همزمان با شروع فصل تابستان مسئله تنش‌آبی در شهرها و روستاهای ایران بار دیگر به‌عنوان یک نگرانی جدی مطرح است. طبق اعلام معاون وزیر نیرو ۱۷۰ شهر ایران به تنش آبی دچارند و بالغ بر ۴۵ درصد جمعیت کشور به منابع آبی دسترسی مناسب ندارند. ۱۰ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر از این جمعیت ساکن روستاها هستند. همزمان، شیوع ویروس کرونا مصرف آب را در شهرهای بزرگ افرایش داده است. ساکنان تهران در هفته‌های گذشته به اندازه ظرفیت آبی سه شهر آب بیشتری مصرف کرده‌اند.
نزدیک به نیمی از جمعیت ایران و بالغ بر ۱۰ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر در روستاهای ایران به منابع آبی دسترسی ندارند یا دسترسی محدودی دارند. تابستان فرارسیده است. بسیاری از شهرها و روستاهای ایران به آب شرب و منابع آبی دسترسی ندارند و علاوه بر تهدید امنیت غذایی و آبی، سلامتی ساکنان آنها نیز در معرض شیوع ویروس کرونا و دیگر بیماری‌ها قرار دارد.
قاسم تقی‌زاده خامسی، معاون وزیر نیرو در آبفا یکشنبه یکم تیر در نشست خبری اعلام کرد؛ در آستانه تابستان ۱۷۰ شهر ایران همچنان دچار تنش آبی هستند و از این تعداد ۵۰ شهر در وضعیت «پرتنش» قرار دارند. او گفت: از ۵۴۷ شهری که در دوره خشک‌سالی دچار تنش آبی بوده‌اند، به غیر ۱۷۰ شهر، مشکل بقیه شهرها «تقریبا رفع شده است». تقی‌زاده خامسی در ادامه اما خبر داد: میزان دسترسی به آب در کشور در حال کاهش و جمعیت رو به افزایش است.
طبق اظهارات معاون وزیر نیرو بالغ بر ۴۵ درصد جمعیت کشور یعنی نزدیک به نیمی از ساکنان ایران دسترسی به منابع آبی ندارند یا دسترسی‌شان محدود است و رفع مشکل آنها به «حل فرسودگی شبکه آبی کشور» و انتقال آب از حوزه‌های دیگر به این مناطق بستگی دارد. راه‌حلی که به گفته تقی‌زاده «پرهزینه‌است و اعتبار زیادی را طلب می‌کند».
بخشی از این ۴۵ درصد در روستاهای ایران زندگی می‌کنند. تقی‌زاده جمعیت روستایی محروم از دسترسی پایدار به آب را در ایران ۱۰ میلیون و ۹۰۰ هزار نفر اعلام کرد. او گفت بهبود وضعیت دسترسی آنها به آب به تکمیل طرح‌های ساخت تصفیه خانه آب و تصفیه‌خانه فاضلاب‌ها وابسته است. براساس اظهارات معاون وزیر نیرو، بخش کشاورزی ۹۰ درصد آب کشور را مصرف می‌کند و همچنان در ۱۷ استان شالی‌کاری برنج به صورت غرقابی انجام می‌شود.
بخشی از تنش آبی در ایران نیز به کسری آب‌های زیرزمینی باز می‌گردد. به گفته تقی‌زاده بارندگی‌ها در سال آبی اخیر و برخورد با چاه‌های غیرمجاز تنها یک میلیارد متر مکعب از ۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون متر مکعب کسری آب را جبران کرده‌اند. او گفت: ایران به‌رغم داشتن ۱۸۸ سد بزرگ همچنان با کسری مخازن سد روبه‌روست و به همین‌خاطر قادر به ذخیره ۴۰ میلیارد متر مکعب از آب بارندگی‌ها نبوده. میزان ذخایر سدها نیز سه تا چهار درصد نسبت به سال گذشته کاهش یافته است.
نمود بیش از پیش تغییرات اقلیمی
افزون بر سوءمدیریت در حفظ منابع آبی و توزیع آب در کشور، یکی از مهمترین عوامل دخیل در تنش آبی تغییرات اقلیمی است. معاون وزیر نیرو نیز به تغییرات اقلیمی که باعث تغییر الگوی بارش شده‌اند اشاره کرد و گفت: در سال جاری آبی بارندگی در استان‌های کم‌آب بیشتر از بارندگی در استان‌هایی بوده که غالبا بارش بیشتری را شاهدند. به گفته او در هرمزگان و سیستان و بلوچستان نسبت به سال آبی گذشته باران بیشتری باریده اما مقدار بارندگی در آذربایجان شرقی و غربی کمتر شده است.
پیش‌بینی‌های هواشناسی هم از تاثیر تغییرات آب و هوایی بر تشدید گرما در تابستان و تغییر زمان و حجم بارش‌های پاییزی خبر می‌دهند. فریبا گودرزی، کارشناس سازمان هواشناسی یکشنبه در گفتگو با روزنامه ایران گفت: «تابستان امسال دمای کشور نسبت به میانگین بلندمدت ۳۰ساله افزایش می‌یابد و بر اساس مدل‌های هواشناسی بارش‌های پاییزی دیرتر از زمان نرمال شروع شده و کمتر از حد نرمال خواهد بود».
همزمان فرهام کرکانی، مدیرکل دفتر مدیریت بحران شرکت مهندسی آبفای کشور نیز اعلام کرد دولت امسال برای تامین و توزیع آب شرب در ۹ استان سیستان و بلوچستان، کرمان، هرمزگان، بوشهر، اصفهان، فارس، خراسان جنوبی، خراسان شمالی و خوزستان مشکل دارد.
بدترین وضعیت شاید مربوط به استان خراسان جنوبی باشد. ۹۲ درصد مساحت این استان با وجود بارندگی‌های قابل توجه در سال آبی جاری پس از دو دهه، همچنان درگیر خشک‌سالی ست و ۲۶ دشت آن در وضعیت بحرانی قرار دارند.
این استان حداقل به یک دوره ۸ تا ۹ ساله بارندگی مطلوب نیاز دارد. بارندگی‌های اخیر تنها بر کشاورزی و افزایش سطح آب‌های زیرزمینی تاثیر داشته‌اند اما نتوانسته‌اند تاثیرات دست کم ۱۸ سال خشک‌سالی را برطرف کنند.
ساکنان پایتخت به اندازه سه‌شهر آب بیشتری مصرف کرده‌اند
شیوع ویروس کرونا و تاکید بر اهمیت شستن دست‌ها، مواد غذایی و غیره برای مقابله با ابتلا به این ویروس نیز بر مصرف آب در شهرهای بزرگ تاثیر گذاشته است. به گفته معاون وزیر نیرو میزان مصرف آب در تهران نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۵ تا ۲۰ درصد افزایش پیدا کرده، «یعنی ۵۰۰ هزار متر مکعب بیشتر، که به اندازه مصرف سه شهر کشور است». این درحالی است که به گفته او در ابتدای شیوع کرونا میزان مصرف ۳۵ درصد افزایش یافته بود و پس از صرفه‌جویی به این رقم کاهش پیدا کرده است.
بی‌آبی در غیزانیه
محمد مهدی جوادیان زاده، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای استان یزد هم اعلام کرده بارندگی‌ها در این استان ۱۰ درصد کاهش داشته‌اند اما مصرف آب شرب نسبت به سال گذشته افزایش ۳۰ درصدی داشته.
مسئله‌ای که به گفته او کسری مخزنی ۲۶۰ میلیون متر مکعبی را باعث شده و این سازمان را مجبور به صرف تمام دخایر آبی استان در سال جاری خواهد کرد.
وضعیت در استان‌های تهران و یزد اما به مراتب بهتر از استان خوزستان است. با شروع گرمای طاقت فرسای تابستانی، این استان از یک‌سو با مشکل دامنه‌دار و دیرپای عدم دسترسی به آب شرب سالم درگیر است و از سوی دیگر وضعیت شیوع کرونا در این استان بین وضعیت هشدار و قرمز نوسان می‌کند. به گفته صادق حقیقی‌پور، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خوزستان دست کم شهرهای اهواز، ماهشهر و هفت‌گل و ۴۲۰۰ روستای این استان مشکل تامین آب شرب دارند. روزها و هفته‌ها تشنگی به وضعیت «عادی» در خوزستان و دیگر مناطق کم‌آب و بی‌آب ایران تبدیل شده است.
اعتراض اخیر مردم به قطعی آب آشامیدنی در غیزانیه، بزرگترین منطقه نفتی اهواز با شلیک گلوله‌های ساچمه‌ای به سمت معترضان و دستگیری دو معترض سرکوب شد. مردم این منطقه هر ۱۰ روز یکبار یا دوهفته یکبار به آب شرب دسترسی دارند و بی‌آبی زارعت و دام‌هایشان را نیز تهدید می‌کند. علاوه بر خوزستان، روستاهای عسلویه نیز از دسترسی به آب شرب محروم‌اند و گاه تا ۶ روز آب ندارند.
پس از این اعتراضات برخی از مسئولان وعده دادند در دو هفته به غیزانیه آب می‌رسانند. معاون وزیر نیرو اما امروز (یکشنبه) گفت تا نیمه شهریور این مسئله عملی نمی‌شود و ادعا کرد دولت ۱۹۰ میلیارد تومان برای حل مشکل آب غیزانیه اعتبار درنظر گرفته است تا خطوط جدید انتقال آب احداث کند. تنش آبی در برخی از مناطق ایران هم به مهاجرت ساکنان منجر شده است.
منبع: سایت رادیو زمانه ، ۲۲ ژوئن ۲۰۲۰