دستگاه “دیوان عدالت اداری” با اعطای مجوز برای افزایش ارتفاع یک مجتمع تجاری به ارتفاع ۹ متر در نزدیکی میدان نقش جهان اصفهان خروج این میدان از فهرست آثار جهانی یونسکو را رقم خواهد زد.
رئیس هیات مدیره سازمان ایکوموس ایران با اعلام خبر اعطای این مجوز گفت، هرگونه ساخت و ساز با ارتفاع بیشتر از پنج و نیم متر در اطراف محوطه نقش جهان موجب تعرض به این اثرتاریخی شده و غیرقانونی است.
این مجوز که طی بیش از چهار سال گذشته بین دیوان عدالت اداری و مالک مجتمع مذکور دست به دست شده و در انتظار تایید بود، در نهایت با ترجیح «منفعت خاص» به «منفعت عام» حکم اجرایی گرفت و میدان نقش جهان را برای چندمین بار با هشدار خروج از فهرست یونسکو مواجه کرده است. این بار به نظر می‌رسد که آخرین فرصت برای این اثر ملی جهت ماندن در میان میراث جهانی یونسکو باشد.
رئیس هیات مدیره ایکوموس ایران با هشدار نسبت به اعطای مجوز دیوان عدالت اداری گفت: «احداث هر نوع ساختمان با ارتفاع بیش از پنج و نیم متر در حریم آثار جهانی ازجمله میدان جهانی نقش‌جهان خلاف است و در صورت احداث هر بنایی با ارتفاع بیش از این مقدار، میدان نقش‌جهان در معرض خطر خروج از فهرست یونسکو قرار می‌گیرد.»
اصرار برای ساخت مجتمع اداری با بیش از ۹ متر ارتفاع در حریم میدان تاریخی نقش جهان به منزله نقض حریم آن و حفاری جهت احداث پارکینگ سه طبقه در اطراف این محوطه تاریخی بدون بررسی کارشناسان و باستان‌شناسان تعرض به حریم آن و به طور قطع عملی غیرقانونی خواهد بود.
ایسنا در گزارشی نوشته است آن چه مالک مجتمع در شکایت خود آورده، به این شرح است که «شهرداری منطقۀ سه بنا به نظر معاون شهرسازی و معماری شهرداری اصفهان که اعلام کرده بود پلاک مورد نظر خارج از طرح پیشنهادی محدودۀ جنوب میدان نقش قرار دارد، در ابتدا با اعطای پروانه بر اساس ارتفاع قبلی یعنی ۹ متر موافقت کرده است، اما بعد از استعلام شهرداری از سازمان میراث فرهنگی بدون در نظر گرفتن طبقات فوقانی ملک صرفاً با صدور جواز با ارتفاع پنج متر موافقت شده است.»
مهدی حجت رئیس هیات مدیره ایکوموس ایران نیز در پی این اقدام صورت گرفته توسط قوه قضائیه گفت: «مجوز دیوان عدالت اداری قصد نقض حریم میدان نقش جهان را دارد.» و بر ضرورت ترجیح منفعت عام بر منفعت خاص توسط قوۀ قضائیه تأکید کرده است. به گفته آقای حجت: «بعد از طرح اختلافات، مالک مجتمع، حتی افزایش ارتفاع تا شش و نیم متر را نیز نپذیرفته و در ادامه و با شکایت او، دیوان عدالت اداری چراغ سبز خود را برای احداث سه‌طبقه با ۹ متر ارتفاع روشن کرده و در بخشی از رأی خود آورده است: میراث فرهنگی ملک مزبور را تملک نکرده و مالک نسبت به سه‌طبقه حق مکتسبه دارد و ملک یادشده از ابتدا دارای ارتفاع ۹ متر بوده و نوسازی آن موجب تضییع حقوق مکتسبه نخواهد شد.»
آقای حجت همچنین میگوید: «مالک این مجتمع تجاری در حکمی دیگر، مجوز احداث سه‌طبقه پارکینگ در زیرزمین پلاک مورد اشاره را نیز دریافت کرده و این در حالی است که بر اساس قوانین میراث فرهنگی، حفر زمین در حریم دولت‌خانه صفوی اصفهان مستلزم شرایطی است.»
طی سال‌های گذشته خطر خروج میدان نقش جهان از فهرست میراث فرهنگی یونسکو به دلایل مشابهی از سوی کارشناسان میراث فرهنگی هشدار داده شده است.
میدان نقش جهان و محوطه آن توسط سازمان جهانی یونسکو در سال ۱۳۵۸ حدود ۴۰ سال پیش به ثبت رسیده است.
نخستین بار در سال ۱۳۸۰ یونسکو قرار دادن میدان نقش جهان را در فهرست «میراث در خطر» به دلیل احداث برج جهان نما توسط شهرداری اصفهان مطرح کرد.
برج جهان‌نما با کاربری تجاری و فرهنگی بنایی شد خار چشم باستان‌شناسان و دوستداران میراث فرهنگی چرا که برای احداث آن در سال ۱۳۷۵ کاروان‌سرای تاریخی «تحدید» که به عنوان بخشی از مجموعه چهار باغ اصفهان در سال ۱۳۱۰ به شماره ۱۰۹ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده بود، تخریب شد. این برج در زمان احداث خود منظر تاریخی و فرهنگی میدان نقش جهان را مورد تعرض قرار داد که به دلیل هشدار یونسکو طبقاتی از آن تخریب شد.
ایجاد قطار شهری در نزدیکی میدان نقش جهان نیز در سال ۹۱ با هشدار معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری کشور مواجه شد.
مسعود علویان‌صدر گفته بود خطر خروج از فهرست میراث جهانی، میدان نقش جهان اصفهان را تهدید می‌کند.
ایجاد گذر آقا نورالله نجفی نیز در سال ۹۷ خطر خروج مجدد این محوطه تاریخی از فهرست یونسکو را توسط مدیر گروه فرهنگی کمیسیون ملی یونسکو بهمن نامور مطلق گوشزد کرد. آقای نامور مطلق گفته بود: «اگر محوطه تاریخی میدان نقش جهان دست‌کاری یا به آن دست‌اندازی شود با توجه به نوع دست‌کاری و دست‌اندازی به محوطه، این احتمال وجود دارد که از فهرست یونسکو خارج شود.»
نقش جهان اولین اثر تاریخی در ایران نیست که مورد تعرض قرار گرفته و احتمال دارد از دایره ثبت جهانی جا بماند.
بسیارى از اماکن تاریخى در ایران و میراث فرهنگی این کشور حتی آداب و رسوم کهن این سرزمین به دلایل متعدد همچون اهمال‌کاری یا سوءمدیریت در سازمان‌های مربوطه یا از دایره ثبت جهانی جامانده‌اند یا تهدید به خروج شده‌اند.
میدان نقش جهان در اردیبهشت‌ماه سال ۱۳۵۸ از جمله نخستین آثار ایران بود که در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت جهانی رسید.
این میدان تاریخی به نام میدان خمینی یا میدان امام نیز نامیده شده است ولی نام اصلی آن همواره نقش جهان مانده است. نقش جهان میدان مرکزی شهر بوده که در دوره صفویه به عنوان میدان چوگان‌بازی نیز کاربرد داشته است. مجموعه تاریخی نقش جهان شامل بناهای تاریخی عالی‌قاپو، مسجد امام (شاه)، مسجد شیخ لطف‌الله و سردر قیصریه و بازارچه اطراف این میدان است. بر اساس گزارش‌های موجود، این میدان تاریخی ۵۰۰ متر طول و ۱۶۵متر عرض دارد.
منبع: سایت بریتانیائی ایندیپندنت به زبان فارسی، ۶ اوت ۲۰۲۰