاثیر باشد.
با محدودیت های اجتماعی و فرهنگی در داخل کشور ایران و وخیم شدن شرایط اقتصادی و سیاسی در این کشور میل به مهاجرت گروه زیادی از ایرانیان سبب شد تا کشورهای اروپائی نیز شرایط سخت‌گیرانه تری را برای اخذ ویزا نسبت به گذشته اعمال کنند. در این میان درخواست پناهندگی به کشورهای مختلف اروپائی، آمریکا و کانادا نیز موجب سخت تر شدن اعطای ویزا به شهروندان ایرانی شد.
گزارش‌ها نشان می‌دهد شهروندان ایرانی تا پیش از انقلاب سال ۱۳۵۷ برای ورود به بسیاری از کشورهای اروپائی نیاز به درخواست ویزا نداشته و به اکثر کشورهای اروپائی اجازه سفر داشته اند. هرچند سفر به برخی کشورهای اروپای شرقی، سوئیس و اتریش و همچنین آمریکا و کانادا به ویزا نیاز داشت، اما مراحل صدور ویزا آسان و سریع بود و از حضور واسطه‌ها و هزینه‌های هنگفت برای برای دریافت روادید خبری نبود.
اکنون بازگرداندن اعتبار گذرنامه ایرانی که در چهار دهه گذشته به طور کامل از دست رفته، یک ژست سیاسی و شعار انتخاباتی و سیاست‌ورزی در ایران است. این شعار بدون پشتوانه که در تضاد آشکار با ماهیت ایدئولوژیک و انزواطلبانه سیاست خارجی جمهوری اسلامی و ماجراجویی‌های منطقه‌ای و جهانی آن قرار دارد، در جلوگیری از ادامه روند رو به زوال گذرنامه ایرانی بیتاثیر است.
منبع: سایت بریتانیائی ایندیپندنت به زبان فارسی، ۷ ژوئیه ۲۰۲۰