هرچند مسئولان وزارت بهداشت تکذیب می‌کنند اما با سیاست‌هایی که در پیش گرفته‌اند، غربالگری در ایران عملا ممنوع شده است. چندی پیش هادی یزدانی از جامعه پزشکی در توییتر نوشت: «ابتدا گفتند غربالگری برای همه انجام نشود و تنها با درخواست خانواده و نظر پزشک متخصص امکان‌پذیر باشد. حالا آمده‌اند صدور مجوز تولید و واردات کیت‌های غربالگری سه ماهه اول بارداری را متوقف کرده‌اند. سقط قانونی تا کی انجام می‌شود؟ ۱۸ هفتگی؛ این یعنی ممنوعیت سقط قانونی؛ تمام!»
روند ممنوعیت غربالگری و سقط جنین در ایران مدت‌ها است که در حال قانونی شدن است. دی‌ماه ۱۴۰۱ با انتشار پیش‌نویس لایحه تعزیرات مشخص شد علاوه بر تشدید مجازات سقط جنین که پیش از این هم در قانون وجود داشت، برای کسانی که در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به تبلیغ، آموزش، تشویق، معرفی وسایل یا شیوه‌های سقط جنین اقدام کنند، مجازات حبس پنج تا ۱۵ سال در نظر گرفته شده است.
با این حال پدرام پاک‌آیین، سخنگوی وزارت بهداشت، معتقد است ممنوعیتی در کار نیست و غربالگری فقط طبق قانون و نظر متخصصان، «استانداردسازی» شده است. او در حالی بخشنامه ممنوعیت واردات کیت غربالگری را استانداردسازی می‌نامد که سیدمحمد اکرمی، رئیس انجمن علمی ژنتیک پزشکی ایران، هشدار داده است اگر این بخشنامه اصلاح نشود و واردات و تولید کیت‌های غربالگری در ایران ممنوع بماند، برخی والدین برای این آزمایش به خارج سفر می‌کنند و ممکن است این دست خدمات آزمایشگاهی هم به سمت زیرزمینی شدن بروند.
اکرمی در گفت‌وگو با فارس به وضعیت کیت‌های غربالگری در ایران اشاره کرد و توضیح داد: «چندی پیش اداره کل تجهیزات پزشکی بخشنامه‌ای ابلاغ کرد که بر اساس این بخشنامه، هرگونه واردات و تولید کیت‌های غربالگری ممنوع است. اما این ابلاغیه بلافاصله با واکنش منفی انجمن‌های علمی مواجه شد. به همین دلیل پس از اعتراض‌ها، در مرحله بعد محتوای بخشنامه ثابت ماند اما عنوان آن تغییر کرد. این بخشنامه در حال حاضر در سایت وزارت بهداشت، اداره کل تجهیزات پزشکی و سازمان غذا و دارو موجود است.»
او ادامه ممنوعیت واردات کیت‌ها را یک اشتباه خواند و درباره روش اصلاح آن گفت: «تصمیم‌گیرندگان می‌گویند این تصمیم اشتباه بود و آن را اصلاح کردیم اما در عمل این اتفاق نیفتاده است. برای اصلاح این اشتباه باید به‌سرعت انجمن‌ها، بوردها و آزمایشگاه مرجع سلامت را دعوت و از آن‌ها نظرسنجی کرد و بعد یک بخشنامه جدید صادر کنند. در حال حاضر بخشنامه همان قبلی است و فقط عنوانش تغییر کرده است. وزیر بهداشت در جلسات روسای انجمن‌های علمی تاکید کرد که درخصوص اینگونه بخشنامه‌ها حتما از صاحبنظران در این حوزه‌ها نظرسنجی شود. رئیس‌جمهوری هم مدتی قبل در سخنرانی که در زمینه صادرات داشتند، به همه در دولت تاکید کردند که در تصمیم‌گیری‌های ملی نظر صاحبنظران گرفته شود.»
با این‌حال پدرام پاک‌آیین همچنان سر موضع خود ایستاده است. او در واکنش به اعتراض‌ها گفت که هیچ محدودیت جدیدی برای تولید و توزیع کیت‌های غربالگری جنین ایجاد نشده و استانداردهایی که پیش از این به منظور کنترل کیفی کیت‌ها اعمال می‌شدند، همچنان رعایت می‌شوند. سخنگوی وزارت بهداشت در گفت‌وگو با وبدا اعلام کرد: «در حال حاضر کیت‌های تشخیصی غربالگری با دقت کافی در اختیار مردم قرار می گیرد و همچنان برای کمک به سلامت مادر و جنین از توزیع کیت‌های غیر استاندارد و غیردقیق جلوگیری می‌شود.»
برخلاف گفته‌های پاک‌آیین، ممنوعیت‌های غربالگری در ایران و نبود عزم جدی برای تهیه کیت‌های مناسب باعث شده است ریسک بارداری بالا رود. بر این اساس، سارنگ یونسی، رئیس آزمایشگاه تخصصی سلامت جنین «نیلو»، چندی پیش با اعلام اینکه نمی‌شود از افزایش نرخ تولد نوزادان معلول در پی ممنوعیت‌های دولت آمار دقیقی ارائه کرد، گفت: «برای مثال در آزمایشگاه خود ما در سال گذشته ١٢ جنین با خطر بالای سندرم داون گزارش شدند که نزد برخی پزشکان موافق طرح جوانی جمعیت رفتند و به آن‌ها گفته شد که این تست‌ها مشکل دارد و لازم نیست تست تشخیصی انجام دهید و این بچه‌ها با سندرم داون به دنیا آمدند.»
اکرمی، رئیس انجمن علمی ژنتیک پزشکی ایران، عواقب تداوم این ممنوعیت‌ها را به دولت متذکر شد و با اشاره به لجبازی عده‌ای برای تداوم این روند گفت: «چند وقت پیش بیانیه‌ای از طرف وزارت بهداشت به ۸۶ انجمن علمی صادر شد که در آن گفته شد غربالگری تامین‌کننده منافع برخی افراد است و غربالگری حتی در موارد سرطان باید محدود شود که این نکته باعث تعجب معاون بهداشتی وزارت بهداشت هم شد. همه دانشمندان می‌گویند مردان سالمند برای آزمایش پروستات غربالگری شوند و برای خانم‌ها هم آزمایش پاپ‌اسمیر توصیه می‌شود. این دو تا از آزمایش‌های غربالگری معروف در جهان است که برای پیشگیری از سرطان انجام می‌شود. اگر قرار باشد این آزمایش‌ها در کشور محدود شوند، چقدر هزینه و آسیب‌های مادی و معنوی به خانواده‌ها و خود فرد وارد خواهد شد؟»
از نظر اکرمی، پیامد ممنوعیت غربالگری علاوه بر فرزندآوری کمتر این است که احتمال به دنیا آمدن بچه‌هایی را که مشکلات کروموزومی شایع داشته باشند، افزایش خواهد داد. او این اقدام را بر خلاف برنامه حاکمیت برای افزایش جمعیت دانست و گفت تداوم این روند باعث می‌شود مادری که یک فرزند مبتلا دارد، ریسک نکند و فرزند دوم را نیاورد.
آزمایش‌های غربالگری ژنتیک یکی از تست‌های پیش از زایمان است که به تشخیص سلامت جنین از نظر ژنتیکی کمک می‌کند. در سال‌های گذشته، پزشکان بارها درباره سیاست‌های افزایش جمعیت از طریق ممنوعیت غربالگری هشدار داده‌اند و معتقدند این سیاست به تولد نوزادان مبتلا به نارسایی‌های جسمی و ذهنی در کشور منجر خواهد شد؛ اما مدافعان افزایش جمعیت در ایران که بر اساس حرف‌های علی خامنه‌ای برای افزایش جمعیت تبلیغ و قانون وضع می‌کنند، بی‌توجه به این هشدارها، ممنوعیت غربالگری را معادل افزایش جمعیت می‌دانند.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۲۵ اگوست ۲۰۲۳