میلاد پورعیسی
زمانه در گفت‌وگو با تعدادی از دانشجویان، روایت آنها از سرکوب در دانشگاه‌ها را ثبت کرده است. روایت‌هایی که از همکاری حراست دانشگاه‌ها با نهادهای امنیتی جهت پرونده‌سازی علیه دانشجویان خبر می‌دهد.
«برای فردا به کمیته انضباطی احضار شدم. دارم با بچه‌ها خداحافظی می‌کنم. ممکنه همون‌جا تحویلم بدن به لباس شخصی‌های بیرون دانشگاه…»
این چند جمله، گوشه کوچکی از موج اضطرابی است که دانشجویان سراسر کشور در این صد و چند روز اعتراضات سراسری تحمل کرده‌اند. نگرانی‌هایی که از لابه‌لای گزارش‌های آمار دانشجویان بازداشتی، محروم از تحصیل و اشاره به رفتارهای غیر قانونی مسئولان دانشگاه‌ها و نهادهای امنیتی کمتر قابل لمس است.
اکنون به توصیف همان دانشجوی دختر از فضای جلسه کمیته انضباطی نگاه کنید: «اتاق مثل اتاق بازجویی نور کم داشت. چند تا زن بودن، چند تا مرد. زن‌ها نقش بازجوی خوب داشتند، مردها بازجوی بد. هیچ کدام را هم نمی‌شناختم. مردها مدام تکرار می‌کردند که فلان اطلاعات را از تو داریم، ممکن است برایت گران تمام شود، زن‌ها می‌گفتند تعهد بنویس تمام شود.»
این بخش از سرکوب دانشجویان، یعنی محروم کردن آنها از تحصیل در این نزدیک به چهار ماه اعتراضات سراسری، هر چند نسبت به بازداشت و زندان، طیف وسیع‌تری از دانشجویان را در برمی‌گیرد، اما کمتر درباره آن سخن گفته شده است.
حراست و کمیته‌های انضباطی از چه روش‌هایی برای پرونده سازی و اخراج دانشجویان از دانشگاه‌ها استفاده می‌کند؟ این پرسش را با دانشجویان چند دانشگاه در میان گذاشتیم، تا از حال هوای امنیتی‌ای که دستگاه سرکوب درون دانشگاه‌ها ایجاد کرده، بیشتر مطلع شویم. برای رعایت مسائل امنیتی، در این گزارش دانشجویانی که با ما گفت‌وگو کرده‌اند را با نام مستعار خطاب می‌کنیم.
در دانشگاه هنر تهران، یکی از آخرین موارد اخراج دانشجویان، به دلیل لو ندادن هم‌کلاسی‌های سازنده یک »قطعه موسیقی اعتراضی» رخ داده است. در این دانشگاه که از مهر ماه، بیش از صد دانشجو ممنوع‌الورود شده‌اند، حالا نزدیک به ۷۰ نفر در انتظار احکام انضباطی خود هستند. تنها در دو هفته گذشته ۸ دانشجو بدون برگزاری جلسه کمیته انضباطی با محرومیت یک و یا دو ترم از تحصیل روبه‌رو شده‌اند. محرومیت از تحصیل به عنوان یک اهرم فشار برای دانشجویان این دانشگاه همچنان در جریان است و هر روز کانال‌های تلگرامی دانشجویی در حال به‌روز رسانی آمار آنها هستند.
«سهیل» یک دانشجوی دانشگاه هنر تهران در مورد نحوه پرونده‌سازی این دانشگاه برای دانشجویان، به زمانه می‌گوید، مأموران حراست حتی به گروه‌های تلگرامی ما نفوذ کرده و از پیام دانشجویان برای پرونده‌سازی بهره‌برداری می‌کنند:
«حراست در تمامی گروه‌های دانشجویی حضور دارد و از چت‌های بچه‌ها برای فراخواندن به حراست و پرونده‌سازی استفاده می‌کند. در گروه‌ها ممکن است در مورد کنش‌های اعتراضی، مثل تجمعات و دیگر موارد بحث شود و حراستی‌ها مثل مأموران امنیتی با گرفتن عکس از گفت‌وگوهای دانشجویان، بعداً از این مدارک برای گرفتار کردن آنها استفاده می‌کنند. نه در فضای دانشگاه، نه در فضای مجازی امنیت نداریم.»
تهدید به اخراج، در صورت لو ندادن سازندگان قطعه موسیقی اعتراضی
«سوگل» یک دانشجوی دیگر دانشگاه هنر تهران، در مورد شیوه تطمیع دانشجویان برای پیدا کردن دیگر هم کلاسی‌های فعال، به فشار برای لو دادن هم کلاسی صاحب سی‌دی اصلی یک قطعه موسیقی اعتراضی اشاره می‌کند:
«معمولاً حراست از دانشجویانی که از آنها سندی مثل عکس یا فیلم شرکت در تجمعات دارد، برای لو دادن دیگران استفاده می‌کند. در واقع با این کار، هم آن دانشجوی شرکت کننده در تجمعات با فشار روبه‌رو می‌شود، و هم برای دیگر دانشجویان فعال پرونده‌سازی می‌شود. در یک نمونه، حراست یک دانشجو را برای لو دادن هم کلاسی فیلم‌بردار تجمعات تحت فشار گذاشت. به او گفته شد، در صورت افشای نام او از فهرست ممنوع الورودی‌ها حذف خواهد شد. یا در نمونه‌ای دیگر، حراست از یک دانشجو خواست، نام دانشجویانی را که در ساخت و اجرای یک قطعه موسیقی اعتراضی و حتی تهیه کنندگان ویدئوی آن اعلام کند. حراست او را تهدید کرد که در صورت انجام ندادن این کار، علاوه بر محرومیت از تحصیل، از حضور در خوابگاه هم محروم خواهد شد که همین اتفاق هم افتاد.»
اخراج از خوابگاه، یکی از مجازات‌هایی است که در شیوه‌نامه انضباطی جدید دانشگاه‌های سراسری، با عنوان «محرومیت از خدمات رفاهی» شکل قانونی گرفته است. با این حال، این مجازات هم مثل سایر تنبیهاتی که برای دانشجویان معترض در نظر گرفته شده، نیازمند برگزاری جلسات کمیته انضباطی و صدور رسمی رأی است؛ اتفاقی که در بیشتر موارد رخ نمی‌دهد.
در هفته‌های اخیر که موج جدید اخراج دانشجویان از دانشگاه بعد از برگزاری تجمعات اعتراضی شانزدهم آذر (روز دانشجو) اوج گرفته، برخی دانشجویان دانشگاه امیرکبیر تهران در شبکه‌های اجتماعی، از «اخراج شبانه» و «بدون اطلاع قبلی» بیش از ۳۰ دانشجوی این دانشگاه از خوابگاه خبر دادند. برخی از این دانشجویان وادار به اسکان در هتل با هزینه شخصی شدند. در همین دانشگاه امیرکبیر تهران، شماری از دانشجویان بازداشتی، بعد از آزادی موقت، از ورود به دانشگاه منع شدند.
مأموران وزارت اطلاعات در جلسه کمیته انضباطی
«فرهاد» یک دانشجوی دانشگاه مازندران، درباره حضور مأموران امنیتی خارج از دانشگاه در جلسات کمیته انضباطی، و تلاش آنها برای اعتراف گیری از دانشجویان با استفاده از روابط خصوصی به زمانه می‌گوید:
«تقریباً از زمان آغاز اعتراضات، روال برگزاری جلسات کمیته انضباطی به این صورت بوده که یک فرد ناشناخته با ماسک از وزارت اطلاعات در جلسه شرکت کرده و دانشجو را در همه زمینه‌ها بازجویی می‌کند. این روند به خصوص از اواخر آبان ماه و اوایل آذر ماه اوج گرفت. درخواست همکاری با حراست و کمیته انضباطی بیشتر در موارد معرفی دانشجویان موثر در تجمعات و ادمین کانال‌های تلگرامی دانشجویی، در مقابل اتهام‌زنی در مورد لیدری تجمعات یا اطلاع‌رسانی در مورد اخبار دانشگاه در فضای مجازی، از مواردی است که در جلسات کمیته از طریق آنها دانشجویان تحت فشار قرار می‌گیرند. فعالیت مجازی در مقابل دادن وعده برای برداشتن ممنوع‌الورودی و احکام تعلیق، از بیشترین مواردی است که دانشجویان با آنها تحت فشار قرار می‌گیرند. اطلاعات احتمالی که مأموران امنیتی از این دانشجویان می‌گیرند، روند پرونده‌سازی برای دیگر دانشجویان را هم تسهیل می‌کند. با این سیاست‌ها فضای وحشت و تفرقه میان دانشجویان هم تقویت می‌شود. دانشجویی که تازه به دانشگاه پا گذاشته و راه مقابله با این روش‌ها را نمی‌داند، ممکن است بیشتر تحت فشار قرار گیرد.»
چندین دانشجو در گفت‌وگو با زمانه تأیید کرده‌اند که در بسیاری از موارد، فهرست دانشجویان ممنوع‌الورود به دانشگاه‌ها، از سوی «شورای امنیت کشور» یا «شاک» به حراست دانشگاه‌ها «ابلاغ» می‌شود.
به همین دلیل است که پاسخ نیروهای حراست به سوال در مورد دلیل ممنوع الورودی‌ها به دانشجویان معمولاً این است: «دستور از بالا آمده…»
همین نهادهای اطلاعاتی با جمع‌آوری اطلاعات شخصی دانشجویان و ارائه آن به دانشگاه‌ها، راه پرونده‌سازی برای دانشجویان را باز می‌کنند.
رابطه با خانواده، اهرم فشار برای ساکت کردن دانشجویان
«سپیده»، دانشجوی دانشگاه صنعتی شریف، از تلاش وزارت اطلاعات برای ورود به تلفن همراه خود می‌گوید: «شب بازی ایران و انگلیس در جام جهانی، روی گوشی تلفن همراهم دیدم یکی به اکانت توییتر من وارد شدند. اکانت‌های مجازی خودم را قبلاً غیر فعال کرده بود. بنابراین نگرانی نداشتم. مزاحمان را از اکانتم بیرون کردم. بعداً از بچه‌های دانشگاه پرسیدم که دیدم این اتفاق برای اکثر کسانی که در فهرست ممنوع‌الورودی‌های حراست هستند و بچه‌های انجمن اسلامی افتاده است.»
او که اواسط آبان ماه به دو ترم تعلیق از تحصیل هم محکوم شده، در مورد سوالات خصوصی مأموران امنیتی در جلسه کمیته انضباطی می‌گوید: «اواسط آبان از طرف حراست تماس گرفتند و گفتند فردا جلسه کمیته انضباطی شما است و باید حاضر باشید. در جلسه عکس‌هایی از من داخل دانشگاه ارائه شد که نیروهای امنیتی گرفته بودند. مدام سوالات خصوصی در مورد رابطه من با پدر و مادرم، اکانت‌های مجازی، و این که آیا قصد مهاجرت را دارم یا نه پرسیده شد. جالب بود که یکی از مسئولان دانشگاه صراحتاً از من پرسید، اکانت‌های مجازی‌ام را به دلایل امنیتی غیر فعال کرده‌ام یا نه؟ هیچ نگرانی از افشای همکاری مستقیم دانشگاه با نهادهای اطلاعاتی نداشت. عکس‌هایی از من در داخل دانشگاه به عنوان سند جرم نشان دادند. کاملاً روشن بود این عکس‌ها را لباس شخصی‌ها از پشت بام و مکان‌های مختلف داخل دانشگاه گرفته‌اند.»
فشار بر دانشجویان دختر برای ایجاد تنش میان آنها با والدین خود بیشتر از دانشجویان پسر است. از تهدید برای لو دادن روابط شخصی به پدر و مادرها، تا تهدید برای محروم کردن آنها از خوابگاه، روش‌های رایجی است که برای گرفتن اعتراف از این دانشجویان به کار می‌رود.
«فریبا» دانشجوی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل که اخیراً با حکم کمیته انضباطی به دو ترم تعلیق، آن هم در ترم آخر تحصیل روبه‌رو شده، روایت محکومیت و بازجویی از خود در جلسه «تفهیم اتهام» این کمیته را این‌گونه بیان می‌کند:
«بعد از یک ماه ممنوع‌الورودی به دانشگاه که حراست به صورت شفاهی به من اعلام کرد، یک شماره از دانشگاه به من زنگ زد. خانمی که پشت خط بود گفت فردا بیا دانشگاه برای کمیته انضباطی. روز بعد در جلسه کمیته انضباطی تک تک فعالیت‌های اعتراضی من را یاد آوری کرده و تهدید کردند با خانواده‌ام در میان می‌گذارند. چند تاریخ را گفتند و پرسیدند در این تاریخ‌ها کجا بودی؟ گفتم یادم نمی‌آید. گفتند جلوی سلف داشتی شعار می‌دادی. می‌خواستی سلف [سرویس] را مختلط کنی. پدرت می‌داند که می‌خواستی سلف را مختلط کنی؟ گفتم من آنجا نبودم. گفت بودی فیلم و عکست ا داریم. گفتم ببینم، گفت نمی‌شود امنیتی است.»
یک نمونه از روند غیر قانونی محروم کردن دانشجویان از خوابگاه در سخنان این دانشجو، نشان می‌دهد مسئولان دانشگاه‌ها چگونه از حق اسکان دانشجویان به عنوان ابزاری برای تهدید آنها سود می‌برند: «بعد تهدید اخراج از خوابگاه را شروع کردند. با کنایه پرسید خوابگاه خوب است؟ غذا خوب است؟ من هم فقط سر تکان می‌دادم و می‌گفتم آره. یک برگه از اتهاماتم را روی میز گذاشتند و بعد از کلی فشار و تهدید امضا کردم. دوباره چند هفته بعد برای گرفتن حکم تماس گرفتند. رفتم اونجا حکم را بگیرم که این بار گفتند با خانواده باید بیایی. فقط به خانواده حکم را می‌دهیم. هر چه گفتم فایده نداشت و خانواده‌ام آمدند. دو ترم تعلیق، در ترم آخر دانشگاه.»
بیش از صد روز از اعتراضات در دانشگاه‌ها گذشته است، بر اساس آمار رسمی نزدیک به ۷۰۰ دانشجو بازداشت، هزاران نفر ممنوع الورود به دانشگاه شدند و هر روز به تعداد دانشجویانی که احکام محرومیت از تحصیل می‌گیرند، اضافه می‌شود. بر اساس یک محاسبه، نزدیک به دو هزار دانشجو تنها در ۱۶ دانشگاه، یا احکام محرومیت از تحصیل دریافت کرده‌اند و یا به عنوان ممنوع الورود، در انتظار صدور احکام خود به سر می‌برند.
برگرفته ای از سایت رادیو زمانه، ۱۱ ژانویه ۲۰۲۳