معصومه پرایس
نوروز، باستانی‌ترین جشن ملی ایرانیان، ریشه در باور‌های اجداد ایرانیان در هزارهء سوم قبل از میلاد، تفکّر مذهبی زرتشی، و رسم‌های رایج در فرهنگ‌های منطقه بین دو رود دجله و فرات دارد. نوروزی که امروز در ایران جشن گرفته می شود، به خصوص، ریشه در اسطورهء آفرینش زرتشتی‌ها در دوره ساسانی دارد. در کتاب بندهشن که اسطوره آفرینش زمان ساسانی را بازگو میکند، این چنین آمده که در ابتدا روشنی بود و اهورا مزدا، خداوند خرد، جایگاهش در نور بود. در ابتدا تاریکی بود و ارباب خشم، اهریمن، جایگاهش در تاریکی بود. خداوند خرد با آفریدن هفت آفریده اول، آسمان، آب، زمین، اولین گیاه، اولین حیوان و اولین انسان، کیومرث که هم نر و هم ماده بود، و سرانجام خورشید و آتش با هم، نهایتأ دنیا را می‌‌آفریند. برای محافظت این آفریده ها، اهورا مزدا شش جاودانان مقدّس، یا امشا سپنتا، را هم می‌‌افریند، و هر کدام محافظت یکی از آفریده‌ها را به عهده می گیرند و اهورا مزدا خود نگهبان آتش می شود. این هفت آفریده اول، نماد‌هایشان هنوز در سفره هفت سین نوروزی مشاهده میشوند. «جهان مینوی» شکل مادّی نداشته، زمان در آن مفهومی نداشته، ستارگان و ماه و خورشید هم بی حرکت بوده اند. روز و شب، فصل‌ها و مرگ هم وجود نداشتند. پس از گذشت ۳۰۰۰ سال، اهریمن روشنأیی را می‌‌بیند، آن را می خواهد و برای رسیدن به نور به دنیای مینویِ بدون بدی و مرگ حمله می کند. اهورا مزدا برای مقابله با اهریمن، گیاه، حیوان و انسان را قربانی می کند و از قربانی کردن این سه، تمام موجودات زنده به وجود می‌‌آیند و شکل مادی پیدا می کنند. خورشید و ماه، حرکت می‌کنند، روز و شب و فصل‌ها آغاز میشوند. این روز که زمان و گردش حیات آغاز میشود، نوروز، نامیده میشود.
قدیمی‌‌ترین مدارک در باره برگزاری جشن سال نو به زمان هخامنشیان، ۵۰۰ قبل از میلاد باز میگردد. در کنده کاری‌های تخت جمشید، داریوش بزرگ و پسرش خشایار شاه در حال پذیرفتن مهمانان و نمایندگان کشور‌های زیر کنترل ایرانیان در جشن سال نو تصویر شده اند. تقویم‌های زرتشتی از ۵۰۰ قبل از میلاد و در زمان اشکانیان و ساسانیان بحث‌های متعدد و مفصل در مورد زمان برگزاری این جشن دارند، که به خاطر تغییرات در تقویم زمان برگزاری آن تفاوت می کرده است.
در کتاب ویس و رامین، که اصل آن به دوره اشکانی باز می گردد، فخرالدین اسعد گرگانی اشاره می کند به جشن و سرور، موسیقی و رقص در باغ‌ها و میهمانی و هدیه دادن. منابع ساسانی، اشاره به خوردن شیر تازه و آجیل در صبح نوروز توسط پادشاه، رویاندن هفت تخم گیاهی، قبل از نوروز، جشن و سرور، نیایش، خانه تکانی و جشن سوری ده روز قبل از نوروز برای بزرگدشت ارواح رفتگان می کنند. ایرانیان باستان به رفتگان خود احترام زیاد می‌‌گذاشتند و باور داشتند که ارواح رفتگان شان، ده روز قبل از نوروز برای دیدن بستگان خود به زمین باز می گردند. این رفتگان در جشنی به نام سوری، با روشن کردن آتش، خانه تکانی، و میهمانی و سور خورانی جشن گرفته می شدند. ابو ریحان بیرونی اشاره به حضور پیروز، فرشته نگهبان ارواح رفتگان، در جشن سوری می کند. حاجی فیروز امروزی، باقی مانده سنت ستایش از پیروز می باشد و رنگ سیاه صورت، ارتباط با دنیای مردگان را به خاطر می‌‌آورد.
از مهم‌ترین جنبه‌های نوروز، سفره هفت سین است. واژه هفت سین، از قرن ۱۹ در متن‌های فارسی وجود دارد و قبل از آن اسمی از هفت سین در منابع برده نشده است. در نتیجه اصطلاحی تازه می باشد. هر چند هفت چین اشاره به چیدن هفت گیاه در منابع موجود است. در گذشته آنچه در سفره وجود دارد، نماد هفت آفریده اول و امشا سپنتا‌های محافظ افریده‌ها می‌‌بوده است، که هنوز هم در سفره هستند، هر چند که اسمشان با سین ارتباطی ندارد.
گیاه‌ها و گل‌ها، نمودار آفریده‌های گیاهی، تخم مرغ، نماینده انسان و مردم، شمع و آینه، نمودار آتش و آسمان، ماهی نماینده حیوانات و همچنین، سمبل کاراماهی، یک ماهی اسطوره‌ای که در اولین اقیانوس به جنگ نیرو‌های اهریمنی می رود می باشند. شیرینی و سکه، سمبل زندگی شیرین و ثروت، آب و خاک در گلدان گل‌ها نماینده آب و زمین می‌‌باشند. سمنو در گذشته به خاطر بالا بردن باروری مصرف می‌‌شده است؛ سیر به خاطر مزایای بهداشتی، و سرکه شراب بوده که در جشن‌ها همیشه حاضر بوده است.
در تقویم زرتشتی، روز ۱۳ فروردین، به نام «تیر» است که یکی از مقدسان زرتشتی و محافظ باران و آب‌ها بوده است. رسم انداختن سبزه نو روزی در آب‌ها یادگار زمانی است که ایرانیان با اهدا گل و گیاه به آب‌ها در این روز از تیر مقدس سپاس گزاری می کردند.
برای ایرانیان باستان، نوروز جشن ستایش زندگی بوده و برای ایرانیان امروز، نوروز سمبل، هویت، ستایش از طبیعت، محکم کردن دوستی‌‌ها و سپاس از بزرگ سالان و خانواده می باشد. و سنت رفتن به گورستان‌ها در آخرین جمعه سال، دنبالهء ادای احترام به ارواح رفتگان است.
برگرفته از سایت جنبش سکولار دموکراسی ایران، ۲۰ مارس ۲۰۲۲