تقریبا ۷ سال است که بیش از ۲۷۰۰ تن ماده نیترات آمونیوم در انباری در منطقه بندری بیروت نگهداری می‌شود، بدون این که ملاحظات ایمنی مناسبی برای آن در نظر گرفته باشند یا برنامه‌ای برای اقدامات پس از انفجار احتمالی آن طرح‌ریزی کرده باشند.
مسئولین کاملا از خطر این کار آگاه بودند و سال‌هاست برای یکدیگر نامه می‌نویسند و گزینه های مختلف را مورد بحث می‌گذارند. اما هیچ کاری از پیش نبردند و شرایط مواد داخل انبار «آشیانه ۱۲» رو به خرابی رفت تا این که منتهی به انفجار فجیعی شد که بیش از صد کشته و ۴ هزار زخمی به جای گذشت. شدت انفجار به حدی بود که ۱۲۰ مایل آن طرف‌تر در قبرس نیز احساس شد.
رئیس جمهور میشل عون سه روز عزای عمومی اعلام کرد و گفت دولت ۵۰.۵ میلیون پوند بودجه فوری اختصاص خواهد داد. وی قصور در مدیریت نیترات آمونیوم را «غیر قابل قبول» خواند و قول داد مسئولین به «شدیدترین مجازات» برسند.
کابینه لبنان روز چهارشنبه اعلام کرد که تمام مقامات بندر بیروت که از سال ۲۰۱۴ مسئولیت نگهداری و امنیت انبار را داشته‌اند در حبس خانگی قرار خواهند گرفت.
اوضاع برای تحقیقات بیشتر تحت بررسی است ولی «شدیدترین مجازات» احتمالا مدتی طول می‌کشد. قرار است این هفته دادگاه مورد حمایت سازمان ملل حکم قاتل رفیق حریری، نخست وزیر پیشین لبنان، را که ۱۵ سال پیش رخ داد، صادر کند.
نیترات آمونیوم، مادهای که می‌تواند هم برای ساخت بمب و هم مصارف تجاری نظیر کود یا انفجار معادن به کار رود، در سپتامبر ۲۰۱۳ بر روی کشتی روسی روسوس با پرچم مالدیو که از بندر بیرا در موزامبیک به مقصد باتومی گرجستان در حرکت بود، وارد بندر بیروت شد.
این کشتی به علت مشکلات فنی در موتور آن در بیروت پهلو گرفت. مقامات لبنان با اشاره افسران کنترل ایمنی بندر از ادامه سفر این کشتی به دلایل ایمنی جلوگیری کردند. بیشتر خدمه اوکراینی کشتی به دلیل «خطر حتمی» بار کشتی به وطن خود بازگردانده شدند. مالکان کشتی نهایتا از آن صرفنظر کردند.
مقامات لبنان محموله را ضبط کرده و در «آشیانه» قرار دادند، که انبار بزرگی است رو به روی بزرگراهی که ورودی اصلی پایتخت محسوب می‌شود. محموله ماه‌ها در همین انبار باقی ماند تا این که اسناد رسمی درز کرده به بیرون حکایت از این داشتند که رئیس گمرک آن زمان، شفیق محری، نامه‌ای به «قاضی امور فوری» نوشت تا در خصوص محموله کسب تکلیف کند. نام این قاضی مشخص نیست.
با توجه به اسنادی که در لبنان دست به دست می‌شود، مسئولین گمرک با تأکید بر لزوم انتقال نیترات آمونیوم، بین ۵ دسامبر ۲۰۱۴ و ۲۷ اکتبر ۲۰۱۷ حداقل پنج بار دیگر نامه‌نگاری کردند. گزینه‌هایی که بدین منظور پیشنهاد شد عبارت بودند از صدور مواد، فروش به شرکت‌های خصوصی موادر منفجره لبنان یا درخواست از ارتش برای تحویل گرفتن آن.
در یکی از این نامه‌ها که در سال ۲۰۱۶ ارسال شده آمده «با توجه به خطر جدی نگهداری این مواد در آشیانه در شرایط نامناسب، تأکید مؤکد داریم به منظور حفظ ایمنی بندرگاه و کارکنان درخواست ما مبنی بر صدور مجدد محموله توسط سازمان کشتیرانی هر چه زودتر انجام شود، یا امکان فروش آن مورد رسیدگی قرار گیرد.»
این نامه نشان می‌دهد که درخواست‌های قبلی هیچ پاسخی از سوی قاضی‌ها نگرفته‌اند. خود این نامه هم پاسخی نداشته است. یک سال بعد، در اکتبر ۲۰۱۷، رئیس جدید گمرک، بدری داحر، نامه دیگری به یک قاضی نوشت و با توجه به «خطر … نگهداری مواد در این مکان و خطری که کارکنان آنجا را تهدید می‌کند» درخواست تعیین تکلیف کرد.
خبرگزاری رویترز گزارش داده است که موضوع نگهداری مواد در پیشگاه قاضی‌ها و کمیته‌های بسیاری مطرح شد و «هیچ ترتیب اثری» داده نشد. این گزارش همچنین تصریح می‌کند تیمی که ۶ ماه پیش محموله را مورد بازرسی قرار داد هشدار داده بود که در صورت عدم انتقال آن ممکن است «بیروت به هوا برود.»
مقامات می‌گویند ظاهرا آتش از آشیانه ۹ آغاز شد و از آنجا به آشیانه ۱۲ رسید که موجب انفجار نیترات آمونیوم شد. این ماده به خودی خود منفجره نیست بلکه عامل اکسنده‌ای است که با وارد کردن اکسیژن به آتش، باعث شدت و وسعت آن می‌شود.
مواد آلوده نیز باعث افزایش شعله‌های آتش می‌شوند. به گفته رابرت امرسون، تحلیل‌گر امنیت در انگلستان «احتمالا اتفاقی که افتاده این بوده که تصادفا چیزی به نیترات آمونیوم افزوده شده، شاید نفت یا یک ماده اشتعال‌پذیر دیگر. دود نیترات آمونیوم بیشتر زرد رنگ است تا قرمز. تحقیقات معلوم می‌کند که وضعیت چه بوده و آیا ترکیب آلاینده صورت گرفته یا نه.»
کشورهای بسیاری از نیترات آمونیوم برای تجهیزات انفجاری در نیروهای نظامی استفاده می‌کنند. این ماده در بسیاری از حملات تروریستی، از جمله بمب‌گذاری شهر اوکلاهاما در سال ۱۹۹۵، نیز استفاده شده است. حادثه بمب‌گذاری مزبور توسط دو راست‌گرای افراطی، تیموتی مکوی و تری نیکولاس انجام شد، که منجر به نابودی ساختمان و مرگ ۱۶۸ نفر شد.
منبع: سایت بریتانیائی ایندیپندنت به زبان فارسی، ۶ اوت ۲۰۲۰
تصویر: رئیس جمهور میشل عون (وسط) در حال بازدید از محل انفجار