یک سال پس از خروج آمریکا از برجام، ایران به سایر امضاء‌کنندگان برجام ۶۰ روز فرصت داده است تا راه‌کاری برای عبور ایران از تحریم‌های آمریکا پیدا کنند. کارشناسان می‌گویند راه‌اندازی اینستکس خواست ایران را برآورده نمی‌کند.
شرکت‌هایی که با ایران تجارت می‌کنند مجازات می‌شوند. آمریکا پس از خروج یک‌جانبه از برجام، به فعالان تجاری هشدار داده که درصورت ادامه همکاری با ایران تحت تحریم‌های آمریکا قرار خواهند گرفت. آمریکا حال مجوزهای جانبی برنامه اتمی ایران برای مصارف غیرنظامی را هم لغو کرده است، از جمله مجوز فروش مازاد اورانیوم با غنای پایین به روسیه و فروش آب‌سنگین به عمان.
به این ترتیب اگر ایران برنامه اتمی خود برای مصارف غیرنظامی را کاملأ متوقف نکند، به زودی بیش از سقف تعیین شده در برجام اورانیوم با غنای اندک و آب‌سنگین خواهد داشت. بهروز بیات، کارشناس مسائل اتمی معتقد است ایران چاره‌ای جز نوشتن نامه به سایر امضاء‌کنندگان برجام و اعلام هشدار در مورد لغو برخی از تعهدات خود در برجام نداشته است.
حال پرسش برای بسیاری این است که اروپا برای نجات برجام چه اقدامی می‌تواند انجام دهد؟ آلمان، فرانسه و بریتانیا تأکید دارند که می‌خواهند برجام را حفظ کنند و سازوکار ویژه مالی آنها موسوم به اینستکس در هفته‌های آینده راه‌اندازی می‌شود تا امکان مراوده تجاری اروپا و ایران فراهم می‌کند. این سازوکار قرار است دور از چشم آمریکا، مبادلات مالی و تجاری شرکت‌های اروپایی و بخش خصوصی و دولتی ایران را تسهیل کند.
علی فتح‌الله‌نژاد، تحلیلگر سیاسی در برلین و استاد میهمان دانشگاه دوحه در قطر به دویچه‌وله فارسی می‌گوید: «راه‌اندازی اینستکس به این سادگی‌ها نیست. تحریم‌های آمریکا بسیار سخت‌تر از تحریم‌های دهه گذشته هستند و دور زدن آنها به راحتی ممکن نیست.»
دولت آمریکا با انتقاد شدید از راه‌اندازی این سازوکار بارها تأکید کرده است که تمام فعالیت‌های مرتبط با این سازوکار را تحت نظر دارد و با هر اقدامی که تحریم‌های آمریکا علیه جمهوری اسلامی را لغو کند به شدت برخورد خواهد کرد. علی فتح‌الله نژاد می‌گوید: «برای من واقعأ روشن نیست که این سازوکار چطور قرار است کار کند.»
شرکت‌های اروپایی که نگران پیامد همکاری احتمالی‌شان با این سازوکار هستند، تا به حال به خواست سیاستمداران برای حمایت از اینستکس پاسخ نداده‌اند. بر اساس اخباری به رسانه‌های آلمان درز کرده، سفارت آمریکا در برلین با فعالان تجاری آلمان تماس گرفته و در مورد قطع همکاری تجاری با ایران به آنها هشدار داده است.
فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اروپا تأکید دارد که اینستکس به زودی راه می‌افتد
فدریکا موگرینی، مسئول سیاست خارجی اروپا تأکید دارد که اینستکس به زودی راه می‌افتد
از آن گذشته، اینتسکس قرار است در مرحله نخست تنها تسهیل کننده روابط تجاری شرکت‌های آلمانی، بریتانیایی و فرانسوی با ایران باشد. کارشناسان اقتصادی ایران تأکید دارد که اجرای این گام، هدف ایران از تعیین مهلت ۶۰ روزه نبوده است. اینستکس که بهمن‌ماه معرفی شد، قرار است در گام‌بعد امکان همکاری تجاری کشورهای ثالث با ایران را فراهم کند.
برای اقتصاد ایران ادامه همکاری تجاری با کشورهایی مانند هند، ترکیه، عراق اهمیت ویژه‌ای دارد. کشورهای اروپایی امضاءکننده برجام هنوز پاسخ روشنی برای چگونگی اجرای این درخواست ایران ندارند.
نوید جمشیدی، روزنامه اقتصادی ساکن تهران به دویچه‌وله می‌گوید: «اینستکس بیشتر به یک شوخی شبیه است. آلمان، بریتانیا و فرانسه می‌خواهند یک صندوق مبادله پایاپای کالا راه بیاندازند، به این ترتیب که ایران نفت و گاز آن‌هم به هر قیمتی که آنها می‌خواهد به اروپا بدهند و در مقابل از اروپا مواد غذایی و دارو بگیرد که طبق گفته‌های دولت آمریکا تحت تحریم نیستند.»
نوید جشمیدی معتقد است هدف ایران از اعلام مهلت شصت روز به اروپا، فشار برای راه‌اندازی سریع‌تر این سازوکار نبوده است.
او می‌گوید: «به نظر من ایران ابتدا می‌خواهد زمان بخرد تا بتواند سرفرصت تصمیم‌گیری کند، چون به هرحال سیاست‌های جمهوری اسلامی در چهل سال گذشته نشان می‌دهد که توان تصمیم‌گیری در شرایط بحرانی را ندارد چون نهادهای مختلف قدرت با هم اختلاف نظر دارد و در حال حاضر هم به شدت باهم درگیر هستند. از آن گذشته جمهوری اسلامی امیدوار است که با این مهلت ۶۰ روزه اروپا را تحت فشار گذارد تا اروپا به عنوان متحد اصلی آمریکا بتواند امکان مذاکره میان آمریکا و ایران را فراهم کند، که فکر اشتباهی هم نیست. اروپا می‌تواند میانجی بهتری از عمان یا روسیه، میان ایران و آمریکا باشد.»
نقل از دویچه وله