نتایج گسترش فقر در ایران در آستانه سال تحصیلی با کیف و کفش‌های وصله پینه شده دانش‌آموزان و کودکان جامانده از مدرسه به دلیل ناتوانی خانواده‌ها در خرید کتاب درسی و دیگر اقلام ضروری دانش‌آموزی نمایان شده است؛ تصویر تلخ و غم‌انگیزی که نه‌تنها نشان از یک فاجعه آموزشی و فرهنگی دارد بلکه ناکارآمدی حکومت را بیش از پیش به نمایش می‌گذارد.
گزارش‌ها نشان می‌دهد تورم بر هزینه‌های دانش‌آموزان در سال تحصیلی پیش رو اثر عمیقی داشته و تمام اقلام مورد نیاز با افزایش نجومی قیمت‌ها روبرو هستند. حتی اقلام ضروری مانند کتاب درسی و لباس فرم مدرسه نیز که به قاعده باید از یارانه دولتی برخوردار باشند، به حدی گران شده که بسیاری از خانواده‌های کم‌درآمد توان خرید آنها را ندارند.
هرچند در قانون اساسی تحصیل برای دانش‌آموزان رایگان اعلام شده اما هزینه‌های رفتن به مدرسه از شهریه حتی در مدارس دولتی تا کیف و کفش و لباس فرم و کتاب درسی و نوشت‌افزار، آنچنان رقم بالایی را شامل می‌شود که به عاملی برای ترک تحصیل تبدیل شده است.
حسینعلی عزت‌خواه رئیس آموزش و پرورش استان کهگلویه و بویر احمد به خبرگزاری «ایلنا» گفته که ۳۷۰۰ دانش‌آموز هنوز در این استان کتاب درسی نخریده‌اند چرا که خانواده‌های آنها توان خرید کتاب درسی برای فرزندان خود را ندارند.
بنا بر داده‌های گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بیش از ۹۱۱ هزار کودک در مقاطع تحصیلی سه‌گانه از تحصیل جا مانده‌اند. این در حالیست که بر اساس اعلام مسئولان آموزش و پرورش جمعیت کل دانش‌آموزان در این سال تحصیلی حدودا ۱۵ میلیون و ۳۷۶ هزار نفر عنوان شده است. با این حساب نسبت جمعیت بازماندگان تحصیل به جمعیت دانش‌آموز حدود یک به ۱۶ محاسبه می‌شود. به بیان دیگر در ازای هر ۱۶ دانش‌آموز مشغول به تحصیل یک دانش‌آموز ترک تحصیل می‌کند که نسبت بسیار بالا و قابل توجهی است.
داده‌های این گزارش نشان می‌دهد که حدود ۶۰ درصد کودکان بازمانده از تحصیل (حدود ۵۳۶ هزار کودک) هم‌اکنون باید در دوره متوسطه دوم مشغول تحصیل می‌بودند. سهم دوره متوسطه اول و دوره ابتدایی تقریبا مساوی است و جمعیت کودکان بازمانده از تحصیل در دوره ابتدایی و متوسطه اول به ترتیب ۱۸۶ هزار و ۱۹۰ هزار کودک است.
معصومه نجفی پازوکی معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش از بازماندن ۱۶۰ هزار دانش‌آموز دبستانی از تحصیل خبر داده و گفته که «در حوزه ابتدایی ۱۶۰ هزار دانش‌آموز به عنوان بازمانده از تحصیل معرفی شدند.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی نیز آخر سال گذشته در گزارشی درباره ترک تحصیل دانش‌آموزان نوشته بود که «۷۰ درصد تارکان تحصیل مربوط به دهک‌های درآمدی پایین یک تا ۵ هستند. بررسی‌ها نشان می‌دهد که پنج استان سیستان و بلوچستان، خراسان رضوی، تهران، خوزسـتان و آذربایجان‌غربی دارای بیشترین فراوانی مطلق بازماندگان از تحصیل‌اند. همچنین اسـتان‌های سیسـتان و بلوچسـتان، خراسـان رضوی، خوزستان، آذربایجان‌غربی و کرمان نیز به ترتیب دارای بیشــترین آمار تارکان از تحصیل در سال ۱۴۰۱-۱۴۰۰ بوده‌اند.»
فقر مهمترین و اصلی‌ترین عامل در افزایش آمار جاماندگی از تحصیل و ترک تحصیل دانش‌آموزان است. تأثیر فقر و کاهش قدرت خرید خانوار، امسال بیش از سال‌های گذشته بر ناتوانی خانوار در آماده کردن فرزندان برای رفتن به مدرسه خود را نشان داده است.
«اقتصاد ۲۴» در گزارشی نوشته که گرانی و بی کیفیت‌تر شدن کیف مدرسه، بازار تعمیر کیف را به دلیل استقبال خانواد‌ها پُررونق کرده است چراکه توان مالی اکثر خانواده‌ها جوابگوی تورم ۴۵ درصدی کیف مدرسه نسبت به سال گذشته در این بازار نیست.
رضا کیانفرد یکی از تولید کنندگان و پخش‌کنندگاه کیف مدرسه در سراسر کشور به وبسایت «اقتصاد ۲۴» گفته که «امسال تولید کیف مدرسه را به نصف تعداد هر ساله رسانده ایم؛ نه اینکه از تعداد دانش آموزان کم شده است بلکه سرپرست خانواده توان خرید کیف را ندارد.»
این فعال صنفی افزوده که «هر سال در آستانه فصل بازار کیف مدرسه، واحد تولیدی ما اقدام به تولید ۳۰ تا ۷۰ هزار کیف داشت که متأسفانه برای امسال با توجه به پیش بینی‌ها، تولید کیف مدرسه به حدود ۲۰ هزار کیف رسیده که تا امروز نیز هنوز انبار ما خالی نشده است.»
به گفته رضا کیانفرد «هر سال مغازه داران از شهر‌های مختلف سفارش خرید کیف می‌دادند، اما امسال این میزان سفارش به نصف رسیده» و «امسال کیف مدرسه حدود ۴۵ درصد گران‌تر شده است. همچنین کیفیت کیف مدرسه به دلیل گرانی و کاهش مواد اولیه نسبت به سال‌های گذشته کمتر شده است.»
یک تعمیرکننده کیف و کفش هم از افزایش مشتریانی که به دنبال وصله پینه کردن کیف و کفش سال گذشته فرزندانشان هستند خبر داده و گفته که «یک زمانی فقط افراد با درآمد پایین و متوسط برای تعمیر کیف مدرسه فرزندنشان می‌آمدند، اما این سال‌ها افراد پولدار هم برای تعمیر کیف به ما مراجعه می‌کنند. برخی سال گذشته تا پنج میلیون تومان برای خرید کیف مدرسه برای فرزند خود هزینه می‌کردند، اما امسال قیمت همین کیف به ۱۰ تا ۱۱ میلیون تومان رسیده است. امروز هرچقدر هم طرف پولدار باشد، اما خرید یک کیف مدرسه آن هم با رقم‌های چند میلیونی، سخت است.»
گزارش میدانی؛ وضعیت مدارس دولتی در ایران؛ از دریافت «شهریه» به عنوان «کمک به مدرسه» تا «بی‌سوادپروری»
افزایش شهریه مدرسه حتی در مدارس دولتی نیز یکی دیگر از مشکلات خانوارهاست. «کیهان لندن» هفته گذشته در یک گزارش میدانی به این موضوع پرداخته و نوشته بود همراه با مشکلات کیفی آموزش در ایران و کمبودهایی کمّی از جمله نامستحکم بودن۱۰۴هزار کلاس درس فرسوده، نیاز به بازسازی ۳۰ هزار کلاس و نیاز به نوسازی ۷۰ هزار کلاس، هزینه‌های آموزشی و شهریه‌های سرسام‌آور و نیز نابسامانی‌هایی از قبیل انواع اعتیاد، فقر، سوء تغذیه و… جوان‌ترین قشر جامعه ایران به استقبال سال تحصیلی ۱۴۰۲-۱۴۰۱ می‌رود.
شین که امسال دخترش قرار است راهی کلاس ششم در یکی از مدارس دولتی منطقه ۱۲ تهران شود به «کیهان لندن» گفته که «شهریه امسال مثلا برای مقطع ابتدایی ۱۰ میلیون تومان است. در مدارس غیرانتفاعی یکسری برنامه فوق‌العاده برگزار می‌کنند که برای آنها هم مبلغی دریافت می‌کنند؛ مثلا برای کلاس‌های فوق برنامه یا توزیع اجباری کتاب‌های کار، یکی دو میلیون بیشتر می‌گیرند و امثال برادر من که حاضر به پرداخت ۱۰ میلیون است دیگر برای پرداخت این مبلغ اضافه گلایه‌ای ندارد. اما در مدارس دولتی چیزی به اسم شهریه اصلا نباید باشد! البته به صورت رسمی نیست ولی در عمل و غیررسمی از ما شهریه به اسامی دیگر می‌گیرند! با عنوان «کمک به مدرسه»، رییس انجمن اولیا و مربیان مدرسه یک مصوبه‌ای می‌نویسد که طبق صلاحدید و برای هزینه‌های مدرسه باید مبلغی حدود ۱۰ یا ۲۰ هزار تومان ماهانه یا ۱۰۰ یا ۲۰۰ هزار تومان سالانه از اولیا دریافت شود تا بتوانند مخارج مدرسه را تامین کنند و این مبلغ تحت عنوان «کمک به مدرسه» و نه «شهریه» دریافت می‌شود!»
برگرفته ای از سایت کیهان لندن، ۲۱ سپتامبر ۲۰۲۳