بابک غفوری آذر
سازمان سینمایی وزارت ارشاد ایران به تازگی اطلاعاتی در قالب «گواهی مالکیت» ۱۰۲۹ فیلم سینمایی بعد از انقلاب را منتشر کرده است که بر مبنای آن مالکان و سهامداران این فیلم‌ها مطابق اسناد ثبت شده در وزارت ارشاد معرفی شده‌اند.
این فهرست شامل همه فیلم‌های ساخته شده پس از انقلاب نمی‌شود و نام بسیاری از فیلم‌های مهم پس از انقلاب از جمله تعدادی از آثار تحسین شده در جشنواره‌های جهانی در آن غایب است. همچنین ساخته‌های انتقادی فیلمسازان معترض پس از انقلاب از جمله جعفر پناهی و محمد رسول‌اف در این فهرست حضور ندارند. جای بسیاری از فیلم‌های توقیفی هم در این فهرست خالی است.
با در نظرگرفتن صحت داده‌های منتشر شده، مروری بر این فهرست، نکات مهمی از مناسبات تولید فیلم‌ها بویژه در سال‌های اخیر را مشخص می‌کند. این فهرست همچنین می‌تواند تأییدکننده گزارش‌ها و گفته‌های پیشین درباره حضور قابل توجه نهادهای امنیتی و نظامی در سینمای ایران باشد. موارد بسیار مهمی از ردپای آنچه به عنوان سرمایه‌های مشکوک هم خوانده میشود در این فهرست به چشم می‌خورد.
امنیتی‌های سینما
اطلاعات منتشر شده از سوی سازمان سینمایی نشان می‌دهد مرتضی قبه، مقام وزارت اطلاعات که با نام مرتضی اصفهانی در تولید فیلم‌هایی با مضمون امنیتی در سینمای ایران فعال است، از سال ۹۶ شرکتی به نام «قدرا سرزمین ایرانیان» تأسیس کرده و مالک ده درصد فیلم «تختی» به کارگردانی بهرام توکلی و تهیه کنندگی سعید ملکان است.
نام این شرکت در فهرست شرکت‌ها و مؤسسات تولید فیلم دارای مجوز از سازمان سینمایی وزارت ارشاد جمهوری اسلامی ایران هم دیده میشود. اطلاعات ثبت شرکت‌ها نشان می‌دهد مرتضی اصفهانی مدیرعامل شرکت قدرا سرزمین ایرانیان است و فردی به نام سعید سمیعی هم رئیس هیئت مدیره آن.
نام آقای سمیعی به عنوان رئیس نهادی به نام مرکز کار ایران و دبیر نمایشگاه بین المللی کار ایران مطرح شده است و چند ماه پیش نامش به عنوان عضو شورای سیاستگذاری رویدادی به نام جشنواره بین‌المللی عکس و فیلم کار ایران منتشر شد. فرد دیگری به نام علی‌اکبر کاروان ماسوله هم به عنوان عضو هیئت مدیره شرکت قدرا سرزمین ایرانیان معرفی شده است.
مرتضی قبه، با نام مستعار مرتضی اصفهانی از همکاران سعید امامی معاون امنیت داخلی پیشین وزارت اطلاعات است که در سال‌های اخیر به عنوان مشاور تولید و همکار فیلمنامه‌نویس در ساخت برخی فیلم‌ها و سریال‌های تلویزیونی، همکاری کرده است.
سریال‌های «تعبیر وارونه یک رویا» ساخته فریدون جیرانی، «پازل» ساخته ابراهیم شیبانی، «خانه امن» به کارگردانی احمد معظمی و فیلم‌های «روباه» ساخته بهروز افخمی، «امکان مینا» ساخته کمال تبریزی، «بادیگارد» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا، «سیانور» ساخته بهروز شعیبی، «ماجرای نیمروز ۱ و ۲» ساخته محمدحسین مهدویان، «شبی که ماه کامل شد» ساخته نرگس آبیار و «روز صفر» به کارگردانی سعید ملکان آثاری هستند که نام مرتضی اصفهانی در تیتراژ آنها با سمت‌های مختلفی چون نویسنده یا مشاور و همکار فیلمنامه دیده میشود.
همه این آثار داستان‌هایی مطابق دیدگاه رسمی درباره مضامین خاص و مهم برای جمهوری اسلامی ایران چون جاسوسی و برخورد با سازمان و گروه‌های مخالف از جمله سازمان مجاهدین خلق ایران دارند.
اعلام رسمی تأسیس دفتر فیلمسازی توسط آقای قبه نشان می‌دهد این مقام امنیتی در حال گسترش و اثرگذاری بیشتر در تولید محصولات تصویری ایران است. در سال‌های اخیر نهادهای امنیتی و نظامی به شدت در ساخت فیلم و سریال فعال شده‌اند.
توسکا در سینما
بر مبنای فهرست منتشر شده، ۲۰ درصد از سهام قسمت دوم فیلم «ماجرای نیمروز» به کارگردانی محمدحسین مهدویان و محمود رضوی متعلق به شرکت توسعه کسب و کار توسکاست.
سرمایه‌گذاری این شرکت که از شرکت‌های اقماری مجموعه‌های اقتصادی زیر نظر دفتر رهبر جمهوری اسلامی ایران است در فیلم «ماجرای نیمروز» پیشتر اعلام شده بود اما سهم آن مشخص نبود.
نام شرکت توسکا پیشتر به دلیل اظهارات رئیس سازمان صدا و سیما درباره احتمال شکایت این شرکت از رادیو و تلویزیون دولتی ایران در صورت تبلیغ شرکت‌های اینترنتی خبرساز شده بود. بر اساس اسناد رسمی، شرکت «نقش اول کیفیت»، شرکت «ارتباطات سیار» و شرکت «سرمایه‌گذاری توسعه نور دنا»، سه سهامدار اصلی توسکا هستند.
مورد عجیب سازمان اوج
از نکات قابل توجه دیگر فهرست منتشر شده، شکل سرمایه‌گذاری و مالکیت فیلم‌هایی است که از سوی سازمان سینمایی اوج متعلق به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تولید شده‌اند.
در این فهرست مالک فیلم‌هایی چون «ایستاده در غبار»، «بادیگارد»، «بیست و سه نفر» و «هیهات» سازمان اوج معرفی شده است. موضوعی که پیشتر اعلام شده و نکته جدیدی نیست اما نام مالک چند فیلم دیگری که پیشتر به صورت رسمی به عنوان محصول سازمان سینمایی اوج معرفی شده بودند، احسان محمدحسنی مدیر سازمان اوج معرفی شده است.
در واقع به جای آنکه مالک فیلم کل نهاد باشد، مدیر آن نهاد مالک فیلم معرفی شده است. این اتفاق برای فیلم‌های «خروج» ساخته ابراهیم حاتمی‌کیا، «زندانی‌ها» ساخته مسعود ده‌نمکی، «سوءتفاهم» به کارگردانی احمدرضا معتمدی رخ داده است.
از سوی دیگر اثری از برخی تولیدات دیگر سازمان اوج مانند فیلم‌های «روز بلوا»، «آبادان یازده ۶۰»، «به وقت شام» و«تنگه ابوقریب» در این فهرست نیست.
از اوقاف تا آستان قدس رضوی
مشارکت و سرمایه گذاری نهادهای حکومتی در سینمای ایران اتفاق جدیدی نیست.
حوزه هنری متعلق به سازمان تبلیغات اسلامی و بنیاد سینمایی فارابی از زیرمجموعه‌های وزارت ارشاد مهم‌ترین نهادهای حکومتی درگیری تولید فیلم در سینمای ایران هستند اما در مقاطع مختلف نهادهای دیگری بیشتر به دلیل ارتباط سینماگران مورد اعتماد حکومت با این نهادها وارد جریان تولید و سرمایه گذاری در سینما شده‌اند که ابعاد مشارکت برخی از این نهادها با انتشار این فهرست مشخص شده است.
یکی از آنها اعلام سهم مالکیت حدود ۱۱ درصدی سازمان اوقاف و امور خیریه در فیلم پرهزینه «ملک سلیمان» است که سال ۱۳۸۵ به کارگردانی شهریار بحرانی ساخته شد. فیلمی که با کمترین اقبال از سوی منتقدان مواجه شد.
مالک دیگر فیلم پرهزینه سال‌های اخیر «محمد» به کارگردانی مجید مجیدی هم شرکت نورتابان اعلام شده است که متعلق به بنیاد مستضعفان است و به طور کلی برای تولید همین فیلم تشکیل شد.
نام مؤسسه‌ای متعلق به آستان قدس رضوی به نام مؤسسه آفرینش‌های هنری آستان قدس رضوی هم به عنوان مالک فیلمی به نام «در مسیر باران» اعلام شده است.
مالکیت ۷۵ درصد از فیلم «دختر» ساخته رضا میرکریمی هم متعلق به سازمان منطقه اقتصادی اروند اعلام شده است.
سهم سرمایه‌گذاران مشکوک
درباره برخی چهره‌هایی که گفته میشود منابع مالی مشکوک را وارد سینمای ایران کرده اند، چند نام به چشم می‌خورد.
در محافل رسانه‌ای و فرهنگی از سرمایه‌های مشکوک به عنوان منابعی یاد میشود که حاصل فعالیت‌هایی نامشخص اقتصادی خارج از حوزه فرهنگ و هنر هستند و توسط افرادی معمولاً بی‌سابقه در این حوزه برای تولید فیلم، تئاتر و آثار هنری به کار گرفته می‌شوند.
مهم‌ترین نام محمد امامی است که چندی پیش انتشار نامه‌ای از سوی برخی سینماگران در حمایت از او که در زندان است، خبرساز شد. از میان چند فیلمی که گفته میشود با سرمایه آقای امامی تولید شده اند، تنها نام فیلم «خوب، بد، جلف» به کارگردانی پیمان قاسمخانی به چشم می‌خورد که سهم مالکیت آقای امامی در آن ۵۰ درصد اعلام شده است.
مؤسسه تصویر گستر پاسارگاد که آقای امامی رئیس هیئت مدیره‌اش بود، سهامدار کل فیلم «گینس» به کارگردانی محسن تنابنده معرفی شده است.
نام فیلم‌های «ابد و یک روز»، «خوک»، «مصادره» و «شبی که ماه کامل شد» که گفته میشود با سرمایه آقای امامی تولید شده‌اند در این فهرست نیست. همان طور که نشانی از چند فیلم تولید شده با سرمایه بابک زنجانی مانند «هیچ کجا، هیچ کس»، «سیزده» و «نقش نگار» هم به چشم نمی خورد.
از میان تازه‌ترین سرمایه‌گذاران مشکوک سینمای ایران نام سجاد علیجانی در این فهرست دیده میشود. گفته میشود آقای علیجانی در خرید و فروش بیت کوین فعال بود. کل سهام مالکیت فیلم‌های «ما همه با هم هستیم» به کارگردانی کمال تبریزی و «آپاچی» به کارگردانی آرش معیریان متعلق به آقای علیجانی اعلام شده و در فیلم‌های «جهان با من برقص» (۵۰ درصد) و «روزهای نارنجی» (۸۰ درصد) هم از مالکیت سهم دارد.
آنچه از بررسی مالکیت فیلم های منتشر شده در فهرست سازمان سینمایی بر می‌‌‌آید نشانه آشکاری از غیرطبیعی بودن مناسبات تولید در سینمای ایران است که به دلایل مختلفی تبدیل به یکی از خبرسازترین بخش های فرهنگی و هنری ایران امروز شده است.
برگرفته از سایت رادیو فردا
۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۹ – August 19th, 2020