مرکز آمار ایران روز گذشته چکیده نتایج آمارگیری هزینه و درآمد خانوار شهری و روستایی ایران را در سال۱۴۰۰ منتشر کرده است. گزارشی که اگرچه نشان دهنده بهبود نسبی کل بودجه خانوار نسبت به دوسال گذشته است، اما نشان می‌دهد نه‌تنها وضعیت به شرایط سال‌های ۱۳۹۵ تا ۱۳۹۷ بازنگشته، بلکه روند کاهشی مصرف خوراک غذای خانوار همچنان ادامه درآمد.
متوسط درآمد خانوارهای ایرانی در سال گذشته چقدر بوده است؟
گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد متوسط درآمد هر خانوار شهری ایرانی در سال۱۴۰۰، کمی بیش از ۱۱۲میلیون تومان در سال بوده است. به عبارتی درآمد خانوار به طور متوسط ۹ میلیون و ۴۰۰ هزار تومان بوده است که به نسبت سال پیش‌از آن، بیش از ۵۱درصد رشد داشته است. البته اگر تورم ۴۰درصدی سال گذشته را هم در نظر بگیریم، رشد واقعی درآمد خانوار کمتر از ۸درصد بیشتر شده که به نسبت سال‌های قبل یک جهش نسبی به شمار می‌آید. چرا که بعداز سال ۹۷، میزان رشد واقعی درآمد خانوار یا منفی، یا نزدیک به صفر بوده است.
اما برای خانوار روستایی وضعیت متفاوت است. مرکز آمار، میانگین درآمد خانوار روستایی در سال ۱۴۰۰ را کمتر از ۶۴میلیون تومان در سال محاسبه کرده است. به طور متوسط ۵میلیون و ۳۰۰هزار تومان در ماه. به عبارتی متوسط درآمد یک خانوار روستایی در سال گذشته تقریبا معادل نصف درآمد خانوار شهری بوده است.
نرخ رشد درآمد خانوار در روستاها نیز بیش از ۵۰درصد است، اما اگر تورم را هم در نظر بگیریم میزان رشد درآمد خانوار روستایی نیز چیزی حدود ۷درصد می‌شود. این رشد البته عقب‌ماندگی سال‌های ۹۷ تا ۹۹ را جبران نکرده، اما تا حدودی وضعیت را به سال‌های ۹۵ تا ۹۶ نزدیک کرده است.
اما منظور از درآمد کل خانوار چیست؟
مرکز آمار درآمد خانوار را به طور کلی به سه بخش تقسیم می‌کند: درآمد مزد و حقوق‌بگیری، درآمد مشاغل آزاد و و درآمدهای متفرقه که سهم آن از کل درآمد خانوار در مناطق شهری، به بالای ۵۰درصد و در مناطق روستایی به ۳۵درصد می‌رسد.
تکلیف درآمد مزد و حقوق‌بگیری و مشاغل آزاد تقریبا روشن است، اما درآمد متفرقه خود به چند بخش تقسیم می‌شود. یک بخش برآورد اجاره بهای مسکن شخصی است. یعنی افرادی که مسکن شخصی دارند، هزینه‌‌ای معادل اجاره بهای خانه‌شان، به عنوان درآمد محسوب می‌شود. این رقم در مناطق شهری ۳۷درصد درآمد متفرقه و نزدیک به یک پنجم کل درآمد خانوار است.
نکته جالب توجه دیگر، درآمد یارانه‌ها است که ارزش آن در مناطق شهری حدود ۲درصد و در مناطق روستایی نزدیک ۷درصد درآمد متفرقه خانوار است.
چرا درآمد خانوار به نسبت سال قبل بهبود نسبی پیدا کرده است؟
احتمال خروج نسبی اقتصاد ایران از رکود در سال گذشته عامل اصلی بهبود بودجه خانوار است. کاهش نسبی محدودیت‌های کرونا از یک‌سو و کاهش نسبی فشار حداکثری تحریم‌ها، همزمان با مذاکرات هسته‌ای باعث شد تا اقتصاد ایران پس از یک دوره رکود سه ساله یک رشد محدود را تجربه کند. هم مرکز آمار و هم بانک مرکزی، هر دو رشد اقتصادی سال ۱۴۰۰ را کمی بیش از ۴درصد محاسبه کرده‌اند.
اگرچه این رقم به نسبت رشد منفی سال‌های ۹۷ و ۹۸ و رشد نزدیک به صفر سال ۹۹ یک پیشرفت به حساب می‌آید، اما هنوز شرایط به وضع پیش از سال ۹۷ نرسیده است. الگویی که عینا در بودجه خانوار هم اتفاق افتاده است.
هزینه کل خانوار در سال ۱۴۰۰ چقدر بوده است؟
مرکز آمار ایران میزان هزینه کل خانوار شهری را در سال گذشته بیش از ۹۲میلیون تومان برای خانوار شهری محاسبه کرده که حدود ۴۹درصد بیشتر از سال ۹۹ است. اگر اثر تورم را هم در نظر بگیریم رشد هزینه‌های خانوار کمتر از ۷درصد می‌رسد. اما هنوز میزان مصرف خانوار کمتر از ۳ تا ۵ سال پیش است است. ارزش تورمی هزینه خانوار در فاصله سال‌های ۹۵ تا ۹۷ بین ۵۷ تا ۶۱ میلیون تومان به ارزش سال ۱۴۰۰ بود.
در مناطق روستایی هزینه کل خانوار در سال ۱۴۰۰، حدود ۵۲میلیون تومان برآورد شده که از نظر رشد به نسبت سال‌های قبل وضعیتی شبیه مناطق شهری دارد. اما اگر بخواهیم مصرف مناطق شهری و روستایی را با هم مقایسه کنیم به این نتیجه می‌رسیم که ارزش هزینه‌های خانوار روستایی بین ۵۰ تا ۶۰ درصد یک خانوار شهری است.
هزینه خانوار شامل چه چیزهایی می‌شود؟
هزینه خانوار به دو گروه خوراکی و غیرخوراکی تقسیم می‌شود. بر اساس گزارش مرکز آمار در سال گذشته ۲۷درصد کل هزینه خانوار صرف خوراک شده است. ۳۶درصد سهم مسکن، سوخت و روشنایی است، ۱۰درصد سهم بهداشت و درمان و ۱۰درصد دیگر صرف حمل و نقل و ارتباطات شده است.
در مناطق روستایی سهم هزینه‌های خوراکی به ۴۰درصد کل هزینه خانوار می‌رسد، در عوض سهم مسکن تا کمتر از ۲۰درصد کاهش پیدا می‌کند.
سفره ایرانیان به نسبت سال‌های قبل بزرگ‌تر یا کوچک‌تر شده است؟
با اینکه گزارش مرکز آمار حکایت از رشد ۴۷درصد هزینه‌های خوراکی در خانوارهای شهری و رشد ۵۳درصدی هزینه‌های خوراکی خانوار در روستاها دارد، اما هزینه واقعی خوراکی خانوار به نسبت سال گذشته، هم در مناطق شهری کاهش و در مناطق روستایی تقریبا ثابت مانده است.
اگر بخواهیم ارزش کل هزینه خانوار را با احتساب تورم محاسبه کنیم، خواهیم دید هزینه خوراکی خانوار شهری از بیش از ۱۰۰میلیون تومان (به ارزش ۱۴۰۰) در سال ۹۵، به حدود ۷۰میلیون تومان (به ارزش ۱۴۰۰) در سال ۹۹ کاهش پیدا کرده و در سال ۹۹ نیز به زیر ۷۰میلیون سقوط کرده است.
به عبارتی طی ۵ سال، ارزش مصرف خوراکی خانوار حدود ۳۰ درصد کاهش پیدا کرده که کاهش قابل توجهی است.
نمودار تغییرات هزینه کل خوراکی خانوار به قیمت ثابت سال ۱۴۰۰
چرا علیرغم افزایش بودجه کل خانوار، مصرف مواد خوراکی کمتر شده است؟
دلیل این سوال، افزایش هزینه‌های غیرخوراکی خانوار به جز هزینه مسکن است. برای تحلیل دقیق باید منتظر انتشار داده‌های بیشتر در گزارش اصلی بودجه خانوار بود، اما همین اطلاعات هم نشان می‌دهد افزایش هزینه مسکن و حمل و نقل تاثیر اهرم افزایش هزینه کل و بودجه خانوار بوده است.
چنانکه در این گزارش آمده، سهم گروه «مسکن، سوخت و روشنایی» از کل هزینه‌های خانوار در سال ۱۴۰۰ به حدود ۳۶درصد افزایش پیدا کرده است. این در حالی است که در این گزارش گفته شده در سال گذشته، بیش از ۲۳درصد خانوارهای شهری مستاجر بوده‌اند. این نسبت طی سال‌های ۹۵ تا ۱۴۰۰ بین ۲۶ تا ۲۳درصد در نوسان بوده است، به عبارتی از هر چهار خانوار شهری یکی اجاره‌نشین بوده است.
برگرفته از سایت ایران وایر،۱۶ اگوست ۲۰۲۲