هرمز فرهت در ۹۳ سالگی چشم از جهان فروبست. او بدون تردید یکی از باسوادترین موسیقیدانان ایرانی بود. اما گذشته از فعالیت آموزشی و آهنگسازی، هرمز فرهت از طریق برنامه‌های رادیویی خود بسیاری از ایرانیان را با انواع موسیقی غربی آشنا کرد. فرهت در عین حال، شناختی بسیار عمیق از موسیقی سنتی ایرانی داشت و به همین دلیل از آمیختن سطحی آن با موسیقی غربی پرهیز می‌کرد.
به نوشتۀ خبرگزاری‌های ایرانی، هرمز فرهت روز ۲۵ مرداد در ایرلند درگذشت. شاهین فرهت، دیگر آهنگساز این خاندان به خبرگزاری ایسنا گفته است که پسرعمویش ماه گذشته به ذات الریه مبتلا شده بود.
هرمز فرهت را باید در کنار مهدی برکشلی یکی از نخستین پژوهشگرانی دانست که با برخورداری از دانش موسیقی بسیار محکم و به‌روز، در مبانی موسیقی ایرانی به تحقیق پرداختند. حتی اگرچه وی هفت هشت سالی از مهدی برکشلی کوچک‌تر بود، اما شاید زودتر از وی در این راه گام برداشت. وی همچنین زنده‌کنندۀ مطالعات در بارۀ تعزیه به عنوان نوعی نمایش سنتی ایرانی بود.
تأثیر غرب
هرمز فرهت موسیقی را در دانشگاه یو. سی. ال.ای (UCLA) کالیفرنیا آموخت و مدرک دکتری را هم از همین دانشگاه گرفت. البته قبل از آن، نواختن ویولون را در ایران، تحت آموزش موسیقیدانان ارمنی آغاز کرده بود. اما دورۀ تحصیل در آمریکا نگاه وی را نسبت به موسیقی سنتی تغییر داد.
پایان‌نامۀ دکتری او به بررسی علمی “دستگاه” در موسیقی ایرانی اختصاص دارد که بعدها در تهران ترجمه و منتشر شد. فرهت در طول نگارش پایان‌نامۀ خود با استادانی چون حسین صبا، استاد سنتور (با ابوالحسن صبا اشتباه نشود)، و نصرالله زرین‌پنجه ارتباط داشت و پرسش‌های خود را در مورد ظرایف موسیقی سنتی با آنان مطرح می‌کرد. فرهت به غیر از ویولون، با سه‌تار و سنتور نیز آشنایی حرفه‌ای داشت.
معلم تمام عیار
هرمز فرهت پس از بازگشت به ایران، فعالیت آموزشی را به طور جدی دنبال کرد و تا شروع انقلاب و ترک کشورش به این کار ادامه داد. وی پایه‌گذار دپارتمان موسیقی در دانشکدۀ هنرهای زیبا است و چند سالی مدیریت این بخش را به عهده داشت. مدتی هم در دانشگاه فارابی تدریس کرد. بعد از مهاجرت نیز همین کار را در ایرلند پی گرفت و به ریاست دانشکدۀ موسیقی کالج ترینیتی در دانشگاه دوبلین رسید.
فرهت بعد از چند دهه غیبت، سه سال قبل سفری به ایران کرد (۱۳۹۷). او در مراسم بزرگداشتی که برایش برگزار شد گفته بود: “بعد از ۳۹ سال به ایران بازگشتم و این چهار روزی که ایران هستم غیر از ترافیک تهران، از همه چیز انرژی مثبت دریافت می‌کنم”…
هرمز فرهت نقش بسیار مهمی در پخش برنامه‌های جدی موسیقی از رسانه‌های دولتی داشت. در زمان مدیریت رضا قطبی، سرپرستی بخش موسیقی رادیوتلویزیون ملی ایران را عهده‌دار شد و در عین حال تهیه و اجرای برنامه‌هایی بسیار غنی برای معرفی انواع موسیقی غربی را به دوش گرفت که در چارچوب نخستین پخش استریو روی موج اف.ام.، از رادیو تهران پخش می‌شد. فرهت همچنین با جشن هنر شیراز همکاری داشت و در گزینش برنامه‌های موسیقی این جشنواره صاحب نظر بود.
بخش بزرگی از آثار فرهت اجرا نشده باقی مانده است. ضبط این آثار به ارکستر و امکانات حرفه‌ای نیاز دارد که تقریباً همیشه از دسترس آهنگسازان ایرانی دور بوده. اما شاید برای شنوندۀ ایرانی، شناخته‌شده‌ترین آثار وی قطعاتی باشد که برای سینما ساخته است. فیلم‌های “جنوب شهر” اثر فرخ غفاری، “آرامش در حضور دیگران” (ناصر تقوایی) و البته معروف‌ترین آثار داریوش مهرجویی، “گاو”، “پستچی”، “آقای‌هالو” و “دایره مینا” از موسیقی فرهت بهره برده‌اند.
وی در سالهای اخیر و بعد از سکوتی نسبتاً طولانی، سه کوارتت زهی خود را به همت پسرعمویش، شاهین فرهت، در یک آلبوم منتشر کرد.
هرمز فرهت در مورد ترکیب موسیقی سنتی ایران با موسیقی غربی معتقد بود که “مخلوط کردن دو روش موسیقایی کار آسانی نیست”. با اینکه چندان اعتقادی به این کار نداشت، اما به گفتۀ خودش، در کوارتت دوم از آلبوم آخر، “نهاد ملودیک درآمد ماهور” پایۀ کار قرار گرفته است.
فرهت همچنین قطعاتی را تحت تأثیر موسیقی محلی ایران ساخته اما چنان که خود گفته است: “کارهای من که با رنگ‌آمیزی ایرانی و یا با تم‌های ملی ایرانی ارتباط دارند تنها بخش کوچکی از آثار من هستند. می‌توانم بگویم که موسیقی من رابطۀ عمدی با موسیقی ملی ندارد. بیشترین آثار من دارای تم‌ها و ملودی‌هایی هستند که خودم خلق کرده‌ام”… (مصاحبه با کیهان لندن).
در تهران، محمد اله‌یاری، مدیرکل دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی درگذشت “استاد هرمز فرهت” را تسلیت گفته است.
برگرفته از سایت گویانیوز، ۱۸ اگوست ۲۰۲۱