در روزهای گذشته آلودگی هوا در چند کلانشهر ایران به اوج رسیده و همزمان رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی تهران اعلام کرده سالانه حدود ۴۵۰ هزار مورد مرگ ناشی از عوامل مختلف مانند تصادف و بیماری در کشور اتفاق می‌افتد که علت ۵۰ هزار مورد آن آلودگی هوا است.
محمدصادق حسنوند رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی تهران اعلام کرده که «سالانه حدود ۴۵۰ هزار مورد مرگ ناشی از عوامل مختلف مانند تصادف و بیماری در کشور اتفاق می‌افتد که از این تعداد ۵۰ هزار مورد آن به آلودگی هوا منتسب است.»
او تأکید کرده تعداد مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا بین ۱۰ تا ۱۲ درصد از کل موارد مرگ در کشور را به خود اختصاص داده است.
بر اساس توضیحات محمدصادق حسنوند «در حال حاضر آلودگی هوا مهمترین عامل خطر محیطی است، یعنی مهمترین آلودگی محیط زیستی است که نه‌فقط سلامت مردم کشور ما، بلکه سلامت مردم جهان را به خطر می‌اندازد. بر اساس رتبه‌بندی‌هایی که وجود دارد، از بین عوامل خطر و ریزفاکتورها، آلودگی هوا چهارمین عامل خطر است و حتی گاهی سومین عامل هم شناخته می‌شود.»
او درباره وضعیت آلودگی هوا توضیح داده که «مهمترین آلاینده‌ای که در حال حاضر در کشور وجود دارد و تعداد روزهای ناسالم را رقم می‌زند، ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون است. این آلاینده تقریبا از سال ۱۳۹۰ تاکنون اندازه‌گیری می‌شود.»
وی افزود که «سال ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۷ روند تغییرات این آلاینده کاهشی بود، یعنی بهترین سال از لحاظ آلودگی هوا تاکنون سال ۱۳۹۷ بوده که علت آن هم ناپایداری جوی و بارندگی‌های مناسب در کشور بود. بعد از آن، سال‌های ۱۳۹۸، ۱۳۹۹، ۱۴۰۰ و ۱۴۰۱ یعنی ۴ سال متوالی تقریبا روند افزایش غلظت آلاینده ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون را داشتیم و به عبارتی رکورد افزایش آلاینده هوا در آن ۴ سال زده شد.»
به عقیده رئیس مرکز تحقیقات آلودگی هوا دانشگاه علوم پزشکی تهران «همواره شاهد تغییراتی در آلاینده ۲.۵ میکرون هستیم. در واقع معمولا آلاینده‌های هوا که چندان تحت تاثیر عملکردی نیستند یا برنامه‌های کنترلی ندارد، عمدتا تحت تاثیر شرایط جوی قرار می‌گیرند. یعنی اگر سالی پربارش باشد و ناپایداری جوی داشته باشیم، غلظت آلاینده‌ها کم می‌شود و برعکس، اگر هوا پایدار باشد، غلظت آلاینده‌ها افزایش می‌یابد.»
سمیه رفیعی رئیس کمیته محیط زیست کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی ماه گذشته اعلام کرده بود که میزان مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا تنها در بخش ذرات معلق کمتر از ۲.۵ میکرون از ۲۴ هزار نفر در سال ۱۴۰۱ به ۳۰ هزار نفر در سال ۱۴۰۲ افزایش یافته است.
عضو کمیسیون کشاورزی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه افزوده افزایش آمار مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا نشان‌دهنده اجرای نادرست و ناقص قانون هوای پاک در کشور است گفته بود: «با گذشت ۷ سال از تصویب و ابلاغ قانون هوای پاک تنها ۱۲ درصد احکام این قانون اجرایی شده است!»
به گفته سمیه رفیعی خسارات ناشی از آلودگی هوا در سال ۱۴۰۲ بالغ بر ۵۹۷ هزار میلیارد بوده است که این میزان زنگ خطری برای مسئولان مربوطه در کشور است.
در روزهای گذشته گزارش‌هایی از آلودگی شدید هوا در پایتخت و دیگر شهرهای صنعتی ایران گزارش شده است. سازمان هواشناسی امروز شنبه سوم آذرماه اعلام کرد که طی دو روز آینده در غالب مناطق کشور جوی آرام پیش بینی می شود که در شهرهای صنعتی سبب افزایش غلظت آلاینده‌های جوی خواهد شد.
دولت پزشکیان مدعی بود برای جلوگیری از آلودگی هوا و محافظت از سلامت شهروندان اقدام به ممنوعیت مازوتسوزی در سه نیروگاه بزرگ اراک، کرج و اصفهان کرده است.
در همین رابطه فاطمه مهاجری سخنگوی دولت در شبکه «ایکس» نوشت: «شرط عدالت نیست برای تولید برق، بخشی از جامعه با جان خود هزینه آن را پرداخت کند. از همین رو به دستور رئیس جمهور مازوت سوزی در سه نیروگاه اراک، کرج و اصفهان که شرایط ویژه ای دارند، متوقف می‌شود. می‌توان برای مدت محدودی، «خاموشی منظم» را جایگزین «تولید سم» برای عموم شهروندان کرد.»
پس از این ادعای دولت در رابطه به علت توقف مازوتسوزی در این نیروگاه‌ها، مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی در گزارشی اعلام کرد که علت قطع مازوتسوزی، کمبود سوخت مازوت بوده است. همچنین در بیش از ۱۰ نیروگاه کشور نیز همچنان مازوتسوزی ادامه پیدا کرده بود.
وضعیت آلودگی هوا نیز ادعای دولت را رد کرد و تداوم آلودگی شدید هوا، حتی در شهرهایی که با توقف مازوتسوزی روبرو شدند، نشان داد دولت به دنبال منت گذاشتن بر سر مردم بوده است!
هفته گذشته توده‌ای یکپارچه از دود و آلودگی بر فراز تهران دیده می‌شد و میانگین ۲۴ ساعته شاخص آلودگی شنبه عدد ۱۵۲ را ثبت کرد که به معنی «وضعیت قرمز» است.
وبسایت «اقتصاد ۲۴» در گزارشی نوشته «در حالی که شهروندان ایرانی هوای آلوده را به ناچار استنشاق می‌کنند، بحران‌های زیرساختی در حوزه مدیریت منابع انرژی و محیط زیست همچنان ادامه دارد. تنها در تهران، سال گذشته بیش از ۷۴٪ روزها در وضعیت ناسالم و خطرناک سپری شد. این آمار نه تنها بازتابی از شکست سیاست‌گذاری‌ها، بلکه سندی از انفعال دستگاه‌هایی است که طبق قانون هوای پاک موظف به مقابله با این بحران هستند. آمارها، زبان گویای این بحران خاموش، نشان می‌دهند که تهران در سال گذشته تنها ۱۶۱ روز هوای پاک داشته و باقی روزها در وضعیت ناسالم و خطرناک سپری شده است.»
این گزارش افزوده «شاخص آلودگی هوای تهران به عدد ۱۲۳ رسیده که وضعیت ناسالم را نشان می‌دهد. در سال ۱۴۰۱ نیز تنها سه روز هوای پاک ثبت شده است، در حالی که ۱۹۲ روز وضعیت قابل قبول و ۱۳۲ روز وضعیت ناسالم برای گروههای حساس گزارش شده است. این ارقام نه‌تنها زنگ خطر بلکه ناقوس مرگ تدریجی برای شهروندان است. در حالی که قوانین متعددی، از جمله قانون هوای پاک، سال‌هاست تصویب شده، اجرای مؤثر آن به کابوسی فراموش‌شده بدل شده است.»
«اقتصاد ۲۴» با تأکید بر اینکه «سیستم حمل‌ونقل عمومی فرسوده، کمبود ناوگان اتوبوس‌رانی و مترو و نبود زیرساخت‌های مناسب استفاده از دوچرخه یا خودروهای برقی نشان‌دهنده ضعف ساختاری در مدیریت است» نوشته «بودجه‌ای که در سال‌های ۱۴۰۱ و ۱۴۰۲ برای خرید اتوبوس‌های برقی و توسعه ناوگان عمومی تخصیص داده شد، تنها به ورود تعداد محدودی اتوبوس در تهران و اصفهان منجر شد که پاسخگوی نیاز شهروندان نبود. علاوه بر این، بخش بزرگی از این منابع مالی به دلایل نامشخصی، در پروژه‌های فرعی یا ناکارآمد صرف شده است.»
همزمان با شدت آلودگی هوا در شهرهای مختلف در هفته گذشته، روزنامه «فرهیختگان» در مطلبی انتقادی نوشته بود کاهش مازوتسوزی نتوانست جلوی آلودگی هوا را بگیرد. روز گذشته سازمان هواشناسی نسبت به افزایش غلظت آلاینده‌های جوی و کاهش کیفیت هوا به‌ویژه در اوایل صبح از روز گذشته تا فردا دوشنبه (۲۶ تا ۲۸ آبان) در تهران، کرج، اراک، اصفهان و اهواز هشدار داده است.
روزنامه «همشهری» نیز در مطلبی با اشاره به آلودگی هوا نوشته بود که «روز شمارش شاخص آلودگی هوا نشان می‌دهد از ابتدای سال تا ۲۶ آبان فقط ۵ روز هوای پاک در تهران تجربه شده و تعداد روزهای ناسالم برای گروههای حساس به عدد ۷۱ رسیده است.»
از سوی دیگر سهم نیروگاه‌ها در تولید ذرات معلق تنها حدود ۷ درصد اعلام شده است و عوامل دیگری از جمله وسائل نقلیه و بخش‌های مختلف صنعت در آلودگی هوا سهم بیشتری دارند.
در همین رابطه محمد وصال عضو هیئت علمی دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه آریامهر (شریف) در گفتگو با هفته‌نامه «تجارت فردا» گفته «ما سیاهه انتشار و مصرف مازوت در سراسر کشور را در اختیار نداریم که بدانیم دقیقاً، سهم مازوت در ایجاد آلایندگی در شهرهای بزرگ و کوچک کشور چقدر است.»
این استاد دانشگاه افزوده «مسئله مازوت پیچیده است. اگر مازوت در نیروگاه‌ها سوزانده شود، چون گوگرد و ترکیبات سمی بالایی دارد، طبیعتاً ایجاد آلودگی می‌کند و این آلودگی با باد به این سمت و آن سمت منتقل می‌شود. ادعایی که می‌شود این است که در نیروگاه‌های شهر تهران مازوتسوزی وجود ندارد. اگر این ادعا را بپذیریم باید این را در نظر بگیریم که نیروگاه‌های غربی مثل نیروگاه البرز مازوت مصرف می‌کنند و با وزش باد غربی شرقی آن آلودگی به تهران منتقل می‌شود.»
محمد وصال افزوده که «البته فقط مسئله نیروگاه‌ها نیست بلکه سوخت کارخانه‌ها و بنگاه‌های صنعتی که در استان‌های تهران، البرز و قزوین استقرار دارند، بر آلودگی هوای تهران اثر دارند. شهر اراک نیز دچار چنین وضعیتی است. مسئله آلودگی هوا در شهر اراک فقط مربوط به نیروگاه نیست بلکه صنایع دیگری هستند که تولید آلودگی می‌کنند. متاسفانه به دلیل اینکه آماری به‌طور شفاف وجود ندارد که سهم مازوتسوزی در آلایندگی شهرهای آلوده را متوجه شویم، نمی‌توانیم تحلیل درستی داشته باشیم.»
برگرفته ای از سایت کیهان لندن، ۲۴ نوامبر ۲۰۲۴