با گذشت ۱۳ روز از اعتراضات سراسری، قطع و اختلال در اینترنت ادامه دارد و استفاده از اپلیکیشن‌های فیلترشده تلگرام و واتس‌آپ برای شمار زیادی از کاربران در ایران مقدور نبوده یا با دشواری همراه است. فعالان کسب و کارهای اینترنتی از زیان هنگفت در این بخش و تهدید درآمد ۱۱ میلیون نفر از جمعیت کشور خبر می‌دهند.
با آغاز اعتراضات سراسری که از ۲۶ شهریور و با قتل حکومتی مهسا امینی به دست مأموران گشت ارشاد، مانند روال اعتراضات پیشین، یکی از نخستین ابزارهای سرکوب و به خانه راندن معترضان قطع اینترنت بود. اینترنت موبایل در روزهای گذشته در بیشترین ساعات شبانه‌روز قطع بوده و اینترنت خانگی نیز با کاهش شدید سرعت و اختلال روبرو شده است. جمهوری اسلامی همچنین اینستاگرام، واتس‌آپ، لینکدین، گوگل‌پلی و اپ‌استور را فیلتر کرده است.
فیلتر برنامه‌های اینستاگرام، واتس‌آپ، گوگل‌پلی و اپ‌استور با توجه به فعالیت کسب و کارهای دیجیتال در ایران در این پلتفرم‌ها، زیان گسترده‌ای برجای گذاشته است.
اکنون یکی از اعضای هیئت مدیره انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی در ایران می‌گوید زندگی یازده میلیون نفر در کشور کاملا به اینستاگرام وابسته است و فیلترینگ دائمی این شبکه آنها را از «ساقط» می‌کند.
کسب و کار دیجیتال طی سال‌های گذشته در ایران نیز با گسترش زیادی همراه بوده. بسیاری از کسب و کارها بجز وبسایت‌ها، از شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسان‌ها نیز برای برقراری ارتباط با مشتریان، شناختن بازار هدف برای فروش، آگاهی از فعالیت‌های رقیبان، جذب مشتری، بازاریابی و فروش استفاده می‌کنند.
بر اساس آمارهای تجاری، سهم تجارت آنلاین از ۱/۳ درصد کل تجارت کشور در سال ۱۳۹۶ به پنج درصد در سال ۱۴۰۰ رسیده است. در این میان نقش اینستاگرام و واتس‌آپ در این تجارت بسیار پررنگ است.
«پادرو» پلتفرم هوشمند برای ارائه خدمات به کسب و کارهای آنلاین، به تازگی در گزارشی اعلام کرده بود بیش از یک میلیون شغل به واسطه اینستاگرام در ایران وجود دارد و بازاری بیش از ۴۰ هزار میلیارد تومان در سال را ایجاد کرده است. «نوین‌هاب» شرکت دیگر فعال در زمینه کسب و کارهای اینترنتی هم در گزارش سالانه خود یک میلیون و ۷۰۰ هزار کسبوکار در اینستاگرام برآورد کرده بود.
همچنین به گزارش مرکز آمار ایران، درآمد حدود ۱۱ میلیون در کشور بطور مستقیم و غیرمستقیم به تجارت آنلاین وابسته است و از این تعداد، حدود ۹ میلیون نفر یعنی ۸۳ درصد از طریق اینستاگرام در حال کسب درآمد هستند. این آمارها نشان می‌دهد که درآمد حدود یک میلیون و هفتصد هزار نفر هم به طور مستقیم به شبکه‌های اجتماعی وابسته است.
آمار دیگری نشان می‌دهد که در مجموع ۲/۵ میلیون کسبوکار اینترنتی در ایران به فروش کالا و خدمات مشغول هستند. این مشاغل شامل مشاغل کوچک خانگی، فروشگاه‌های آنلاین متعلق به فروشگاه‌های فیزیکی، شعبی از شرکت‌ها و موسسات ارائه خدمات و همچنین افراد فعال در حوزه بازاریابی دیجیتال هستند.
بیش از ۴۱۵ هزار فروشگاه ایرانی در اینستاگرام هم فعال هستند که ۱۱۳ هزار فروشگاه در زمینه پوشاک، ۷۳ هزار فروشگاه غذایی، ۴۲ هزار آرایشی و بهداشتی، ۳۸ هزار فروشگاه اکسسوری، ۳۲ هزار فروشگاه کیف و کفش، ۲۶ هزار وسائل خانگی و ۸ هزار و ۵۰۰ فروشگاه کالای دیجیتال هستند.
وبسایت «اعتماد آنلاین» روز گذشته در گزارشی نوشت که در اینستاگرام، پلتفرم آنلاین اشتراک‌گذاری عکس و ویدیو، ۱/۷ میلیون کسب و کار کوچک در حال فعالیت‌اند. این عدد را مقایسه کنید با نزدیک به ۲۰۰ هزار شغل مستقیم که توسط صنعت خودرو در ایران ایجاد شده است. کسب و کارهای اینترنتی با حداقل سرمایه کاری کرده‌اند که دیگر نیازی به بودجه‌های کلان برای ایجاد شغل نیست. فقط با ۲۰ تا ۳۰ میلیون تومان می‌شود یک کسب و کار در پلتفرم‌های آنلاین ایجاد کرد؛ در حالی که این رقم برای یک شغل صنعتی نزدیک به ۱/۴ میلیارد تومان است.»
آمارهای ارائه شده نشان از گردش مالی ۱۸ تا ۳۲ هزار میلیارد تومانی بازار کسب‌وکارهای اینترنتی در ایران دارد. در چنین شرایطی قطع اینترنت از حدود دو هفته پیش تا کنون زیان گسترده‌ای به این کسب‌وکارها وارد کرده است.
انجمن تجارت الکترونیک تهران نیز امروز پنجشنبه ۷ مهر ۱۴۰۱ با صدور بیانیه‌ای نوشته که «محدودسازی اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، خسارت‌های سنگینی را به کسب‌وکارها و بخصوص کسب‌وکارهای کوچک و خانگی وارد می‌سازد. قطع دسترسی به اینستاگرام، صدها هزار کسبوکار را با خطر نابودی مواجه ساخته و امرار معاش بیشتر از یک میلیون نفر را با مشکلاتی جدی همراه کرده است.»
در این بیانیه تأکید شده است: «فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی، برخورد قهری با کاربران این فضا و ده‌ها تصمیم اشتباه دیگر، نه تنها تیشه به ریشه‌ی تجارت الکترونیک کشور زده، که این‌بار موجی از نارضایتی را در بین پرسنل شرکت‌ها و کسب‌وکارهای فناور پدید آورده و باعث اعتصاب بخشی از کارکنان این شرکت‌ها شده است. ما معتقدیم شیوه‌ی تصمیم‌گیری در خصوص مدیریت اینترنت، ضربه‌ای بازگشت‌ناپذیر بر پیکره اقتصاد دیجیتال وارد می‌کند، مختصر امید باقی‌مانده در بین متخصصان را از بین می‌برد و مسیر مهاجرت نخبگان کشور را هموارتر می‌سازد.»
رضا الفت نسب عضو اصلی هیئت مدیره انجمن صنفی کسب و کارهای اینترنتی نیز گفته «اینکه مسئولان پس از بحران کنونی این موضوع را روشن نمی‌کنند که روند قطعی پلتفرم‌ها ادامه‌دار خواهد بود یا خیر، وضعیت را برای کسب و کارهای اینترنتی نگران‌کننده کرده است.»
الفت‌نسب با اشاره به ادامه این وضعیت هشدار داد که با توجه به این که امروزه کسب و کارهای زیادی بر بستر اینستاگرام شکل گرفته، «فیلتر شدن و قطعی آن افراد شاغل در این بخش را از حیز انتفاع ساقط کرده و درآمدهای این افراد را قطع خواهد کرد.»
اما قطعی اینترنت فقط محدود به این دو پلتفرم نبود و علاوه بر این‌ها اپلیکیشن‌های لینکدین، گوگل‌پلی و اپ‌استور، همچنین سایت استارلینک هم در ایران فیلتر شده‌اند. خسارت‌های ناشی از قطعی اینترنت هم فقط محدود به کسب‌وکارهای اینستاگرامی نخواهد بود. با این وجود وزیر کشور در گفت‌وگو با صدا و سیما درباره ادامه پیدا کردن این محدودیت‌ها گفت: «اغتشاشگران موجب اعمال چنین محدودیت‌هایی می‌شوند. طبیعتا اگر دستگاه امنیتی و اطلاعاتی مطمئن شوند که دیگر چنین موقعیتی نیست، این محدودیت‌ها برداشته می‌شوند.»
ابراهیم رئیسی که یکی از مهمترین وعده‌های انتخاباتی‌اش در زمینه تجارت، حمایت از کسب‌وکارهای آنلاین بود طی دو هفته گذشته درباره تهدید جدیدی درآمد میلیون‌ها نفر با فیلتر شبکه‌های اجتماعی سکوت کرده و عیسی زارع پور از تقویت و توسعه پیام‌رسان‌های بومی برای کسب و کارهای اینترنتی خبر داده است. وزیر ارتباطات جمهوری اسلامی افزوده که مردم کسب‌وکارهای خود را از پلتفرم‌های خارجی به پلتفرم‌های ایرانی منتقل کنند.
روزنامه سازندگی چاپ تهران، روز پنجشنبه هفتم مهر، با اشاره به اظهارات اخیر عیسی زارع‌پور، وزیر ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات جمهوری اسلامی نوشت: «تجربه شبکه‌های اجتماعی مانند تلگرام، توییتر و یوتیوب نشان می‌دهد فیلتر کردن دائمی است و احتمال برداشتن محدودیت تقریبا نزدیک به صفر.»
اتفاقی که طی روزهای گذشته با فیلترینگ اینستاگرام و واتساپ و دیگر پلتفرم‌ها برای کسب و کارهای آنلاین پیش آمده، یکبار دیگر با فیلترینگ تلگرام در سال ۹۸ تکرار شده بود. بسیاری از کسب و کارها در تلگرام فعالیت داشتند اما این خبررسان در سال ۹۸ بطور موقت و بعد در بهار ۹۷ برای همیشه فیلتر شد. آنزمان هم زیان هنگفتی به کسب و کار مردم وارد شد و بسیاری از آنها به اینستاگرام و واتساپ کوچ کردند.
اکنون فیلتر اینستاگرام سبب شده نزدیک به ۶ میلیون کاربر ایرانی که در واتساپ فعال بودند به تلگرام بازگردند. رسانه‌های داخلی در اینباره گزارش می‌دهند با توجه به فیلترینگ شدید واتساپ که حتی با فیلترشکن نیز به درستی کار نمی‌کند، پیام‌رسان تلگرام با فیلترشکن و پروکسی‌های خودکار نسخه‌های غیررسمی به راحتی وصل می‌شوند و به همین دلیل شماری از کاربران ایرانی که قبلا از تلگرام به واتساپ کوچ کرده بودند، دوباره به تلگرام بازگشتند.
جمهوری اسلامی با از بین بردن درآمد میلیون‌ها نفر با فیلتر اینستاگرام و واتس‌آپ، آنها را به جمعیت معترض کشور افزوده است. نداشتن درآمد و از بین رفتن کسب و کار، انگیزه شرکت در اعتراضات برای رهایی از تباهی جمهوری اسلامی را در این افراد نیز افزایش خواهد داد.
برگرفته ای از سایت کیهان لندن، ۲ اکتبر ۲۰۲۲