مهتاب دهقان و شارلوت آگارد
گروه دارویی برکت می‌خواهد برای گسترش روابط مالی و تجاری بین‌المللی، نام و نشانی خوش از خود نشان دهد. اما این گروه متعلق به ستاد اجرائی فرمان امام است، متعلق به سازمانی که مستقیماً زیر نظر رهبر ایران اداره می‌شود و از سوی ایالات متحده نیز تحریم شده است. برکت اما با تمهیدی ویژه مالکان واقعی خود را پنهان کرده است. از اوایل سال ۱۳۹۸ یک شرکت مرموز و بی‌سروصدا و ظاهراً بی‌ربط به ستاد اجرائی فرمان ، به نام کاراندیش دوران معاصر، صاحب قسمت عمده‌ای از سهام برکت شد. تحقیقی که زمانه با کمک رسانه دانمارکی دن‌واچ انجام داد، نشان می‌دهد که این سهامدار جدید یک شرکت صوری و در واقع متعلق به دفتر رهبری است. کاراندیش در فهرست تحریم‌های آمریکا نیست و این یک مزیت آشکار برای برکت محسوب می‌شود.
شرکت گروه دارویی برکت یکی از چهار هولدینگ اصلی در بازار داروی ایران به حساب می‌آید. این گروه منافع اقتصادی نهاد رهبری را در بازار روبه رشد داروی کشور نمایندگی می‌کند. برکت از زمان تاسیس‌اش در سال ۱۳۸۹ چند همکاری با شرکت‌های خارجی آغاز کرده است و می‌کوشد سرمایه‌‌های خارجی و داخلی را در بخش‌های مختلف صنعت داروی ایران جذب کند.
با این حال، هرآن این امکان وجود دارد که جاه‌طلبی‌های برکت برای توسعه روابط تجاری ورای امکانات موجود در بازار ایران با یک مشکل بزرگ مواجه شود؛ برکت متعلق به ستاد اجرائی فرمان امان است، متعلق به سازمانی که مستقیماً زیر نظر رهبر ایران اداره می‌شود و از سوی ایالات متحده نیز تحریم شده است.
به گفته مهدی قدسی، اقتصاددان در پژوهشکده مطالعات اقتصادی وین، گرچه شرکت‌های دارویی از تحریم معاف شده اند، ارتباط داشتن با یک بنیاد تحریم‌شده می‌تواند برای برکت مشکلاتی ایجاد کند، به خصوص اگر این شرکت قصد انجام مبادلات مالی و تجاری بین‌المللی را داشته باشد.
در مواجه با مشکلات احتمالی که تحریم‌ها ممکن است به وجود بیاورد، انتخاب برکت پنهان کردن مالکان اصلی خویش بوده است.
در سال ۱۳۹۸ مالکیت برکت بر روی کاغذ تغییر کرد. اما همانطور که تحقیق زمانه و رسانه دانمارکی دن‌واچ نشان می‌دهد، هیچ چیز در ساختار اصلی مالکیت برکت تغییر نکرده است.
ما در تحقیقات خود به سه دلیل و مدرک دست یافتیم که نشان می‌دهد کاراندیش دوران معاصر، شرکتی که از سال ۱۳۹۸ اکثریت سهام برکت را از آن خود کرده، یک شرکت صوری متعلق به امپراطوری اقتصادی آیت‌الله خامنهای است.
سه دلیل و مدرک در عین حال نشان از این دارند که کاراندیش نه تنها یک شرکت صوری وابسته به دفتر رهبری بلکه پوششی برای گروه اقتصادی تدبیر است. تدبیر که به عنوان زیرمجموعه ستاد در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار دارد، پیش از ۱۳۹۸ سهامدار اصلی برکت بود.
*ستاد چیست؟
ستاد اجرائی فرمان امام (ستاد)، سازمانی است که مستقیماً زیر نظر آیت‌الله خامنهای رهبر ایران فعالیت می‌کند. در دهه اخیر، حوزه نفوذ و فعالیت‌های این سازمان عظیم در اقتصاد ایران به خصوص در بازار دارو به شدت گسترش یافته است.
ستاد از زمان پیدایش‌اش در سال ۱۳۶۸ شبکه‌ای پیچیده از شرکت‌های به‌هم‌مربوط را ایجاد کرده است و فعالیت‌هایش را با ورود به بازارهای سودده، از پتروشیمی تا دارو، گسترش داده و تنوع بخشیده.
ایالات متحده آمریکا، ستاد را در سال ۲۰۱۳ (۱۳۹۲) تحریم کرد. در اعلامیه خبری که از سوی خزانه‌داری آمریکا در سال ۲۰۱۳ منتشر شد، ستاد اینگونه توصیف شده: «مارپیچی از ۳۷ کسب‌وکار به ظاهر خصوصی که بسیاری از آنها شرکت‌های در ویترین هستند. هدف این شبکه تولید و کنترل سرمایه‌گذاری‌های عظیم و ثبت نشده است، سرمایه‌گذاری‌هایی که از دید مردم ایران و ناظران بین‌المللی پنهان نگه داشته شده.»
وزارت خزانه‌داری آمریکا ادعا می‌کند که ماموریت این مارپیچ تجاری «ایجاد درآمد» برای رهبر ایران و کمک به دولت ایران برای «دور زدن تحریم‌های بین‌المللی و آمریکا» است.
رسانه‌ها و افکار عمومی در ایران به دفتر خامنهای و بنیادهای تحت نظر او لقب دولت در سایه را داده‌اند، زیرا دفتر رهبری مورد پیگرد حقوقی و قضائی قرار نمی‌گیرد، اقتدار مستقل و مصونیت دارد و به نهادهای دولتی پاسخ‌گو نیست.
ستاد همچون چند بنیاد زیر نظر خامنهای از پرداخت مالیات به دولت ایران معاف است.
این استقلال مالی از دولت نشان‌دهنده فرصت و امکان ستاد برای انجام فعالیت‌های اقتصادی در سایه است، بدون آنکه مقید به شفافیت و پاسخگویی به مردم باشد.
متعلق به مردم یا به دفتر خامنهای؟
بیشتر هولدینگ‌های بزرگ ایران یا متعلق به دولت هستند و یا نزدیک به بنیادها و سازمان‌های تحت کنترل دفتر رهبری. برکت در گروه دوم جای می‌گیرد.
علی‌رغم این، برکت در سال ۱۳۹۵ سوار بر موج‌های خصوصی‌سازی تصنعی در ایران اعلام کرد که از سهامی خاص به سهامی عام تغییر وضعیت داده و بخشی از سهام خود را در بورس عرضه کرده است.
در پی این عرضه سهام، یکی از معاونین گروه دارویی برکت با اشاره به وضعیت جدید شرکت ادعا کرد که حالا بیش از ۵۰ درصد برکت به افراد حقیقی تعلق دارد.
با این همه، بررسی سهامداران شرکت در صورت‌های مالی ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ خلاف این ادعا را نشان می‌دهد. گروه تحریمی تدبیر در تاریخ‌‌های اسفند ۱۳۹۵، اسفند ۱۳۹۶، و اسفند ۱۳۹۷ به ترتیب صاحب ۸۴٬۴ درصد، ۶۸٬۲۳ درصد، و ۷۲،۴۸ درصد از سهام برکت بود.
سایر مالکان نیز اغلب شرکت‌های دیگر ستادی نظیر سرمایه‌گذاری پویا، سرمایه‌گذاری تدبیر، سرمایه‌گذاری البرز، و گروه دارویی سبحان بوده اند که برخی از آنها از جمله البرز و سبحان در عین حال زیرمجموعه برکت نیز بودند.
*ستاد و قلمروهای تحریم‌نشده
گروه دارویی برکت در سال ۲۰۱۰ و با هدف تمرکز بر صنعت دارو و بهداشت تاسیس شد. برکت همچون یک شرکت مادر برای شرکت‌های مختلف ستادی که در بازار دارو فعال هستند، عمل می‌کند.
بر اساس گزارش شرکت به سهامداران، گروه برکت بیش از ۲۰ زیرمجموعه را گرد‌هم آورده که همه آنها در توسعه و انتقال دانش فنی، تجاری‌سازی فناوری، تولید دارو و سایر فعالیت‌های حوزه خدمات بهداشتی فعال هستند.
اما بر اساس فهرست راهنمای کسب‌وکار اوربیس، تعداد زیرمجموعه‌های مستقیم برکت از عدد ۳۰ نیز تجاوز می‌کند، علاوه بر اینکه ده‌ها زیرمجموعه غیرمستقیم دیگر نیز به این گروه مربوط اند.
بر اساس یک گزارش کارشناسی از بازار دارویی ایران که موسسه عالی پژوهش تامین اجتماعی آن را منتشر کرده، گروه دارویی برکت در دهه اخیر خود را به عنوان یکی از چهار هولدینگ بزرگ دارویی کشور نهادینه کرده است. بر اساس وبسایت برکت، سهم این گروه از بازار دارو ۱۴ درصد است.
برکت در دهه اخیر قدم‌های بزرگی را نیز برای انجام توافقات تجاری با شرکت‌های اروپایی شناخته شده از جمله شرکت دانمارکی نوونوردیسک انجام داده است.
گروه دارویی برکت، یک منطقه ویژه اقتصادی به نام شهرک دارویی برکت را نیز تاسیس کرده است و ادعا می‌کند که چندین شرکت خارجی از دانمارک، فرانسه، بریتانیا، و استرالیا تصمیم گرفته‌اند که در این شهرک سرمایه‌گذاری کنند.
ترکش‌های تحریم
تا اوایل سال ۱۳۹۸ تدبیر به عنوان سهامدار عمده برکت همزمان به عنوان یک شرکت زیرمجموعه ستاد در فهرست تحریم‌های آمریکا قرار داشت.
وزارت خزانه‌داری ایالات متحده گروه تدبیر را به عنوان یکی از «شرکت‌های هولدینگ اصلی» متعلق به ستاد معرفی کرده که از طریق شرکت‌های زیرمجموعه خود سرمایه‌گذاری‌های اساسی در اقتصاد ایران انجام می‌دهد.
گروه دارویی برکت اما علی‌رغم تحریم بودن مالکان خود در فهرست تحریم‌ها نیست، احتمالاً به این خاطر که کالاهای دارویی و پزشکی از تحریم‌های ایالات متحده مستثنی شده‌اند.
در دهه اخیر، تحریم‌های ایالات متحده سرمایه‌گذاری خارجی مستقیم در ایران و مبادلات مالی با این کشور را با مشکلات جدی مواجه ساخته، و با وجود مستثنی شدن دارو، این مشکلات دامن این بخش از اقتصاد ایران را هم گرفته است.
برکت به خاطر ارتباط مالی آشکار با ستاد ممکن است حتی با مشکلات بیشتری نیز مواجه شده باشد.
مهدی قدسی اقتصاددان توضیح می‌دهد: «ایالات متحده رهبر جمهوری اسلامی را تحریم کرده، کسی که رئیسان و مدیران شرکت‌های شبه‌دولتی نظیر برکت را انتخاب می‌کند. به همین علت تحریم‌های ایالات متحده ممکن است شامل این شرکت‌ها هم بشود حتی اگر در بخش‌های بشردوستانه فعال باشند.»
اگر تدبیر در هیئت مدیره برکت نبود، خطر می‌توانست کمتر باشد و همکاری این شرکت با شرکای خارجی نیز کمتر در معرض تاثیرهای جانبی تحریم‌های ایالات متحده قرار بگیرد.
نوزادی در خانه
در سال ۱۳۹۸ اتفاق عجیبی در ترکیب سهامداران برکت رخ داد. سهامدار اصلی برکت دیگر تدبیر نبود.
شرکتی به نام کاراندیش دوران معاصر جای تدبیر را گرفت.
بر اساس سندهای مالی موجود که از سوی زمانه و دن‌واچ مورد بررسی قرار گرفت، اولین نشانه‌های حضور کاراندیش در ترکیب سهامداران برکت در بهار ۱۳۹۸ آشکار شد.
طی چند ماه و تا مرداد ۱۳۹۸ کاراندیش سهم خود از گروه دارویی برکت را به ۷۸٬۵ درصد افزایش داد، این تقریباً همان میزان سهامی است که پیشتر در کنترل تدبیر بود.
کاراندیش دوران معاصر امروز هنوز سهامدار اصلی برکت است و نزدیک به ۶۰ درصد سهام این شرکت را دارد. گروه توسعه اقتصادی تدبیر بخشی از سهم خود را پس گرفته و حدود ۸ درصد سهام برکت را در اختیار دارد.
بر روی اینترنت هیچ سندی در مورد فعالیت‌های کاراندیش دوران معاصر پیدا نمی‌شود، و جز حضورش به عنوان سهامدار برکت و اعلامیه ثبت شرکت در روزنامه رسمی اطلاعات زیادی از آن در دست نیست.
بر اساس اعلامیه ثبت، کاراندیش دوران معاصر اولین بار در بهار ۱۳۹۲ با سرمایه ۱۰ میلیون ریال به وجود آمد. سهامداران اصلی آن مشخص نیست.
نه وبسایتی، نه فعالیت عمومی، و نه اظهارنظری از سوی مدیران آن درباره این شرکت پیدا نمی‌شود.
یک کارشناس حسابداری در گفتگو با زمانه این گمان را مطرح کرد که کاراندیش ممکن است شرکتی صوری باشد که پوششی برای سایر شرکت‌های وابسته به دفتر رهبر است. این کارشناس که ترجیح میداد نامش فاش نشود توصیه کرد که برای یافتن وابستگی شرکت نام حسابرس کاراندیش را پیدا کنیم، اگر حسابرس آن مفید راهبر باشد، آنگاه کاراندیش به دفتر رهبری تعلق دارد.
مفید راهبر یک شرکت حسابرسی وابسته به نهاد رهبری است که خدمات حسابرسی انحصاری به سازمان‌های زیر نظر دفتر رهبر جمهوری اسلامی ارائه می‌دهد.
مفید راهبر حسابرس کاراندیش دوران معاصر، گروه دارویی برکت و بسیاری دیگر از شرکت‌های زیرمجموعه دفتر رهبری است.
زمانه و دن‌واچ به فهرستی از شرکت‌هایی دست یافتند که بیشتر آنها در دهه نود شمسی تاسیس شده و حسابرس همه آنها مفید راهبر است. بیشتر آنها نیز در زمینه سرمایه‌گذاری فعال هستند.
تدبیر در لباسی دیگر
دو دلیل و مدرک دیگر به ما نشان داد که کاراندیش دوران معاصر نه فقط یک شرکت وابسته به دفتر رهبری، بلکه همچنین پوششی برای برخی فعالیت‌های گروه توسعه اقتصادی تدبیر است.
مدرک اول فیزیکی و انضمامی است: کاراندیش و برکت هر دو همزمان یک مکان را اشغال کرده‌اند.
بر اساس یکی از معدود اطلاعیه‌های کاراندیش دوران معاصر در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی، آدرس این شرکت در اواخر ۱۳۹۶ به ساختمانی در خیابان خالد اسلامبولی تغییر کرد. این همان آدرس گروه اقتصادی تدبیر است. هر دو شرکت در یک طبقه قرار دارند و کد پستی‌شان یکی است.
به عنوان دلیل آخر برای صوری بودن کاراندیش و نقش پوششی آن برای تدبیر، تغییرات در ساختار مدیریت گروه دارویی برکت را بررسی کردیم و نتیجه گرفتیم که تغییر در مالکیت برکت به تغییر معناداری در ترکیب هیئت مدیره آن منجر نشده است.
در چند سال اخیر تقریباً افراد یکسانی در هیئت مدیره برکت حضور داشته‌اند، گرچه گاه سمت اعضاء تغییر کرده و گاه یک فرد در زمان‌های مختلف نماینده شرکت‌های متفاوتی در هیئت بوده است.
یک مورد جالب توجه اکبر برندگی عضو هیئت مدیره برکت و مدیرعامل فعلی شرکت است. در اوایل سال ۲۰۱۹، او نماینده گروه توسعه اقتصادی تدبیر در هیئت مدیره بود، اما یک سال بعد و در اوایل ۲۰۲۰ نماینده کاراندیش دوران معاصر در هیئت مدیره شده است.
ظاهراً مدیرعامل برکت آن سهامداری را نمایندگی می‌کند که بیشترین سهم در شرکت را دارد. حمیدرضا جمشیدی رئیس هیئت مدیره برکت نیز که اکنون گروه سرمایه‌گذاری البرز را نمایندگی می‌کند، پیشتر و زمانی که مدیرعامل برکت بود، گروه توسعه اقتصادی تدبیر را نمایندگی می‌کرد.
این واقعیت که اعضای یکسانی در هیئت مدیره بر اساس موقعیت‌شان گروه‌های متفاوتی را نمایندگی می‌کنند، نشان می‌دهد که ساختار مدیریت (و به‌تبع ساختار مالکیت) برکت مستقل از مدیران و یا سهامداران است، گرچه تغییراتی بر روی کاغذ رخ داده است.
علاوه به آنچه گفته شد، حمیدرضا جمشیدی در مجمع عمومی گروه دارویی برکت در تیر ۱۳۹۸، و در همان دوره انتقال مالکیت برکت از تدبیر به کاراندیش، فرم حضور در جلسه را به عنوان نماینده کاراندیش امضا کرده است، در حالی که در هیئت مدیره نماینده گروه البرز است. نمی‌دانیم که آیا او فراموش کرده که چه کسی را نمایندگی می‌کند، یا صرفاً هنوز تصمیم بالادستی قاطعی در این باره اتخاذ نشده بود که چه کسی چه گروهی را نمایندگی کند.
حضور همه‌جا حاضر شرکت‌های صوری
یک کارشناس حسابداری که ترجیح میداد نامش فاش نشود به زمانه گفت ایجاد شرکت‌های صوری و پنهان کردن روابط تجاری شرکت، یک استراتژی برای دور زدن تحریم‌هاست.
او گفت: «آنها این شرکت‌ها را می‌سازند تا تحریم‌ها را دور بزنند.»
یک منبع مطلع درباره فعالیت‌های اقتصادی ستاد به دن‌واچ گفت که تعدادی از شرکت‌های متعلق به ستاد دست به اقدامات مشابهی می‌زنند تا مالکیت خود را مخفی کنند. به باور او، تغییر در مدیریت برکت نه تنها به منظور دور زدن تحریم‌ها بلکه همچنین برای اجتناب از شهرت بد انجام شده است.
او می‌گوید: «در واقعیت مالکیت برکت تغییر نکرده است. آنها با اسامی و ساختارهای قانونی بازی می‌کنند. معاصر یک شرکت صوری برای تدبیر است. آنها معمولاً این کار را به خاطر تحریم‌های آمریکا انجام می‌دهند اما این کار همزمان کمک می‌کند که از شهرت بد ستاد و یا بعضاً خودشان فرار کنند.»
مهدی قدسی کارشناس اقتصاد ایران بر این باور است که استراتژی پنهان کردن مالکیت به تسهیل مبادلات مالی میان شرکت‌های خارجی و بنیادهای زیر نظر رهبری منجر می‌شود.
او می‌گوید: :«وقتی بنیادها می‌خواهند که تجارتی انجام دهند و درآمد حاصل از صادرات را دریافت کنند، ممکن است این کار را از طریق شرکت جدیدالتاسیس انجام دهند.»
کاراندیش چیست؟
بر اساس آگهی شرکت در روزنامه رسمی جمهوری اسلامی، هیئت مدیره کاراندیش سه عضو دارد: احمد میرصانع، احمد عزیزی، علیرضا غلمانسرائی.
این سه نفر همزمان عضو هیئت مدیره چند شرکت متفاوت دیگر هم هستند. پیگیری ما نشان داد که حسابرس همه آن شرکت‌های دیگر نیز مفید راهبر اسست.
احمد عزیزی، رئیس سابق کاراندیش دوران معاصر تا بهار ۱۳۹۹، مدیرعامل سابق بانک ملی لندن، و مشاور عالی سابق بانک مرکزی بوده است. این فرد در کارنامه کاری خود اعلام کرده که اکنون به عنوان مشاور سرمایه‌گذاری و بانک‌داری بین‌المللی مشغول به کار است.
کارشناس حسابداری می‌گوید که شرکت‌هایی مثل کاراندیش را افراد تحصیلکرده با رزومه‌های پروپیمان اداره می‌کنند. او توضیح می‌دهد: «شرکت‌های ستاد بعضاً از سوی افرادی تحصیلکرده و قدرتمند اداره می‌شود که تا حدی هم فاسد هستند. لو می‌روند و توافق می‌کنند. به ازای گرفتن مصونیت، شرکت‌های خامنهای را اداره می‌کنند.»
«ستاد می‌خواهد با دنیا رابطه داشته باشد و افراد تحصیلکرده را به خدمت می‌گیرد.»
برگرفته از سایت رادیو زمانه
۲۸ شهریور ۱۳۹۹ – September 18th, 2020