در روزهای گذشته تصاویر نامه‌های متعددی با مهرهای «فوری»، «آنی» و «محرمانه» در فضای مجازی منتشر شده‌اند؛ نامه‌هایی حاوی اطلاعات مهم درباره مواردی مانند شیوع ویروس «کرونا» تا اعتراضات آبان ۱۳۹۸. بسیاری از این نامه‌ها ظرف چند ساعت از سوی مسوولان تکذیب شده‌اند اما افکار عمومی اعتماد چندانی به تکذیبیه‌های مقام‌های مسوول جمهوری اسلامی ندارند. «ایران‌وایر» در این گزارش راه‌کارهایی برای سنجش اصالت اسناد دیجیتال ارایه کرده است.
روز سه‌شنبه ۲۹ بهمن ۱۳۹۸، تصویر نامه‌ای با امضای «عبدالرضا رحمانی فضلی»، وزیر کشور خطاب به «سعید نمکی»، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منتشر شد که در آن گفته شده بود بسیاری از ناظرین شعب اخذ رای از ترس ابتلا به ویروس کرونا، از مشارکت در انتخابات سرباز می‌زنند.
بنابر آن چه در این نامه آمده بود، سعید نمکی خواهان آن شده بود که ارایه آمار واقعی ابتلا به کرونا به روزهای پس از برگزاری انتخابات مجلس شورای اسلامی در دوم اسفندماه موکول شود.
ساعاتی پس از انتشار تصویر این نامه، سخنگوی وزارت بهداشت صحت آن را تکذیب کرد و در حساب کاربری توییترش نوشت: «نه نامه‌ای وزیر کشور زده، نه نامه‌ای وزیر بهداشت دریافت کرده و نه موردی از ابتلا به کرونا مشاهده شده.»
صبح روز ۲۴ بهمن ۱۳۹۸ هم تعدادی از کاربران و خبرگزاری‌های فارسی‌زبان نامه‌ای را منتشر کردند که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ایران به دستگاه‌های دولتی و اجرايی، قضایی، سپاه و ارتش ارسال کرده و در آن از ابتلای ۳۵ نفر به ویروس کرونا خبر داده بود.
اصالت این نامه نیز در همان ساعات ابتدایی از سوی مقامات مسوول در وزارت بهداشت تکذیب شد و رییس مرکز روابط عمومی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی انتشار این نامه در فضای مجازی را «جعلی» خواند و گفت: «هنوز هیچ مورد مثبت ابتلا به این ویروس در کشور ثبت نشده است.»
در این نامه آمده بود از ۳۵ فرد مبتلا، چهار نفر بر اثر ابتلا به ویروس کرونا جان خود را از دست داده‌اند.
اگر چه اصالت هر دو نامه منتشر شده از سوی مقامات مسوول در وزارت بهداشت تکذیب شده اما آمار مبتلایان به ویروس کرونا در ایران رو به افزایش است. در آخرین خبرها، فوت دو بیمار مبتلا به کرونا در شهر قم تایید شد.
«ایران‌وایر» در بررسی‌های اولیه و از طریق برخی منابع خود توانست درستی سربرگ نامه و امضای معاون وزیر در آن را تایید کند. این منابع همچنین ادبیات نامه مذکور را با آنچه روال نامه‌های اداری این وزرات‌خانه است، همخوان دانستند اما امکان تایید صددرصد آن فراهم نشد.
سوال اینجا است که در عصر رسانه و شبکه‌های اجتماعی که بایگانی‌های اسناد، مدارک، امضاها و عکس‌ها به سمت دیجیتالی شدن می‌روند، چه طور می‌توان اصالت و درستی یک سند دیجیتال را تایید یا تکذیب کرد؟
برخی از کارشناسانی که در زمینه بررسی اسناد الکترونیک و تشخیص اصلی و جعلی بودن آنها فعالیت می‌کنند، براین باورند که وجود اپلیکیشن‌های تشخیص درستی سند تا حد زیادی با درنظر گرفتن درصدی از خطا، می‌تواند مسیر را برای کسانی که اسناد را در دست دارند، روشن کند.
یکی از این کارشناسان که به دلایل امنیتی نمی‌خواهد نامش فاش شود، به «ایران‌وایر» می‌گوید: «اپلیکیشن‌های تشخیص اصالت اسناد دیجیتال، درست همان کاری را انجام می‌دهند که اپلیکیشن‌های تشخیص هویت انجام می‌دهند. بر اساس یک سری فاکتور و داده تعریف شده، تا حد زیادی شما را به نتیجه می‌رسانند. افراد هم می‌توانند با بررسی پارامترهای موجود در هر سند و داده‌های آنالیزشده توسط برنامه‌های تشخیص، نتیجه نهایی را بگیرند. البته که باید سهمی از خطا برای هر کدام از آنها در نظر گرفته شود.»
این کارشناس با اشاره به یکی از اپلیکیشن‌هایی که تا حد زیادی امکان بررسی اسناد دیجیتال را فراهم می‌کند، می‌گوید: «همین نامه منتشر شده را در سایت “فتوفورِنزیکس” (fotoforensics) می‌توانید بررسی کنید. این سایت مشخص می‌کند که مهر قرمز “آنی” که روی نامه ثبت شده، از منبع دیگری به این سند اضافه شده و همین کافی است که به اصالت این سند شک کنید.»
سایت فتوفورِنزیکس یک وبسایت آنلاین و بسیار ساده است که امکان بارگذاری عکس و لینک سندهای دیجیتال را دارد. طراحان آن در معرفی این وبسایت نوشته اند: «برای تجزیه و تحلیل سریع راه‌اندازی شده است.»
طراحان این وبسایت بر این باورند که پس از بارگذاری و دیدن نتایج تحلیل عکس توسط این وبسایت، کمی تجربه نیاز است تا در مورد آن به نتیجه برسید.
کافی است تصویر یا لینک سند مورد نظرتان را در این سایت آپلود کنید و بعد پارامترهای آنالیز شده را ببینید.
آنچه در آنالیز تصاویر توسط این سایت سنجیده و به عنوان خروجی و نتیجه به شما ارایه می‌شود، چند بخش است:
«Main Image»: اولین چیزی که پس از آنالیز می‌توانید بببیند. تفاوت‌های عکس اصلی با نتیجه آنالیز است. کافی است تصویر اصلی و نتیجه بررسی را با حرکت ماوس بین آنها مقایسه کنید و تفاوت‌های موجود را ببینید.
Analyzers : پنجره کوچکی در سمت چپ تصویر اصلی که با کلیک کردن روی هر گزینه داخل آن، می‌توانید نتیجه بررسی‌ها را در آن ببینید.
در این پنجره چند گزینه وجود دارد که مهمترین آنها، گزینه دوم، یعنی «ELA»، مخفف عبارت «Error level analysis» است. این بخش، ناحیه‌هایی از سند را که از نظر فشردگی پیکسل‌ها با بقیه سند متفاوت باشند، آشکار می‌سازد.
کارشناسی که با «ایران‌وایر» گفتگو کرده است، می‌گوید: «اگر اسناد کاغذی دست‌خوش جعل و دستکاری شوند، بافت کاغذ در اطراف بخش دستکاری شده تغییر می‌کند. این اتفاق در مورد اسناد دیجیتال هم صادق است. اگر در نقطه‌ای چیزی حذف یا اضافه شده باشد، ابزارهای برنامه‌هایی مثل فتوشاپ باعث تغییر فشردگی پیکسل‌ها در آن نواحی می‌شوند و نرم‌افزارهایی مثل فتوفورنزیکس، این بخش‌ها را آشکار می‌کنند.»
او می‌گوید: «در مورد همین سند مورد نظر که شما برای تایید اصالت آن مردد بودید، کافی است به عدد ELA درجاهایی مثل لبه‌های کاغذ که سفید و بخش‌های میانی کاغذ که حاوی نوشته هستند، نگاه کنید و اختلاف زیاد آنها را با عددی که در بخش مهر قرمز رنگ وجود دارد، ببینید. چنین اختلافی عموما ناشی از تغییر فشردگی پیکسل‌ها و دستکاری سندهای دیجیتال است.»
یک نکته مهم که در مورد تصاویر دیجیتال حائز اهمیت است و باید در بررسی اسناد الکترونیک به آن توجه داشت، آن است که عکس و ویدیو با هر بار آپلود و دانلود شدن (به ویژه در اپلیکیشن‌هایی مثل تلگرام که عموما حجم را دستکاری می‌کنند)، بسیاری از اطلاعات حیاتی زیر فایل برای تحلیل را از دست می‌دهند و کوچک‌تر و بی‌کیفیت‌تر می‌شوند. در نتیجه، هر چه قدر از فایل اصلی منتشر شده دورتر بشویم، درصد خطای بالاتری در تحلیل داده‌های دریافتی از نرم‌افزارها باید در نظر بگیریم.
فهرست بلندبالایی از برنامه‌های مختلف برای تشخیص اصالت اسناد وجود دارد. با بارگذاری تصویر نامه منتشر شده در این برنامه‌ها و مقایسه داده‌های ناشی از آنالیز این برنامه‌ها و مطابقت آنها با آنالیز به دست آمده از دیگر برنامه‌های تشخیص اصالت سند، با درصد خطای کمتری می‌توان به این نتیجه رسید که نامه منتشر شده نادرست است و تکذیب نهاد مسوول را می‌شود پذیرفت.
کارشناسی که با «ایران‌وایر» گفتگو کرده است، در پایان با اشاره به انتشار اسناد الکترونیک در شبکه‌های مجازی و اعتماد مردم به آنچه در این شبکه‌ها منتشر می‌شود، می‌گوید: «راستش را بخواهید، اگر شفافیت در اطلاع‌رسانی از سوی مقامات جمهوری اسلامی وجود داشت، این‌نامه آنقدر که امروز درباره‌اش صحبت می‌کنیم، دیده نمی‌شد و مثل هزاران سند دیگر، لابه‌لای خبرهای کانال‌های تلگرامی گم می‌شد. اما ما با مجموعه‌ای طرف هستیم که شلیک موشک به یک هواپیمای مسافربری را پنهان می‌کند، همه‌گیری ایدز در یک شهر و روستا را پنهان می‌کند، تعداد آمار کشته‌ها و بازداشت‌شدگان اعتراضات خیابانی را پنهان می‌کند و از پس این همه پنهان‌کاری، نتیجه این می‌شود که حتی اگر راست بگویند هم اعتماد مردم به یک کانال تلگرامی بیشتر از مثلا معاون وزیر است که یک سند یا خبر را تکذیب کرده است.»
منبع: سایت ایران وایر، ۲۰ فوریه ۲۰۲۰