بيست و هفت تير ۱۲۷۵؛ ۱۲۴ سال پيش در چنين روزی ميرزا آقاخان كرمانی در تبريز كشته شد. می‌گفت: «مردم هوشمند آزاد هیچ‌گاه از انتقاد باز نمی‌ایستند، مگر اینكه روحشان را به اهريمن بفروشند.»
ميرزا عبدالحسين مشهور به آقاخان كرمانی در سال ۱۲۳۳ در بردسير كرمان زاده شد. مادرش تبار زرتشتی داشت و پدرش زمين‌دار بود.
نخست دانش‌های قديم را نزد شاگردان ملا هادی سبزواری آموخت و از افلاطون زرتشتی تا اندازه‌ای انگليسی و فرانسه و همچنين پهلوی و زند اوستا و فارسی باستان را ياد گرفت. ۲۵ ساله بود كه به پيروی از گلستان “كتاب رضوان” را نوشت.
۳۰ ساله بود كه پس از ستيز با فرماندار كرمان بر سر بيدادگری مالياتی دار و ندار را رها كرد و به اصفهان گريخت:
“مرد خردمند كی سكوت گزيند
چون نگرد مردمان به چنگ دد و دام”.
در اصفهان نزد يسوعيان فرانسوی زبان فرانسه را تكميل كرد. ۳۳ ساله بود كه به استانبول رفت تا از پيگرد حاكم كرمان در امان بماند و چون حاكم ارث پدری اش را غصب كرده بود، روزگار را به تنگدستی می‌گذراند. در استانبول با نشريه‌های آزادي‌خواهان مانند “اختر” و “قانون” همكاری داشت و همزمان بيش از ۲۰ كتاب در زمينه های فلسفه، ادبيات و به ويژه تاريخ نوشت و ترجمه كرد كه تنها شش كتاب از آنها چاپ شده‌اند.
او به خاطر زبان تند در خرده‌گيری از خودكامگی و عقب‌ماندگی در ايران، نامش را پنهان می كرد و آثارش را كار ديگران می‌خواند:
“در اصلاح ايران بايد باطنا قطع نظر از اين طايفه قاجار و چند نفر ملای احمق بی شعور نمود. بايد كاری كرد كه شايد آن طبايع بكر و آن خون‌های پاكيزه مردم متوسط ملت به حركت بيايد.
گر بگذری ای صبا به كرمان روزی
برگوی بر آن مردم نادان از من
گر زندگی آن است كه داريد شما
آوارگی كوه وبيابان از من”.
ماندگارترين اثرش “آينه اسكندری” است كه در آن تاريخ ايران پيش از اسلام را بررسي‌کرده است.
او نخستين ايرانی است كه تاريخ را بر پايه پژوهش‌های نوين مورخان و نه افسانه‌ها و باورهای دينی نوشته است. برای نمونه لسان الملك نوشته بود: “جلوس داريوش فارسی در بابل ۴۰۸۷ سال پيش از هبوط آدم عليه‌السلام بود”.
با اوج‌گيری شورش‌های ارمنيان، سفير ايران او را همدست ايشان خواند و دربار عثمانی را به استرداد او و دو يار ديگرش مجاب كرد. پس از اينكه آنان را نخست به طرابوزان تبعيد و زندانی كردند به نيروهای ايرانی تحويل دادند و آنها بي درنگ آن سه آزادي‌خواه را به طرز فجيعی سر بريدند.
به این ترتیب دفتر زندگی ميرزا آقاخان كرمانی در ۴۲ سالگی بسته شد.
منبع: سایت صدای آلمان (دویچه وله) به زبان فارسی، ۱۷ ژوئیه ۲۰۲۰