افشا و انتشار بولتن‌های محرمانه‌ای که خبرگزاری فارس برای حسین سلامی، فرمانده سپاه پاسداران ارسال می‌کرده در روزهای اخیر توجهات بسیاری را در محافل سیاسی و رسانه‌ای برانگیخته است؛ گزارش‌های محرمانه‌ای که با دسترسی به منابع امنیتی سطح بالا، در اختیار فرمانده سپاه پاسداران جمهوری اسلامی قرار می‌گرفته است.
یکی از موضوعات قابل توجه در این فایل‌ها، موضوع مذاکرات هسته‌ای و رایزنی‌ها و نگاه‌های متفاوتی است که مقام‌ها و دستگاه‌های مختلف جمهوری اسلامی در قبال احیای برجام داشته‌اند.
در ادامه، به نکات قابل توجه و فراز و نشیب‌های این پرونده با اتکا به اسناد محرمانه‌ای که برای حسین سلامی ارسال می‌شده می‌پردازیم.
در ماه‌های اخیر هر زمان ایران و غرب به حصول به توافق هسته‌ای نزدیک می‌شدند، موانعی پیش‌بینی نشده در فضای سیاسی مذاکرات پدیدار می‌شد و بار دیگر طرفین را از توافق دور می‌کرد.
بررسی و رصد گزارش‌های محرمانه‌ای که برای حسین سلامی ارسال می‌شده، تا اندازۀ زیادی به چرایی پدیدار شدن این موانع پاسخ می‌دهد.
به عنوان مثال، به دفعات در این گزارش‌ها به نگرانی‌ها از نتیجه‌بخش نبودن احیای توافق هسته‌ای برای اقتصاد ایران اشاره شده است و موضوعاتی مانند اختلاف نظر جدی مقام‌های جمهوری اسلامی بر سر چگونگی تصمیم‌گیری در این باره، عدم حضور پررنگ ابراهیم رئيسی به عنوان رئيس جمهور در روند تصمیم‌گیری‌ها، برداشت‌های نه چندان نزدیک به واقعیت مقام‌های ارشد جمهوری اسلامی از مذاکرات برجام و امید داشتن به کسب امتیازات بیشتر از کشورهای غربی با نزدیک شدن به فصل سرما نیز، از جمله مولفه‌های پررنگی است که احتمالا حصول به توافق را ناممکن کرده است.
اختلافات درونی
مسأله اختلافات میان حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران و علی باقری کنی، معاون او که مسئولیت مذاکرات را برعهده داشته نیز در این گزارش‌ها بسیار برجسته است. به عنوان مثال در گزارش ۲۲ تیرماه ۱۴۰۱ آمده است که این اختلافات جدی است. در بخشی از این متن آمده است: «حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه ایران با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا توافق کرده بود که تیم هسته‌ای ایران در جریان مذاکرات قطر در مورد برخی از موضوعات اصلا حرف نزند؛ بلکه این تیم موارد پیشنهادی را بپذیرد و به اصطلاح موضوع را جمع کند. اما علی باقری، رئیس تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران گفته که من می‌روم و در مورد بحث‌های قدیم – که آنها را قبول دارم- حرف می‌زنم. ادعا شده است که آنها قبلا مواردی مانند انتفاع اقتصادی، تضمین و لغو فهرست قرمز از را قبول کرده بودند اما ایران حرف خود را عوض کرده است.»
این اختلافات به مرور زمان و با بی‌نتیجه ماندن مذاکرات افزایش هم یافته است. ۵ مرداد ۱۴۰۱ در گزارش دیگری به این مسئله اشاره شده است: «روایت دیگری از اختلافات میان علی باقری، رئیس تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران و حسین امیرعبدالهیان، وزیر خارجه حاکی است که امیر عبداللهیان به طور جدی دنبال انعقاد یک توافق است اما باقری به دلیل اینکه این توافق خوب نیست، مقاومت می‌کند. وی به دلیل اینکه در آینده باید جوابگوی این توافق باشد، حاضر به امضای چنین توافقی نیست.»
در همان گزارش، در بند دیگری با اشاره به این اختلافات آمده است: «شنیده شده است که اختلافات در وزارت خارجه میان وزیر خارجه و دکتر باقری به عنوان معاون وزیر و مسئول تیم مذاکره کننده بالا گرفته است و در هفته‌های اخیر هرکدام از این دو مسئول، در جلسات و مباحثی علیه یکدیگر صحبت می‌کنند. بالا گرفتن اختلافات بعد از مذاکرات دوحه بوده است و وزیر خارجه نیز از رئیس جمهور خواستار برکناری دکتر باقری شده که با مخالفت رئیس جمهور مواجه شده است.»
اختلافات در وزارت خارجه میان وزیر خارجه و علی باقری به عنوان معاون وزیر و مسئول تیم مذاکره کننده بالا گرفته و در هفته‌های اخیر هر کدام از این دو مسئول در جلسات، مباحثی علیه یکدیگر مطرح کرده‌اند
همچنین در ادامه با اشاره به اینکه این اختلافات می‌تواند به ضرر جمهوری اسلامی تمام شود، به سلامی توصیه شده که به هر دو نفر تذکر داده شود که نشان می‌دهد مسئولان وزارت خارجه در جایگاه پایین‌دستی سپاه پاسداران قرار دارند. در ادامه آمده است: «لازم است که به هر دو مسئول محترم تذکر داده شود که هم شأن وزیر خارجه محفوظ بماند و هم هماهنگی میان مراکز مختلف دخیل در سیاست خارجی جمهوری اسلامی حفظ شود و ارتقاء یابد.»
این اختلافات تنها محدود به باقری و امیرعبداللهیان نمانده و به نظر می‌رسد در سطوح بالاتر نیز مشاهده شده است. به عنوان مثال در گزارش مورخ ۱۵ تیر به نقل از یکی از نزدیکان تیم مذاکراه کننده، تلویحا وزارت امور خارجه به ساده‌انگاری متهم شده است. در این بخش و به نقل از آن منبع آمده است: «در اواخر زمستان سال گذشته، برخی از مقامات وزارت خارجه اعلام کرده بودند که بیش از ۹۵ درصد اختلافات میان ایران و غرب در مذاکرات وین حل و فصل شده است. اما شورای عالی امنیت ملی در همان زمان نیز بر ضرورت حل و فصل مسائل باقیمانده میان ایران و گروه ۴+۱ تاکید کرده و گفته بود که موارد باقیمانده بسیار مهم بوده؛ به نحوی که ممکن است مذاکرات را به سمت شکست سوق دهد. روند مذاکرات نیز نشان داد که هشدار شورای عالی امنیت ملی کاملا درست بوده است.»
همچنین در گزارش دیگر به تاریخ ۲۶ مرداد، به برگزاری جلسه شورای عالی امنیت ملی اشاره شده است؛ جلسه‌ای که برای پاسخ به طرح پیشنهادی اتحادیه اروپا تشکیل شده است. بر اساس گزارشی که برای سلامی ارسال شده، در آن جلسه متن پیشنهادی بورل مورد بررسی قرار گرفته و حاضرین به شدت آن را ضعیف دانسته‌اند.
این گزارش در این خصوص می‌نویسد: «در این نشست نقدهای جدی از سوی پیمان جبلی، سرلشکر باقری، سرلشکر سلامی، محمد باقر قالیباف و حجت‌الاسلام اژه‌ای مطرح شده است. در این نشست از دولت سئوال شده که ۲۰ محور برای مذاکرات تعیین شده بود، ۴ مورد در متن قرار گرفت اما ۱۶ محور دیگر چه شد؟ در این باره پاسخ داده شده که این ۴ محور اصلی بوده و آن ۱۶ محور فرعی بوده و در درجه دوم اهمیت بوده است. ما عمدتا روی این ۴ محور متمرکز شدیم.»
انتقادات به اندازه‌ای بوده که در ادامه جلسه رئيسی، امیرعبداللهیان و باقری کنی پذیرفته‌اند که متن ضعیفی از سوی اروپا ارائه شده است.
در بخش دیگری از گزارش همان روز آمده است: «اختلاف نظرات در میان اعضای شورای عالی امنیت ملی درباره متن پیشنهادی بسیار جدی است. سعید جلیلی، سرلشکر محمد باقری، محمد باقر قالیباف سئوالات مهمی را مطرح کرده‌اند.»
در جریان جابه جایی خاک در سایت هسته‌ای تورقوزآباد کانتیر حامل خاک واژگون شده و نیروهای مستقر در آن منطقه با وسایلی مانند خاک انداز اقدام به جمع آوری خاک‌ها کرده‌اند که به دلیل عدم پاکسازی مناسب منطقه، بازرسان آژانس به بخشی ازاین خاک دست یافته‌اند که می تواند تولید مشکل کند
از بولتن محرمانه فارس برای فرمانده سپاه
در گزارش ۲۶ شهریور هم بار دیگر به این اختلافات اشاره شده است. در این بخش با اشاره به جلسه‌ای که در شورای عالی امنیت ملی برای بررسی پاسخ به پیشنهادات آمریکا در قبال طرح بورل تشکیل شده، آمده است: «در پی دریافت پاسخ آمریکایی‌ها به نامه اول ایران که برای توافق اعلام آمادگی کرده بودند، مشخص شده که آنها اصلا به شرایط ایران پاسخی نداده‌اند و متن نامه ایران ضعیف بوده است. محمد باقر قالیباف در واکنش به این موضوع با عصبانیت به علی باقری گفته که ما بیکار نیستیم چند ساعت در جلسه شورای عالی امنیت ملی بنشینیم و جمع‌بندی این باشد و شما بروید یک مطلب دیگری بنویسید.»
قالیباف در جلسه دیگری خطاب به رئیسی، او را مسئول اصلی مذاکرات دانسته و افزوده: «من مثل آقای جلیلی روی کلمات بحث نمی‌کنم اما اگر در عمل بعد از توافق، اتفاقی در فضای اقتصادی کشور نیفتد شما باید پاسخگو باشید.»
اعتماد علی خامنه‌ای به رئيسی و در عین حال تعیین خطوط قرمز مذاکراتی
از دیگر نکات قابل توجه در این مجموعه گزارش‌ها، این است که علی خامنه‌ای در ماه‌های اخیر تلاش کرده چندان به موضوع مذاکرات هسته‌ای ورود نکند. آنطور که از این گزارش‌ها بر می‌آید آخرین بار علی خامنه‌ای در ۲۷ اسفند ۱۴۰۰ متن حاضر برای توافق را بررسی و ۸ موضوع را به عنوان خطوط قرمز مذاکراتی تعیین کرده است.
در عین حال در بندهای مختلفی از گزارش‌ها به مسئله «اعتماد خامنه‌ای به رئيسی» در پرونده هسته‌ای و همچنین واگذاری مسئولیت این پرونده به رئيس جمهور اشاره شده است.
به عنوان مثال در گزارش ۲۶ مرداد در این خصوص آمده است: «برآوردها بر این است که چون رهبر انقلاب به آیت‌الله رئیسی اعتماد کرده‌اند و این دوره از مذاکرات را به وی واگذار کرده و او تصمیم گیر نهایی است، رهبری در مسئله توافق ورود نمی‌کنند.»
با این حال در همان گزارش اشاره شده در صورتی که علی خامنه‌ای به صورت مستقیم به این پرونده ورود نکند، احتمال پذیرش متن توافق دشوار است. در این خصوص آمده است: «به گفته برخی از کارشناسان، اختلاف نظر میان اعضای شورای عالی امنیت ملی درباره متن پیشنهادی گروه۴+۱ بسیار جدی است و در صورتی که دستوری از رهبری در این باره صادر نشود، اراده‌ای در این اعضا برای تصویب متن مذکور وجود ندارد.»
در عین حال در بخش دیگری از این گزارش اشاره شده که علی خامنه‌ای ۲۷ اسفند ۱۴۰۰ پیش‌نویس متنی از توافق را مشاهده کرده و در آن «۸ ملاحظه جدی را به عنوان خط قرمز» تعیین کرده است. هرچند به این خطوط قرمز اشاره‌ای نشده اما در ادامه آمده که تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران در مذاکرات دوحه «مباحثی حول ملاحظات رهبری مطرح و در نهایت چندین عبارت آن برای تامین نظر ایران تغییر کرده است.»
در بخش دیگری از این گزارش‌ها یکی از این خطوط قرمز «قرار گرفتن نام سپاه پاسداران» در فهرست سازمان‌های تروریستی عنوان شده است.
علی خامنه‌ای ۲۷ اسفند ۱۴۰۰ متنی از پیش‌نویس توافق را مشاهده کرده و در آن «۸ ملاحظه جدی را به عنوان خط قرمز» تعیین کرده است که یکی از آنها باقی ماندن سپاه پاسداران در فهرست سازمان‌های تروریستی معرفی شده است
از بولتن محرمانه خبرگزاری فارس برای فرمانده سپاه
در گزارش دیگری مورخ ۳ شهریور که برای حسین سلامی صادر شده، به نارضایتی تیم مذاکره کننده هسته‌ای از عملکرد صدا و سیما اشاره شده است. در این بخش آمده است: «علی باقری از عدم همراهی صدا و سیما در مذاکرات گلایه کرده و گفته که مواضع رسانه ملی نسبت به مذاکرات تخریبی است. پیمان جبلی در واکنش به این گلایه‌ها گفته که رهبری باید درباره سیاست‌های رسانه ملی به ما دستور دهند. به وی گفته شده شما که دسترسی دارید بروید و سئوال کنید. جبلی نیز موضوع را پیگیری کرده و اعضای دفتر رهبر معظم انقلاب از قول معظم له به وی یادآور شده‌اند که از آیت‌الله رئیسی در این باره کسب تکلیف و به دو لب مبارک آقای رئیسی نگاه کند؛ زیرا رهبر انقلاب اختیارات خود در امور هسته‌ای را به وی واگذار کرده‌اند. جبلی در دیدار با آیت‌الله رئیسی بدون اشاره به این کسب تکلیف از او درباره سیاست‌های رسانه ملی نسبت به روند مذاکرات پرسیده که وی گفته شما با آقای باقری هماهنگ باشید.»
مانعی به نام علی باقری
در بخش‌های مختلفی از این مجموعه گزارش‌ها، عملا تایید شده که علی باقری چندان علاقه‌ای به حصول توافق نداشته است و طرح مسائلی همچون نگرانی او از اینکه در صورت شکست این توافق، عمر سیاسی او هم به پایان می‌رسد نیز در همین راستاست. به عنوان مثال در گزارش مورخ ۲۲ تیر آمده است: «برخی از کارشناسان معتقدند که علی باقری در دور جدید مذاکرات نسبت به پیشنهادات ایران سرسختانه مقاومت و سخت گیری می‌کند.»
همچنین ظاهرا علی باقری از اساس از برگزاری مذاکرات دوحه مطلع نبوده و این موضوع از سوی شخص امیرعبداللهیان پیگیری شده است. در گزارش مورخ ۲۲ تیر در این رابطه آمده است: «حسین امیر عبداللهیان وزیر خارجه نقش مهمی را در برگزاری مذاکرات ایران در دوحه داشته و علی باقری رئیس تیم مذاکره کننده هسته‌ای چندان تمایلی به این کار نداشته است. حتی برخی از کارشناسان گفته‌اند که باقری از موافقت ایران با برگزاری مذاکرات در دوحه اصلا خبر نداشته و نسبت به این طرح معترض بوده است.»
من در امور هسته‌ای از رهبر انقلاب اختیار تام دارم که حتی با آمریکایی‌ها مذاکره کنم اما من از این اختیار خود استفاده نکرده‌ام. مذاکره من با آمریکایی‌ها باید برای ایران یک آورده‌ای داشته باشد. من حس کردم اگر دیدار و گفت وگویی با آنها داشته باشم، فایده و آورده‌ای برای جمهوری اسلامی ندارد
علی باقری
مذاکره کننده ارشد هسته‌ای ایران
در گزارش ۳ شهریور برای حسین سلامی به نقل از علی باقری آمده است: «من در امور هسته‌ای از رهبر انقلاب اختیار تام دارم که حتی با آمریکایی‌ها مذاکره کنم اما من از این اختیار خود استفاده نکرده‌ام. مذاکره من با آمریکایی‌ها باید برای ایران یک آورده‌ای داشته باشد. من حس کردم اگر دیدار و گفت وگویی با آنها داشته باشم، فایده و آورده‌ای برای جمهوری اسلامی ندارد.»
باقری هرچند مدعی است که می‌توانسته با طرف آمریکایی مذاکره کند، اما به نظر می‌رسد دلیل انجام ندادن این مذاکره ترس و نگرانی او از حملات تندروها به او بوده و می‌ترسیده در صورتی که با رابرت مالی سر یک میز بنشیند احتمالا سرنوشتی مشابه عباس عراقچی و جواد ظریف داشته باشد.
خروج از ان‌پی‌تی و رابطه با آژانس
یکی دیگر از موضوعات مورد اشاره در این مجموعه گزارش‌ها، مسئله خروج احتمالی ایران از ان‌پی‌تی است؛ مسئله‌ای که به نظر می‌رسد روی میز مقام‌های جمهوری اسلامی قرار ندارد.
بهروز کمالوندی در جلسه‌ای که برای جمعی از خبرنگاران در خرداد ماه برگزار شده در این خصوص می‌گوید: «خروج از “ان‌پی‌تی” در میان گزینه‌های ما نبوده است. ما در چارچوب ان‌پی‌تی هم می‌توانیم تا ۹۵ درصد اورانیوم غنی‌سازی کنیم.»
در گزارش ۲۵ خرداد برای سلامی نیز، در تحلیلی مسئله خروج احتمالی از «ان‌پی‌تی» را به عنوان گزینه‌ای نه چندان مناسب مطرح شده است. در این خصوص آمده است: «بنا به مصالح و شرایط فعالیتهای هسته‌ای صلح آمیز ایران، تصمیم به خروج از “ان‌پی‌تی” دور از ذهن خواهد بود. از ابتدای شروع اقدامات تنبیهی ایران علیه غرب در زمینه عدم رعایت حقوق ایران در توافق هسته‌ای و کاهش حجم تعهدات ایران به برجام، برخی فعالان سیاسی پیشنهاد خروج از “ان‌پی‌تی” را در قبال بدعهدی و سیاست فشار حداکثری طرف مقابل مطرح می‌کردند اما این اتفاق تا به امروز که بیش از ۴ سال از خروج آمریکا از برجام می‌گذرد رخ نداده و در ادامه نیز بنا به مصالح و شرایط فعالیتهای هسته‌ای صلح‌آمیز ایران چنین تصمیمی دور از ذهن خواهد بود.»
همچنین در بخش دیگری از این گزارش به پیام طرف آمریکایی در خصوص توافق اشاره شده و آمده است: «آمریکایی‌ها در پیامی به ما گفته‌اند که به آژانس دستور می‌دهیم که هیچ گزارشی درباره پرونده هسته‌ای شما ندهد. به گفته برخی از کارشناسان مفهوم این پیام این است که پرونده‌های ایران در آژانس مختومه نمی‌شود اما آنها دیگر گزارشی علیه ما منتشر نمی‌کنند.»
چشم‌داشتن به زمستان سخت اروپا
از جمله موضوعات پررنگ در تحلیل‌های مربوط به سیاست خارجی در این گزارش‌ها، امید داشتن مقام‌های جمهوری اسلامی به کسب امتیازهای بیشتر از کشورهای غربی همزمان با نزدیک شدن به زمستان است.
در ۱۶ شهریور یکی از خطوط تحلیلی پیشنهادی که باید در رسانه‌های جمهوری اسلامی پررنگ شود، موضوع «زمستان سرد و سخت اروپا» عنوان شده است. در این گزارش به نقل از یکی از نزدیکان تیم مذاکره کننده هسته‌ای ایران آمده است: «رسانه‌های داخلی باید خط بی توجهی مقامات اروپا و آمریکا به نیازهای مردم خود در فصول پاییز و زمستان را پررنگ‌تر کنند.»
برخی از مسئولان نظام مانند سرلشکر باقری، سرلشکر سلامی و قالیباف می‌گویند اگر الان امکان توافق خوب نیست شاید ۳ ماه یا ۶ ماه دیگر به خاطر این تحولات منطقه و فضای بین‌المللی و سختی‌های زمستان برای اروپا امکان دیگری به وجود آید
از گزارش محرمانه فارس برای فرمانده سپاه در شهریور ۱۴۰۱
در همین رابطه در نشست شورای عالی امنیت ملی که در شهریور ماه ۱۴۰۱ برگزار شده مقام‌های عالیرتبه جمهوری اسلامی هم به این موضوع چشم داشتند. در این گزارش آمده است: «برخی از مسئولان نظام مانند سرلشکر باقری، سرلشکر سلامی و قالیباف می‌گویند اگر الان امکان توافق خوب نیست شاید ۳ ماه یا ۶ ماه دیگر به خاطر این تحولات منطقه و فضای بین‌المللی و سختی‌های زمستان برای اروپا، امکان دیگری به وجود آید.»
از انتقال مواد هسته‌ای با پراید تا جمع کردن خاک در سایت هسته‌ای تورقوزآباد با خاک‌انداز
یکی از موضوعات عجیبی که در این گزارش‌ها می‌توان به آنها استناد کرد، بی‌سر و سامانی برنامه هسته‌ای ایران در برخی از موارد است. به عنوان مثال از غلامرضا جلالی، رئيس سازمان پافند غیرعامل نقل شده که مواد هسته‌ای در بیمارستان امام خمینی در تهران با خودروی پراید جا به جا شده است.
جلالی تاکید کرده که این اقدامی نادرست و خلاف اصول و پروتکل‌های مربوطه است. او همچنین در بخش دیگری از صحبت‌هایش فعالیت راکتور ۵ درصدی در امیرآباد تهران را بسیار خطرناک دانسته است.
روایت‌ها در خصوص آنچه در تورقوز آباد می‌گذرد نیز دست‌کم نشان‌دهنده ساز و کارهای عجیب و غریب در جمهوری اسلامی است. در گزارش ۳ شهریور در این رابطه آمده است: «در جریان انتقال بخشی از خاک سایت هسته‌ای در منطقه تورقوزآباد – روستایی در نزدیکی شهرری- یکی از کانتینرهای حامل خاک واژگون شده و منطقه را آلوده کرده است. اما نتایج آزمایش‌های آژانس بین‌المللی اتمی در این منطقه درباره فعالیتهای هسته‌ای مثبت اعلام شده است. از این رو آژانس اتمی خواستار ارائه توضیحات ایران در این باره شده است.»
برخلاف ادعاهای پیشین مقام‌های جمهوری اسلامی، در گزارش محرمانه‌ای که برای سلامی فرستاده شده، از عنوان «سایت هسته‌ای تورقوزآباد» برای منطقه‌ای استفاده شده که پیشتر گفته می‌شد یک انبار متروکه است
نکته قابل توجه دیگر در این گزارش این است که برخلاف ادعاهای پیشین مقام جمهوری اسلامی، این گزارش محرمانه، تورقوزآباد را «یک سایت هسته‌ای» معرفی کرده است.
در ادامه این گزارش با عنوان روایتی دیگر در این رابطه نوشته است: «در جریان جابه جایی خاک در منطقه تورقوزآباد کانتیر حامل خاک واژگون شده و نیروهای مستقر در آن منطقه با وسایلی مانند خاک انداز اقدام به جمع آوری خاک‌ها کرده‌اند که به دلیل عدم پاکسازی مناسب منطقه، بازرسان آژانس به بخشی ازاین خاک دست یافته‌اند که می تواند تولید مشکل کند.»
برگرفته ای از سایت یورونیوز (اتحادیه اروپا) به زبان فارسی، ۴ دسامبر ۲۰۲۲