مصطفی‌الکاظمی، نخست وزیر عراق سعی دارد تلاش‌های که از حدود دو ماه بدین سو برای رهایی از شر شخصیت‌های افراطی و تندرو که در نهادهای وابسته به دولت فعالیت دارند، آغاز کرده است را ادامه دهد و تغییرات بنیادی را در ساختار حشد شعبی ایجاد کند. در همین زمینه، نخست وزیر عراق در پایان هفته گذشته توانست به موفقیت‌های چشم‌گیری دست یابد و با استفاده از مواضع نایاب برخی از گروه‌های شیعه که هدف قرار دادن منافع خارجی در عراق که باعث دردسر برای دولت می‌شود را محکوم می‌کنند، دو تن از فرمانده افراطی حشد شعبی را برکنار کند.
اما چالش اصلی در این زمینه، به گفته برخی منابع آگاه، برخورد با گروه‌های است مانند “کتائب حزب‌الله عراق” که خصومت آنها با دولت عراق آشکار است و در اغلب نمایندگی های دیپلماتیک را هدف حمله قرار می‌دهند و در درون منطقه سبز بغداد و در نزدیکی نهادهای دولتی و سفارت آمریکا مستقر هستند. حدود سه ماه پیش، مصطفی‌الکاظمی سعی کرد شماری از شبه‌نظامیان این گروه که متهم به حمله به پایگاه‌های نظامی عراق و منافع خارجی در کشور بودند، را حذف کند، اما این اقدام باعث افزایش خصومت میان “کتائب حزب الله عراق” و مصطفی‌الکاظمی شد و افراد وابسته به این جناح مسلح، تصاویر نخست وزیر را به آتش کشیدند.
در همین حال، فالح الفیاض، رئیس حشد شعبی که با مصطفی‌الکاظمی، نخست وزیر و فرمانده کل نیروهای مسلح کشور در ارتباط است، “حامد الجزائری”، فرمانده تیپ ۱۸ و “وعد القدو”، فرمانده تیپ ۳۰ نیروهای حشد شعبی را از وظایف آنها برکنار کرد. طبق اسنادی که به دسترس ایندیپندنت عربی رسیده است، فالح الفیاض در فرمان دیگری، زین العابدین جمیل خضر را به‌جای القدو و احمد محسن مهدی آل یاسیری را به‌جای الجزائری تعیین کرده است.
البته قرار بود این تغییرات بیش از یک سال قبل در ساختار حشد شعبی صورت گیرد، اما برخی از جناح‌ها به دلیل امتیازاتی که کسب کرده بودند، سعی کردند اجرای دستوراتی که در تابستان سال ۲۰۱۹، توسط دولت قبلی صادر شده بود را به تأخیر اندازند.
چرا سپاه پاسداران اقدام به تأسیس کتائب حزب الله در عراق کرد؟
منابع موجود در حشد شعبی به ایندیپندنت عربی اظهار داشتند که مصطفی‌الکاظمی در تلاش برای رهایی از شر تمام فرماندهانی است که با تهران ارتباط مستقیم دارند، اما مشکل اصلی وی با کتائب حزب‌الله عراق خواهد بود.
در ماه ژوئیه سال ۲۰۱۹، عادل عبدالمهدی، نخست وزیر پیشین عراق که به دنبال اعتراضات ماه اکتبر گذشته وادار به کناره‌گیری از قدرت شد، با صدور فرمان ده ماده‌ای دستور به بازنگری ساختار حشد شعبی و انتقال مقرهای آن در خارج از شهرها داد. اغلب جناح‌های مسلح از اجرای این دستور که قرار بود از اواخر ماه ژوئیه ۲۰۱۹، آغاز شود طفره‌روی کردند، در این میان کتائب حزب‌الله بدون اعلام پذیرش یا رد این دستور، از حضور نیروهای آمریکایی در کشور انتقاد کرد. اما وعد قدو، فرمانده “تیپ شبک” در دشت نینوا، شمال شرقی شهر موصل (مرکز استان نینوا که در ۴۰۰ کیلومتری شمال پایتخت موقعیت دارد)، نخستین شخصی بود که به این تصمیمات اعتراض کرد.
در سال ۲۰۱۹، ایالات متحده، وعد القدو را متهم به نقض حقوق مسیحیان در مناطق دشت نینوا که بخشی از آن در سال ۲۰۱۴ به تصرف داعش درآمده بود، کرد، سپس عادل عبدالمهدی به القدو دستور داد مناطق دشت نینوا را به نیروهای دولتی تسلیم کند، اما نامبرده از این امر سرپیچی کرد.
در آن زمان، ابومهدی مهندس، معاون رئیس سازمان حشد شعبی (که در اوایل سال ۲۰۲۰ در حمله پهپادهای آمریکایی در نزدیکی فرودگاه بین‌المللی بغداد کشته شد) برای حمایت از القدو وارد عمل شد و در نتیجه، تصمیم بر این شد تا نیروهای حشد شعبی و ارتش عراق حمایت دشت نینوا را به صورت مشترک بر عهده داشته باشند.
طرفداران تیپ شبک (فرقه‌ای از کُردهای شیعه) در ماه اوت سال گذشته تظاهرات گسترده‌ای را در شمال شرقی موصل راه اندازی کرده و تهدید کردند که در صورت اخراج “جناح القدو”، دست به خشونت خواهند زد، مسئله‌ای که عادل عبدالمهدی را وادار به لغو تصمیماتش کرد و این امر به عنوان تسلیم در برابر محور ایران تلقی شد.
منابع آگاه در حشد شعبی اظهار داشتند که مصطفی‌الکاظمی نمی‌خواهد اشتباهات عادل عبدالمهدی را تکرار کند، روی همین منظور وی بارها به رهبران جناح‌ها تأکید کرده است که بقای افراد تندرو در ساختار حشد شعبی به معنای سوق دادن کشور به سوی آشفتگی و هرج و مرج است.
البته حامد الجزائری، دومین فردی است که توسط مصطفی‌الكاظمی از سازمان حشد شعبی اخراج می‌شود، وی یکی از متهمان اصلی است که نیروهای ویژه (سرایا خراسانی) را برای سرکوبی و خشونت علیه معترضان در جنبش اعتراضی اکتبر استخدام کرد، افزون بر اینکه وی به گفته فعالان، متهم به سازماندهی آدم‌ربایی و اختطاف کارگران خارجی در عراق است.
در پیوند به این موضوع، اثیل النجیفی، یکی از رهبران جبهه نجات و توسعه به رهبری برادرش، اسامه النجیفی، رئیس پیشین مجلس عراق، در صحبتی که با ایندیپندنت عربی داشت، گفت: “پذیرش اصلاحات توسط نیروهای شیعه در ساختار حشد شعبی، تأییدی بر موفقیت مصطفی‌الکاظمی در انجام اصلاحات به شمار می‌رود.”
از سوی دیگر، شماری از جناح‌های شیعه به رهبری مقتدی صدر، رهبر “جریان صدر”، حملات موشکی و ترورهای انجام شده توسط برخی از گروه‌های وابسته به حشد شعبی را رد کرده و با این گونه اقدامات ابراز مخالفت کردند. النجیفی، فرماندار سابق نینوا ، افزود: “این جناح‌ها به این نتیجه رسیده بودند که دیگر نمی‌توانند با دولت رفتار خصمانه‌ا‌ی داشته باشند، علاوه بر آنکه تهران به حامیان خود در عراق دستور داده بود تا به منظور فراهم کردن مقدمات گفتگو با واشنگتن، میزان مخالفت‌های خود را با دولت عراق کاهش دهند.”
به گفته ناظران، برخی از جناح های وابسته به نیروهای حشد شعبی با هدف قرار دادن نمایندگی های دیپلماتیک و پایگاه‌های نظامی که نیروهای ائتلاف علیه داعش به رهبری ایالات متحده آمریکا در آنها مستقر هستند، به اجرای برنامه‌های ایران در عراق متهم می شوند.
همچنان، احمد الاسدی، یکی از رهبران پیشین حشد شعبی و نماینده “ائتلاف الفتح” به ایندیپندنت عربی، گفت: ایجاد تغییر در ساختار حشد شعبی، یک امر طبیعی است و رئیس حشد شعبی با استناد به قانون می‌تواند فرماندهان تیپ‌ها را مطابق به قوانین سازمان تغییر دهد. در واقع، از زمان صدور قانون حشد شعبی توسط مجلس عراق در سال ۲۰۱۶، این نخستین باری است که تغییرات گسترده ای در ساختار این سازمان و در سطح فرماندهان بلند پایه صورت می‌گیرد. اسدی تأکید کرد که “سازمان حشد شعبی نهادی وابسته به دولت و تحت فرمان فرمانده کل نیروهای مسلح است و طبیعی است که جناح‌ها از تصمیماتی که به هدف تغییر در ساختار حشد شعبی اتخاذ می شود، پیروی کنند.”
قابل ذکر است که چند روز قبل از برکناری الجزائری، دادگستری عراق میثم العکیلی، یکی از فرماندهان (سرایا خراسانی) که الجزائری نیز به آن وابسته است را به دلیل تشکیل “باند آدم ربایی” با استفاده از لباس نیروهای امنیتی عراق، به اعدام محکوم کرد.
از سوی دیگر، فادی الشمری، یکی از اعضای دفتر سیاسی “جریان حکمت ملی عراق” به رهبری عمار الحکیم، به ایندیپندنت عربی، گفت: فرماندهان تیپ‌های حشد شعبی با افراد مشابه دیگری که گرایش‌های سیاسی یکسانی دارند جایگزین شده اند.” البته، خضر و الیاسری که جایگزین القدو و الجزائری شده اند، سال‌ها است که در تیپ شبک و سریای خراسانی نقش فعالی داشتند. الشمری خاطرنشان کرد: “تغییراتی که اخیرا صورت گرفت، در واقع از ماه اوت گذشته برنامه‌ریزی شده بود و البته حشد شعبی نمی‌خواهد نیروهای وابسته به آن دست به اقداماتی بزنند که سازمان حشد شعبی را گرفتار درگیری‌های مسلحانه کند.”
منبع: سایت بریتانیائی ایندیپندنت به زبان فارسی، ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۰