معین خزائلی
روز دانشجو در شرایطی در ایران فرا می‌رسد که دانشجویان به رغم دستگیری، ممنوع‌الورودی و محرومیت از تحصیل، همچنان شعله اعتراضات چند ماهه را در دانشگاه‌ها روشن نگه داشته‌اند.
همزمان با فرا رسیدن ۱۶ آذر، روز دانشجو در ایران، اخبار رسیده از وضعیت دانشگاه‌ها و دانشجویان، حکایت از تشدید فشارها و افزایش تلاش‌ها برای سرکوب دارد.
علاوه بر بازداشت صدها دانشجو که دستگیری آنها روزانه به دست نهادهای اطلاعاتی و امنیتی اتفاق می‌افتد و صدور شماری از احکام بدوی دادگاه‌ها علیه دانشجویان، ماموران امنیتی لباس شخصی حضوری علنی و رسمی در دانشگاه‌ها دارند.
ممنوع الورود کردن و ممنوعیت از ادامه تحصیل دانشجویان به دست حراست‌ها و کمیته‌های انضباطی و اخیرا هم تغییر شیوه‌نامه انضباطی دانشگاه‌ها برای قانونی کردن فشار و سرکوب بیشتر از دیگر روش‌های اعمال فشار بر دانشجویان هستند.
با وجود تشدید سرکوب‌ها اما شواهد نشان می‌دهند اعتراضات دانشجویی به ویژه در داخل دانشگاه‌ها همچنان ادامه دارد و دانشجویان بدون توجه به تهدیدها، تحدید‌ها و ممنوعیت‌ها در همراهی کامل با آنچه که در خیابان در حال وقوع است به جنبش اعتراضی خود پای‌بند مانده و آن را پیش می‌برند.
در این میان نهادهای مسئول در زمینه ارائه خدمات دانشجویی در همکاری کامل با نهادهای اطلاعاتی و امنیتی و به ویژه قوه قضاییه جمهوری اسلامی، در روزهای اخیر اقدامات بیشتری را برای سرکوب حداکثری سازمان داده‌اند.
صدور احکام سنگین علیه دانشجویان در آستانه روز دانشجو
همزمان با شروع اعتراضات سراسری اخیر در ایران و همراهی دانشجویان با آن، روند سرکوب و بازداشت دانشجویان به دست نهادهای اطلاعاتی و امنیتی نیز به سرعت آغاز شد.
بازداشت دانشجویان علی‌رغم وجود منع قانونی ورود نیروهای انتظامی و امنیتی به مراکز آموزش عالی، هم در دانشگاه‌ها و هم در خوابگاه‌ها صورت گرفت و در مواردی حتی ماموران با ورود به دانشگاه یا خوابگاه، اقدام به ربایش دانشجویان کردند.
به دلیل فشارهای امنیتی بر خانواده‌ها نیز تعداد دقیق دانشجویان بازداشت شده تا امروز مشخص نیست و این آمار با توجه به انتشار اخبار بازداشت دانشجویان به صورت روزانه، همچنان افزایش می‌یابد.
از سوی دیگر بنا بر گزارش‌های منتشر شده، آرای بدوی صادر شده علیه دانشجویان از احکام سنگین زندان برای آنها حکایت دارد.
صدور حکم پنج سال حبس تعزیری برای آذین سعیدی نسب، دانشجوی محیط زیست دانشگاه تهران، محکومیت محمد جواهری، دانشجوی دانشگاه تهران، به چهار سال و هفت ماه حبس تعزیری، بهرام بوشهری، دانشجوی مهندسی شیمی دانشگاه فنی تهران به پنج سال حبس تعزیری و محمد غلام‌زاده، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشگاه تهران به پنج سال حبس تعزیری، تنها چند مورد از ده‌ها حکم صادره از سوی دادگاه‌های انقلاب علیه دانشجویان است.
تمامی این احکام با استناد به اتهام «اجتماع و تبانی علیه امنیت ملی از طریق شرکت در تجمعات دانشجویی» صادر شده‌اند.
استناد به این اتهام علیه دانشجویان در حالی است که در قریب به اتفاق موارد، دانشجویان محکوم شده هیچ مشارکتی در تجمع اعتراضی خارج از دانشگاه نداشته و صرفا در محیط دانشگاه و در مطابقت با آیین‌نامه انضباطی دانشگاه‌ها دست به تجمعات مسالمت‌آمیز زده یا صرفا در محل دانشگاه دور هم جمع شده‌اند.
مهدیه گلرو، تحلیلگر اجتماعی و سیاسی
مهدیه گلرو، فعال سیاسی فمینیست که خود سابقه فعالیت سیاسی دانشجویی دارد، در گفت‌وگو با زمانه در زمینه احکام صادر شده علیه دانشجویان می‌گوید: «حکم بازداشت و زندان دانشجویان معترض یکی از سنتی‌ترین و قدیمی‌ترین روش‌هایی است که حکومت جمهوری اسلامی از آن استفاده می‌کند. یکی از کارهایی که در ماه‌های اخیر از سوی جمهوری اسلامی انجام شده این است که تعداد زیادی از دانشجویان را بازداشت کرده و خبری از آنها منتشر نشده و الان هم احکامی که برای آنها صادر شده در حالی است که به خانواده‌ها قول این را داده بودند که قرار است این بچه‌ها آزاد شوند. حتی به خیلی از آنها گفته شده بود قرار است با وثیقه آزاد شوند.»
از این رو به اعتقاد این فعال دانشجویی سابق، در چنین شرایطی صدور احکام زندان پنج سال و …، برای ایجاد رعب و وحشت دوباره در میان دانشجویان است و بیانگر این مساله که سرکوب‌ها به ممنوع الورودی و اخراج یا بازداشت خلاصه نمی‌شود و به احکام زندان هم می‌رسد: «این نشان می‌دهد حکم را حتما برای این صادر کردند که تا پیش از ۱۶ آذر رسانه‌ای شود و بتواند اعتراضاتی را که در روزهای منتهی به ۱۶ آذر خواهد بود، تا حدی کنترل کند.»
اخراج از دانشگاه و ممنوع‌الورودی تنها با ارسال یک پیامک
شدت سرکوب دانشجویان به ویژه دانشجویان معترض تنها به بازداشت و صدور احکام سنگین با استناد به اتهامات واهی و روند دادرسی غیر قانونی و ناعادلانه محدود نمانده و حراست دانشگاه‌ها و کمیته‌های انضباطی نیز خود به مانند همیشه به ابزاری برای سرکوب بیشتر تبدیل شده‌اند.
در همین زمینه گزارش‌ها نشان می‌دهند شمار قابل توجهی از دانشجویان صرفا به دلایلی از جمله شرکت در تجمع در دانشگاه، انتشار مطالب اعتراضی در صفحات شخصی در شبکه‌های اجتماعی یا حضور نیافتن در کلاس درس به دلیل اعتصاب، از حضور در دانشگاه منع شده‌اند.
در برخی دانشگاه‌ها مانند دانشگاه الزهرا در تهران مقام‌های دانشگاه صرفا به صورت شفاهی و بدون ارائه هر گونه توضیحی به تعدادی از دانشجویان گفته‌اند اجازه حضور در دانشگاه را تا اطلاع ثانوی ندارند.
به گفته یکی از دانشجویان اخراج شده از دانشگاه الزهرا، او بدون هر گونه توضیح یا تذکر پیشینی، به طور ناگهانی ممنوع‌الورود شده است: «بدون این که تذکری بدهند یا تعهد بگیرند یا حتی تماس بگیرند، یک روز گفتند فعلا دیگر به دانشگاه نیا تا تماس بگیریم و کمیته انضباطی تشکیل بشود.»
پیش از آن اما مقامات برخی دانشگاه‌ها رسما با دفاع از سیاست ممنوع‌الورودی، آن را سبب آرامش محیط دانشگاه خوانده بودند.
رسول جلیلی، رئیس دانشگاه صنعتی شریف در تهران، آبان ماه سال جاری در همین زمینه با اشاره به حوادث پیش آمده در این دانشگاه به ویژه حمله نیروهای امنیتیِ لباس شخصی به این دانشگاه در دهم مهر ماه، با دفاع از ممنوع‌الورود کردن شماری از دانشجویان در توجیه آن گفته بود: «از برخی از فرزندانمان خواستیم مدتی به دانشگاه نیایند.»
ممنوع‌الورود کردن دانشجویان به دانشگاه از سوی مقامات دانشگاه‌ها در حالی است که بنا بر تنها قانون موجود و موضوعه در این زمینه، یعنی آیین‌نامه انضباطی دانشجویان مصوب تیر ماه ۱۳۷۴ و شیوه‌نامه اجرایی آن، این تنها کمیته انضباطی دانشگاه است که پس از تشکیل جلسه و رسیدگی به پرونده و استماع دفاع دانشجو، مجاز به صدور حکم مبنی بر اعمال محدودیت در ادامه تحصیل دانشجو است.
علی‌رغم مغایرت کامل ممنوع‌الورود کردن دانشجویان با قوانین به ویژه آیین‌نامه انضباطی دانشجویان مصوب تیر ماه ۱۳۷۴، مقامات وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری از این سیاست دانشگاه‌ها دفاع کرده‌اند.
مرتضی فرخی، معاون حقوقی و امور مجلس وزارت علوم، روز ۱۳ آبان با قانونی خواندن ممنوع‌الورود کردن دانشجویان به دانشگاه در این زمینه گفته بود: «اقدام روسای برخی دانشگاه‌ها در ممنوع‌الورود کردن برخی از دانشجویانی که در اغتشاش و تخریب اموال عمومی و هتک حرمت محیط دانشگاه دخالت داشتند، وفق مقررات و بر اساس آيین‌نامه انضباطی دانشجویان است.»
به نظر می‌رسد این ادعای معاون حقوق و امور مجلس وزارت علوم درباره قانونی بودن ممنوع‌الورود کردن دانشجویان با استناد به تبصره دوم ماده هفت آیین‌نامه انضباطی مطرح شده باشد.
این تبصره به روسای دانشگاه‌ها اجازه می‌دهد دانشجویانی را که پرونده آنها در کمیته انضباطی دانشگاه در حال بررسی است، تا مدت یک ماه از حضور در دانشگاه منع کنند. نکته این تبصره اما این است که مجوز ممنوع‌الورود کردن دانشجویان تنها و صرفا معطوف به دانشجویانی است که برای آنها در کمیته انضباطی پرونده تشکیل شده و این مساله کتبا به اطلاع آنها نیز رسیده است. حال آن که بنا بر شواهد، شمار بسیاری از دانشجویان ممنوع‌الورود حتی از تشکیل شدن پرونده علیه خود بی‌اطلاع بوده و شماری نیز اساسا هیچ پرونده‌ای در کمیته انضباطی ندارند.
یک منبع آگاه در همین زمینه در گفت‌وگو با زمانه تایید کرد که شورای انقلاب فرهنگی به عنوان نهاد مرجع مصوب آیین‌نامه انضباطی دانشجویان با صدور دستوری به وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، از دانشگاه‌ها خواسته است در صورت ضرورت حتی بدون تشکیل جلسه کمیته انضباطی و با نظر حراست، از ورود دانشجویانی که خود «اغتشاشگر» تشخیص می‌دهند ممانعت و در عمل آنها را از دانشگاه اخراج کنند.
از سوی دیگر در برخی دیگر از دانشگاه‌ها ممنوعیت اعمال شده از ورود به دانشگاه فراتر رفته و به محرومیت از تحصیل رسیده و آن هم صرفا با ارسال یک پیامک به اطلاع دانشجویان رسانده شده است.
به عنوان نمونه، در دانشگاه‌های خوارزمی و همچنین دانشکده فنی دانشگاه تهران، مقامات دانشگاه با ارسال یک پیامک به دانشجویان از تغییر وضعیت دانشجو به «محروم از تحصیل» خبر داده‌اند.
این پیامک در حالی برای شماری از دانشجویان ارسال شده که تا پیش از آن هیچ تذکری از سوی حراست یا کمیته انضباطی دانشگاه به آنها داده نشده و حتی جلسه‌ای نیز برای بررسی وضعیت میان دانشجو و مقامات دانشگاه اعم از حراست، کمیته انضباطی و واحد آموزش و ثبت‌نام برگزار نشده است.
در این میان اگرچه این سیاست نیز با هدف کاستن از جو اعتراضی دانشجویان در دانشگاه‌ها و جلوگیری از اعتراضات از طریق اعمال ممنوعیت و محدودیت بوده، اما به نظر می‌رسد نتیجه‌ای کاملا برعکس در پی داشته است.
مهدیه گلرو در این زمینه نیز به زمانه می‌گوید: «این اقدامات نه تنها جو اعتراضی را کم نکرده بلکه بیشتر هم کرده. یعنی دانشجویانی که در برخی از دانشگاه‌ها ممنوع‌الورود شده بودند پشت در دانشگاه‌ها ایستادند و دانشجوهایی که داخل دانشگاه بودند سعی کردند درها را بشکنند تا آنها را وارد دانشگاه کنند. یک‌سری دانشجوهایی که تعلیق شدند همکلاسی‌هایشان در دانشگاه‌ها سعی کردند کلاس‌ها را به طور کلی تعطیل کنند تا با تشکیل کلاس‌ها بدون حضور آنها خودداری کنند.»
در نتیجه به اعتقاد این فعال سیاسی فمینیست، سیاست‌های محدودکننده به کار رفته، نه تنها نتوانستند جو دانشگاه‌ها را آرام کنند بلکه تعداد دیگری از دانشجویان را که تا پیش از آن ساکت بودند و به اعتراضات نپیوسته بودند و شاید سر کلاس‌ها هم حاضر می‌شدند، به مجموعه دانشجویان معترض اضافه کرده است.
ابلاغ شیوه‌نامه جدید انضباطی برای سرکوب بیشتر
در میان بازداشت، محاکمه و محرومیت از ورود و تحصیل برای دانشجویان، دو وزارت‌خانه علوم، تحقیقات و فن‌آوری و درمان و آموزش پزشکی، شیوه‌نامه اجرایی جدید آیین‌نامه انضباطی دانشجویان را تصویب و برای اجرا ابلاغ کردند.
اگرچه صرف تدوین و تصویب شیوه‌نامه جدید در بحبوحه اعتراضات دانشجویی در دانشگاه‌ها، خود نشانگر هدف دولت از اعمال سرکوب و تحدید بیشتر دانشجویان است، اما بررسی موارد تغییر یافته یا اضافه شده به شیوه‌نامه پیشین حکایت «سرکوبِ از پیش برنامه‌ریزی شده» در شیوه‌نامه جدید دارد.
در همین زمینه، شیوه‌نامه جدید در حالی مجددا اخذ مجوز برای برگزاری هر گونه تجمع (حتی علمی و پژوهشی) در دانشگاه را الزامی دانسته که شیوه‌نامه پیشین برگزاری تجمعات مسالمت‌آمیز و بی‌ضرر به برنامه آموزشی بدون مجوز را بدون اشکال دانسته بود.
شیوه‌نامه جدید همچنین در اقدامی عجیب و به شدت محدود کننده، با ورود مستقیم به حریم خصوصی دانشجویان، تشکیل هر گونه گروه مجازی بیشتر از ۱۰۰ نفر در شبکه‌های اجتماعی میان دانشجویان را منوط به اخذ مجوز از کمیته ناظر بر نشریات دانشجویی دانسته است.
با وجود این اما مهدیه گلرو معتقد است نهادها برای سرکوب دانشجویان نیازی به تغییر و اصلاح قوانین ندارند چون به گفته او «همیشه روش‌هایی را مورد استفاده قرار داده‌اند که در همان شیوه‌نامه اجرایی هم وجود نداشته است».
این فعال سیاسی دانشجویی سابق به زمانه می‌گوید: «یک دانشجو را شب قبل از امتحان ممنوع‌الورود می‌کنند در صورتی که بنا بر آیین‌نامه مصوب شورای انقلاب فرهنگی باید قبل از شروع امتحانات این کار انجام شود یا این که از وقتی تعلیق انجام می‌شود باید از ترم بعد باشد اما در عمل از همان لحظه اعمال می‌کنند؛ اینها از مسائلی است که در شیوه‌نامه وجود داشته اما هرگز رعایت نشده‌اند.»
گلرو با اشاره به واقعیت عملی در دانشگاه‌ها از جمله ورود نیروهای اطلاعات و اطلاعات سپاه به دانشگاه‌ها و خوابگاه‌های دانشجویی و بازداشت دانشجویان، از این مساله با عنوان «ربایش و آدم‌ربایی» یاد می‌کند و انجام آن را نشان دهنده پای‌بند نبودن نهادهای اطلاعاتی و امنیتی و دانشگاه‌ها به شیوه‌نامه انضباطی دانشجویان می‌داند.
در نتیجه به اعتقاد این فعال سیاسی فمینیست، تغییر شیوه‌نامه اجرایی آیین‌نامه انضباطی دانشجویان «جدای از آن که تلاشی است برای این که رنگ و بوی قانونی به همه کارهای غیر‌قانونی در حال انجام داده شود، در راستای ایجاد یک فضای خبری است مبنی بر این که شرایط را سخت‌تر می‌کنیم و هر آنچه تاکنون [از سرکوب و فشار] بوده، قرار است بیشتر شود.»
تداوم اعتراضات دانشجویی با وجود تشدید سرکوب در دانشگاه‌ها
با وجود همه اقدامات امنیتی و افزایش شدت سیاست سرکوب و تحدید در دانشگاه‌ها، شواهد از تداوم اعتراضات دانشجویی در دانشگاه‌ها حکایت دارند. به ویژه آن که فراخوان‌هایی نیز از سوی دانشجویان برای اعتصابات و اعتراضات سراسری همزمان با فرا رسیدن روز دانشجو در ایران (۱۶ آذر) منتشر شده و به نظر می‌رسد جنبش دانشجویی اخیر حتی بیشتر از قبل در هماهنگی کامل با اعتراضات سراسری در ایران قرار دارد.
مهدیه گلرو فعال که خود سابقه فعالیت دانشجویی نیز دارد، معتقد است علی‌رغم شدت سرکوب در دانشگاه‌ها، حرکت اعتراضی جنبش دانشجویی در همراهی با دیگر شهروندان به ویژه در خیابان ادامه دارد.
او به زمانه می‌گوید: جنبش دانشجویی همیشه ارتباط نزدیکی با آنچه در خیابان می‌گذرد داشته است. یعنی همیشه وقتی اعتراضات شکل گرفته، در همه این سال‌ها در دوران اصلاحات، در جنبش سبز، در آبان ۹۸ و در اعتراضات ساقط کردن هواپیمای اوکراینی به وسیله سپاه پاسداران، همواره جنبش دانشجویی در کنار خیابان بوده است. اما مساله‌ای که وجود دارد این است که این بار این همراهی بیشتر از قبل شده و دلیلش هم این است: کسانی که در خیابان کشته می‌شوند هم سن و سال همان بچه‌های دانشجو هستند. یعنی زمانی که خودِ دانشجو مانند آیلار [حقی] که دانشجوی پزشکی تبریز است کشته می‌شود طبیعتا دانشگاه سکوت نمی‌کند در برابر این جنایت و می‌بینیم که تا چندین روز اعتراضات در دانشگاه تبریز ادامه می‌یابد یا مثلا در جمعه خونین در زاهدان در روز هشتم مهر کشتاری صورت می‌گیرد و فردایش در دانشگاه‌های کشور اعتراضات به آن آغاز می‌شود.
به گفته این فعال سیاسی فمینیست، ارتباطی که اکنون میان دانشگاه و خیابان شکل گرفته یک ارتباط دو سویه است: «یعنی زمانی که به دانشگاه شریف حمله می‌کنند، مردم وارد می‌شوند و از دانشجویان حمایت می‌کنند و وقتی که به مردم حمله می‌شود، بلافاصله در دانشگاه‌ها تجمعات افزایش پیدا می‌کنند.»
به اعتقاد مهدیه گلرو، وضعیت فعلی جنبش دانشجویی با توجه به میزان سرکوبی که در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد و این که همچنان اعتراضات ادامه دارد، «از نقاط عطف بسیار طلایی جنبش دانشجویی است که ثمرات ارزشمندی برای آینده ایران خواهد داشت».
برگرفته ای از سایت رادیو زمانه، ۷ دسامبر ۲۰۲۲