حامد محمدی
از دور جدید جنگ میان آذربایجان و ارمنستان بر سر مناطقی از «قره‌باغ کوهستانی» حدود یک هفته می‌گذرد اما بر خلاف درخواست جامعه بین‌المللی هیچ‌یک از طرفین حاضر به قبول آتش‌بس نیست.
ولادیمیر پوتین و امانوئل ماکرون رؤسای جمهوری روسیه و فرانسه در یک تماس تلفنی با اعلام آمادگی برای برگزاری نشست «گروه مینسک» خواستار آتش بس فوری و همه جانبه در قره باغ شدند.
«گروه مینسک» در سال ۱۹۹۲ توسط سازمان امنیت و همکاری اروپا برای حل و فصل دیپلماتیک بحران قره‌باغ پایه‌گذاری شد و ریاست آن بطور مشترک با روسیه، فرانسه و آمریکاست و آلمان، ایتالیا، پرتغال، هلند، سوئد، فنلاند، بلاروس، ترکیه، ارمنستان و آذربایجان عضو آن هستند. گروهی که در عمل موفق نبوده است.
الهام علی‌اف رئیس جمهوری آذربایجان اعلام کرد تنها شرط قبول آتش‌بس خروج ارتش ارمنستان از اراضی آذربایجان است و نیکول پاشینیان نخست وزیر ارمنستان نیز پیشنهاد میانجی گری روسیه را رد کرده است.
در بحران قره‌باغ دولت رجب طیب اردوغان رسماً از آذربایجان حمایت نظامی می‌کند. از همان روزهای نخست درگیری، ترکیه ارسال تسلیحات و شبه نظامیان سوری [ارتش آزاد] به آذربایجان را آغاز کرد. عمده این نیروها شبه‌نظامیان مخالف بشار اسد هستند که ترکیه در سوریه از آنها پشتیبانی می‌کند.
گزارش‌های غیررسمی از مرزهای ایران حوالی ارمنستان حاکی است که جمهوری اسلامی نیز اقدام به ارسال ادوات نظامی به ارمنستان کرده است.
سخنگوی وزارت خارجه جمهوری اسلامی هشتم مهرماه انتقال سلاح و ادوات نظامی از مسیر خاک ایران به مقصد ارمنستان را تکذیب کرد و گفت «به هیچ وجه اجازه داده نمی‌شود از خاک کشورمان برای انتقال سلاح و مهمات استفاده شود.»
با این حال شرایط چنان مشکوک بوده که علی مطهری نماینده پیشین مجلس شورای اسلامی در توییتی نوشت «وزارت خارجه باید مراقب باشد مثل درگیری قبلی آذربایجان و ارمنستان بر سر قره‌باغ، به خاطر ملاحظات قومی جانب ارمنستان را نگیرد. صرف درخواست آتش‌بس و دعوت طرفین به مذاکره هم کافی نیست، باید دید حق با کدام طرف است، همانطور که ما در جنگ تحمیلی انتظار داشتیم.»
سیدمحمدعلی آلهاشم امام جمعه تبریز و نماینده ولی فقیه نیز در سخنانی گفت جنگ و خونریزی هیچ مشکلی را حل نخواهد کرد. وی خواستار پایان درگیری ها و آغاز مذاکره شد اما در عین حال جانب دارانه و بر اساس پیشینه‌ی قومی، کشته شدن افرادی از جمهوری آذربایجان را «شهادت» خواند و آن را تسلیت گفت اما اشاره ای به کشته شدگان ارمنستان نکرد.
جنگ ارمنستان و جمهوری آذربایجان برای حکومت اسلامی احتمالاُ دردسرهای زیادی به همراه خواهد داشت. اولین مورد آن خسارات ناخواسته‌ی ناشی از این درگیری است. در روزهای اخیر بارها راکت‌ها و موشک‌هایی که طرفین به سوی یکدیگر پرتاب کردند در خاک ایران فرود آمده و تبادل آتش توپخانه ارمنستان و آذربایجان برای اهالی مرزنشین ایران به یک تهدید جدّی تبدیل شده است.
شرایط اضطراری مرزهای شمالی کشور سبب شده بعضی یگان های نظامی در ایران به حالت «آماده باش» درآیند و در شرایطی که ویروس کُرونا نیز افراد را تهدید می‌کند سربازان و کادری‌های مرزبانی و ارتش سایر یگان‌ها باید ساعات بیشتری در پادگان‌ها بمانند و تعداد پست های نگهبانی نیز بیشتر شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد بخشی از نیروهای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و «مدافعان حرم» بر اساس دیدگاه‌های عقیدتی و اسلامی از نیروهای آذربایجان حمایت می‌کنند. استناد آنها به دیدگاه‌های علی خامنه‌ای است که گفته «اراضی قره‌باغ خاک اسلام است!» آنها استدلال ایدئولوژیک دارند و می‌گویند تحت هر شرایطی باید برای دفاع از اراضی اسلامی در مقابل غیرمسلمانان جانب مسلمانان را گرفت. اما موضوع «قره‌باغ» زوایای پیچیده تری دارد.
کانال تلگرامی «ناب جهادی» با بیش از ۲۰ هزار دنبال کننده دست‌کم پنج سال است که اخبار نیروهای «مدافع حرم» را منتشر می‌کند. این کانال به شدت جانب آذربایجان را گرفته و از کشته شدن نظامیان ارمنی استقبال می کند! بخشی از نیروهای سپاه قدس که بازوی خارجی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی است در حالی از جمهوری آذربایجان در مقابل ارمنستان حمایت می‌کنند که در سوریه با شبه‌نظامیان سوری مخالف بشار اسد [ارتش آزاد] که حامی جمهوری آذربایجان هستند در جنگ‌اند!
در همین حال، گزارش‌ها حاکی است ترکیه با کامیون نیروهای سوری وابسته به «ارتش آزاد» را به آذربایجان منتقل می‌کند.
در سال‌های اخیر سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و سایر نهادهای اطلاعاتی رژیم اسلامی با برنامه‌ریزی حساب شده تلاش کردند به جامعه ارامنه‌ی ایران نفوذ کنند. این نفود از یک سو دست سپاه پاسداران را برای مقابله با مسیحیان تبشیری باز می‌گذارد و از سوی دیگر جمهوری اسلامی با نمایش مسیحیان ایرانی که حاضر به همکاری با حکومت هستند آنها را به یکی از شواهد رعایت حقوق اقلیت‌های دینی در نشست‌های بین‌المللی جا می‌زند.
شورای خلیفه گری ارامنه تهران در عمل بازوی سپاه پاسداران در بین ارامنه ایران است هرچند ارمنستان فراتر از مسائل سیاسی و عقیدتی یکی از اردوگاه های سپاه و نهادهای حکومتی برای دور زدن تحریم ها نیز به شمار می‌رود. به این ترتیب جمهوری اسلامی در بحران قره‌باغ دلایل و انگیزه‌های زیادی دارد تا جانب ارمنستان را بگیرد.
مناسبات پیشین و همین طور گزارش‌های مربوط به حمایت بی‌سر و صدای رژیم ایران از ارمنستان با انتقاد شدید ترکیه مواجه شده است. رادیوتلویزیون دولتی ترکیه (TRT) در گزارشی پرسیده «چرا برخی از ایرانی‌ها بجای حمایت از آذربایجان مسلمان و شیعه، از ارمنستان حمایت می‌کنند؟!»
در این گزارش آمده کانال تلگرامی «الغالبون» وابسته به بسیج که ده‌ها هزار فالوئر دارد و به انتشار اخبار شبه نظامیان نیابتی رژیم ایران مانند حوثی‌ها، حشدالشعبی، فاطمیون، حزب‌الله و غیره می‌پردازد، ارتش جمهوری آذربایجان را تجاوزگر دانسته و نوشته است: «فضاحتی که امروز نیروی زمینی آذربایجان در جریان حمله به قره باغ به بار آورد بسیار شبیه آبروریزی سعودی‌ها در عرصه نبرد زمینی در یمن بود.»
تناقض در این شواهد آشکار می‌کند که رژیم اسلامی حاکم بر ایران و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در مورد حمایت از آذربایجان یا ارمنستان دچار انشقاق و گسستگی هستند و سیاست واحدی در حکومت وجود ندارد.
بر اساس جغرافیا و ظرفیت‌های قومی، ایران می‌توانست اصلی‌ترین میانجی در بحران «قره‌باغ» بین آذربایجان و ارمنستان باشد اما نه تنها وزارت خارجه بلکه «نظام اسلامی» کمترین ظرفیت و حقانیتی برای نقش‌آفرینی مثبت داخلی و خارجی از جمله در مورد کشورهای همسایه و همجوار ندارد چرا که خود چنان خرابکار است که وجودش همواره یکی از عوامل تشدیدکننده بحران به شمار می رود.
در بحران قره‌باغ کشورهای غربی مسیحی برخلاف رویه همیشگی چندان جانب ارمنستان را نگرفته‌اند. در درگیری‌های منطقه‌ای یا بین‌المللی آنجا که پای جان شهروندان مسیحی در میان باشد معمولاً کشورهای غربی تلاش بیشتری برای آرام کردن اوضاع به خرج می‌دهند. اما در حال حاضر رهبران اروپایی نیز برخلاف در گذشته نفوذ و ظرفیت چندانی برای نقش‌آفرینی مؤثر در مناقشات بین‌المللی ندارند و کسی حرفشان را نمی‌خواند. یکی از آنها امانوئل ماکرون است که در سال‌های اخیر در اغلب مناقشات بین المللی بازنده بوده از جمله به تازگی در لبنان که سیاست مماشات‌گرانه‌اش با حزب‌الله جواب نداد. شاید یکی از عوامل این شکست ها، دور شدن فرانسه که تلاش می‌کند خود را یک قدرت جهانی قلمداد کنند، و بطور کلی دور شدن اتحادیه اروپا، از ایالات متحده باشد.
منبع : سایت کیهان لندن ، ۲ اکتبر ۲۰۲۰