رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران سازمان هواشناسی از گرمای بی‌سابقه هوا در تابستان امسال، کاهش بارندگی و افزایش سرعت تبخیر آب‌های سطحی در کشور خبر داده است.
احد وظیفه رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران سازمان هواشناسی روز دوشنبه ۱۵ خرداد به خبرگزاری ایلنا گفت: «در اینکه تابستان سال جاری متوسط دمای هوای کشور حتما از شرایط نرمال گرمتر خواهد بود، هیچ شکی وجود ندارد.»
رئیس مرکز ملی اقلیم و مدیریت بحران سازمان هواشناسی درباره جزئیات گرمتر بودن تابستان امسال افزود: «به صورت تقریبی می‌توان انتظار داشت که متوسط دمای هوای ایران در تابستان سال جاری حدود یک تا ۱/۵ درجه و حتی در مناطق شمال شرق کشور تا ۲ درجه سانتی‌گراد نسبت به متوسط درازمدت یا همان شرایط نرمال بالاتر باشد.»
احد وظیفه همچنین توضیح داده که ایران تابستان امسال با افزایش ۱۰ درصدی تبخیر آب‌های سطحی به دلیل افزایش دمای هوا روبرو خواهد بود: «وقتی دمای هوا از حد معمول بالاتر برود، طبیعتا شدت تبخیر و تعرق نیز بیشتر می‌شود و در نتیجه احتمال از دست رفتن منابع آب‌های سطحی هم افزایش می‌یابد، به نحوی که برآورد شده است که هر یک درجه افزایش متوسط دمای هوا، به میزان حدود ۶ درصد پتانسیل تبخیر و تعرق را افزایش می‌دهد؛ به عبارت دیگر، به ازای هر یک درجه سانتی‌گراد افزایش متوسط دمای هوای کشور، میزان تبخیر آب رودخانه‌ها، سدها، تالاب‌ها و… به میزان ۶ درصد بیشتر می‌شود و شدت تعرق گیاهان نیز تقریبا به همین مقدار افزایش پیدا می‌کند که خود این مسئله هم احتمال کاهش پوشش گیاهی در مراتع را افزایش می‌دهد و هم نیاز کشاورزان را به آبیاری محصولاتشان بیشتر می‌کند.»
او ادامه داده که «در چنین شرایطی اگر تابستانی را پیش رو داشته باشیم که متوسط دمای هوا در آن حدود ۱.۵ درجه سانتی‌گراد از شرایط نرمال بیشتر باشد، این مساله منجر به افزایش نزدیک به ۱۰ درصدی تبخیر آب‌های سطحی و تعرق در گیاهان خواهد شد که خود این می تواند، میزان دسترسی به آب را کمتر کند.»
احد وظیفه همچنین گفته که تابستان امسال نیز میزان بارندگی‌ها از شرایط نرمال کمتر خواهد بود: «بحران سازمان هواشناسی کشور ادامه داد: با توجه به این که در تابستان سال گذشته فعالیت سامانه مونسون تاثیر خود را بر ایران هم گذاشت و شاهد وقوع باران‌های سیل‌آسا در نقاط مختلف کشور بودیم، تابستان امسال حتما میزان بارندگی‌ها نسبت به سال قبل بسیار کمتر خواهد بود.»
بارندگی در ایران در پاییز و زمستان گذشته نیز روندی نزولی داشته و آب ذخیره پشت سدهای کشور به شکل قابل توجهی کاهش یافته بود.
بر اساس آخرین آمار اعلام‌شده دفتر مطالعات پایه منابع آب، از ابتدای سال آبی جاری تا کنون یعنی از اول مهرماه سال ۱۴۰۱ تا نیمه اردیبهشت جاری، ارتفاع کل ریزش‌های جوی کشور معادل ۱۸۸/۱ میلی‌متر بوده که این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه درازمدت ۱۵ درصد کاهش دارد.
همچنین موجودی مخزن ۳۳ سد کشور کاهش داشته که از این میان حجم آب «سد دوستی» در استان خراسان رضوی با کاهش ۵۳ درصدی پس از سد «چاه‌نیمه» در استان سیستان و بلوچستان، با کاهش ۵۹ درصدی، دومین رتبه وضعیت حاد را در میان سدهای کشور دارد.
بر اساس آخرین آمار اعلام شده از سوی وزارت نیرو در حال حاضر سدهای پنج‌گانه تهران ۵۰۴ میلیون مترمکعب آب دارند که نسبت به سال قبل ۴۱ میلیون مترمکعب کاهش یافته است. این در حالیست که سال گذشته در همین زمان حجم آب سدهای تهران ۵۴۵ میلیون مترمکعب ثبت شده است.
خبرگزاری «ایرنا» نیز اردیبهشت ۱۴۰۲ گزارش داد که استان خراسان رضوی خشک‌ترین دوره پنج دهه اخیر خود را از سر می‌گذراند و حجم مخازن سدهای آبی این استان هر روز خالی‌تر از قبل شده و کهنه‌زخم خشکسالی را عمیق‌تر می‌کند.
همزمان در اردیبهشت‌ماه گذشته امان محمدکمالی مدیرکل هواشناسی استان گلستان از کاهش ۲۹ درصدی بارش‌ها در این استان نسبت به سال گذشته خبر داد و اعلام کرد نیمه سرسبز کشور نیز دچار بحران خشکسالی شده است.
مهدی زارع کارشناس محیط زیست درباره تشدید خشکسالی در سال گذشته گفته بود: «اینکه پاییز ۱۴۰۱ خشک‌ترین پاییز ۵۰ سال اخیر بوده به این معناست که بحران آب تشدید شده و مقدار زیادی از ذخایر آب سدها خالی است. به احتمال زیاد در ماه‌های آینده با برداشت بیشتر از منابع آب زیرزمینی نیز مواجه خواهیم شد. همچنین این بحران به مشکلات روستا‌هایی که مردم در آن کمتر به آب دسترسی دارند نیز دامن خواهد زد. علاوه بر این کشاورزی محدودتر شده و مهاجرت و حاشیه‌نشینی هم افزایش خواهد یافت.»
این کارشناس محیط زیست افزوده بود که «جمعیت قابل ملاحظه‌ای نزدیک به هفده و نیم میلیون نفر در حاشیه استان تهران و البرز داریم؛ حدود بیست و یک میلیون نفر نیز جمعیت استان‌های زاگرسی را تشکیل می‌دهد که بیشتر آنها داخل رشته کوه‌ها زندگی می‌کنند؛ بنابراین قسمت قابل ملاحظه‌ای از جمعیت نزدیک به بیش از هفتاد میلیون ایرانی دور از سواحل هستند. این مسئله در حالی است که پنجاه سال پیش مهندسین مشاور «ستیران» گزارشی تهیه کردند، این گزارش می‌گوید که توسعه در سرزمین‌های خشک داخل فلات ایران غیر منطقی است و بیش از پنجاه درصد جمعیت باید به سمت سواحل بروند.»
گسترش بحران خشکسالی در حالیست که وضعیت دریاچه‌ها و تالاب‌ها نیز بحرانی توصیف می‌شود. در همین رابطه امروز دوشنبه ۱۵ خرداد ۱۴۰۲ حسین جلالی عضو مجمع نمایندگان استان کرمان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به اینکه این استان «سفره‌های آب زیرزمینی» خود را به سبب «عمق و شوری بالا» و یا «تلخی و اسیدی شدن آب» از دست داده، به خبرگزاری «ایلنا» گفته است: «امیدی به سفره‌های آب زیرزمینی در استان نیست.»
حسین جلالی با بیان اینکه علاوه بر شهر کرمان، شهرهای رفسنجان، انار، زرند، سیرجان و شهربابک هم با «تنش آبی شدید» مواجه‌اند و ممکن است به صورت «ناپایدار و مقطعی» بتوان از آب زیرزمینی استفاده کرد، افزوده است: «اما برای بلندمدت، آبی موجود نیست.»
همزمان محمدصالح جوکار، نماینده مجلس شورای اسلامی روز گذشته چهاردهم خردادماه با اعلام اینکه در حال حاضر به دلیل «کمبود آب» استان یزد، چاه‌های آب از عمق «۱۲۰ متر» هم بالاتر رفته، گفته بود: در این عمق «حتی اگر هم بارندگی داشته باشیم»، آب باران کمبود و کسری را «جبران نمی‌کند.»
او نیز با اشاره به اینکه تمام شهرهای استان یزد دارای «تنش آبی» هستند و اکنون «بالای ۳۰۰ روستا با تانکر آبرسانی می‌شوند» اظهار داشته بود: «فرونشست زمین» در بخش‌های کشاورزی و جاده‌ها خسارت زیادی وارد کرده و «خطوط ریلی، راه آهن، ساختمان‌ها و سازه‌های میراث فرهنگی و تاریخی» نیز دچار آسیب شده‌اند.
اینهمه در حالیست که جدیدترین آمارهای بین‌المللی نشان می‌دهد ایران در کمتر از دو دهه دیگر در وضعیت «فوق بحران» در زمینه کم‌آبی خواهد رسید. بر اساس اعلام سازمان ملل متحد، درحال‌حاضر نزدیک به ۲ میلیارد نفر در سراسر جهان به آب سالم دسترسی ندارند، اما در آینده وضعیت بدتر هم خواهد شد. طبق پیش‌بینی «مؤسسه منابع جهان»، تا سال ۲۰۴۰ کشورهای بیشتری گرفتار بحران آب می‌شوند که یکی از آنها، ایران خواهد بود.
به گفته این مؤسسه، ۴۴ کشور تا سال ۲۰۴۰ شرایط فوق بحرانی یا بحرانی خواهند داشت که ایران یکی از کشورها با شرایط فوق بحرانی خواهد بود.
شرایط بحرانی در ایران بیش از آنکه معلول شرایط اقلیمی باشد، به دلیل مدیریت ناکارآمد مقامات جمهوری اسلامی در حوزه آب کشور طی چهار دهه گذشته بروز پیدا کرده است.
تباهکاری جمهوری اسلامی به تهدیدی جدی برای حیات در ایران تبدیل شده که از محیط زیست تا انسان‌ها را متأثر کرده است. در همین رابطه محمد بازرگان دبیر کارگروه آب و محیط زیست کمیته کشاورزی مجمع تشخیص مصلحت نظام دی‌ماه گذشته اعلام کرد که در صورت ادامه روند گسترش خشکسالی در کشور تا سال ۲۰۵۰ مردم از استان‌های جنوبی مجبور به مهاجرت به استان‌های شمالی‌تر می‌شوند و این مهاجرت مشکلات را تشدید می‌کند. مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب ایران نیز به تازگی از تنش آبی در بخش بزرگی از کشور شامل ۲۷۰ شهر در پی کاهش منابع آبی و مخازن سدها خبر داده است.
به گفته محمد بازرگان، در کشور ۶۰۹ دشت وجود دارد که از میان آنها ۴۳۰ دشت وضعیت فوق بحرانی دارند که از میان دشت های فوق بحرانی در ۱۳۰ دشت دیگر آبخوانی وجود ندارد.»
دبیر کارگروه آب و محبط زیست کمیته کشاورزی مجمع تشخیص مصلحت نظام هشدار داده بود که «در صورت ادامه شرایط کنونی، تا سال ۲۰۵۰ مردم از استان های جنوبی مجبور به مهاجرت به استان‌های شمالی‌تر می‌شوند و این مهاجرت موجب تشدید مشکلات برای بخش دیگری از سرزمین می‌شود و ما به جایی خواهیم رسید که دیگر جای خواب برای انسان نیست و چه برسد به غذا. اگر به راهکارهای کارشناسان برای گذر از بحران توجه شود، شاید در ۲۰ سال آینده امکان گذر از بحران را داشته باشیم در غیر این صورت فاجعه اتفاق خواهد افتاد و دیگر قابل جبران نیست.»
در حالیکه بسیاری کارشناسان وضعیت منابع آبی در ایران را بحرانی خوانده و نسبت به پیامدهای آن هشدار می‌دهند، دولت بجای تخصیص بودجه برای مدیریت کارآمد و اقدمات اثربخش برای مقابله با این بحران حیاتی، به بهانه کم‌آبی قیمت آب مشترکان را در لایحه بودجه ۱۴۰۲ افزایش داد تا درآمد بیشتری کسب کند!
برگرفته ای از سایت کیهان لندن،۶ ژوئن ۲۰۲۳