روز ۳۰ مهر ماه بود که نمایندگان مجلس در جریان بررسی لایحه برنامه هفتم توسعه، هدف کمی تعداد گردشگر ورودی به کشور در پایان این برنامه را ۱۵ میلیون نفر تعیین کردند. ادعایی که برای بسیاری بخشی از همان مجموعه عددسازی و وعده‌های دست نیافتنی به نظر می‌آمد.
این ادعا از سوی مجلس‌نشینان در حالی مطرح می‌شود که آمار‌ها نشان می‌دهد گردشگران خارجی در سال ۲۰۲۲ رقمی حدود ۶.۲ میلیارد دلار در ایران هزینه کرده‌اند که این رقم نسبت به سال قبل از آن ۷۳.۵ درصد رشد داشته است. همچنین شواهد نشان می‌دهد درآمد ۶.۲ میلیارد دلاری ایران از محل هزینه‌کرد گردشگران خارجی نیز بر مبنای همان نرخ دلار ۴۲۰۰ تومانی محاسبه شده است.
به گزارش اقتصاد ۲۴، از سوی دیگر یک مقایسه ساده میان ایران و همسایه دیگرش ترکیه نشان می‌دهد که چطور این کشور با استفاده از صنعت گردشگری حتی توانسته در حد درآمد‌های نفتی ایران نیز درآمد کسب کند.
یک مقایسه ساده میان ایران و ترکیه
درآمد‌های ترکیه از محل گردشگری در سال ۲۰۲۲ از بالاترین رقم قبلی یعنی ۳۸.۴ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۹ نیز گذشت. این رقم در سال ۲۰۲۱ پس از شیوع کرونا به بیش از نصف آن، یعنی ۱۴.۸ میلیارد دلار و در سال ۲۰۲۰ نیز به رقم ۳۰.۲ میلیارد دلار رسیده بود.
کما اینکه سازمان آمار ترکیه اعلام کرده که درآمد کشور از صنعت گردشگری در سال ۲۰۲۲ نسبت به سال پیش از آن ۵۳.۴ درصد افزایش یافته و به ۴۶ میلیارد و ۲۸۴ میلیون و ۹۰۷ هزار دلار رسیده است.
طبق این آمار ۵۱ میلیون و ۳۶۹ هزار و ۲۶ گردشگر خارجی از ترکیه بازدید کرده‌اند و همین رقم نشان از بیش از ۱۲ برابر بودن رقم گردشگران ترکیه در یک سال با ایران است که بنا به ادعای مسئولانش کمتر از ۴ میلیون گردشگر خارجی داشته است.
همچنین درآمد ترکیه از صنعت گردشگری در سال ۲۰۲۲ با ۵۳.۴ درصد افزایش نسبت به سال پیش از آن به ۴۶ میلیارد و ۲۸۴ میلیون و ۹۰۷ هزار دلار رسید. در این دوره متوسط هزینه شبانه برای هر نفر ۸۹ دلار و متوسط هزینه شبانه شهروندان ترک‌تبار مقیم خارج از کشور ۶۰ دلار بوده است. هزینه‌های گردشگری در سال گذشته با ۱۳۰.۹ درصد افزایش نسبت به سال قبل به ۴ میلیارد و ۲۷۶ میلیون و ۵۳۳ هزار دلار رسید؛ ۳ میلیارد و ۷۵۳ میلیون و ۴۰۳ هزار دلار از این مبلغ شخصی و ۵۲۳ میلیون و ۱۳۰ هزار دلار نیز هزینه بسته‌های تور گردشگری بوده است.
در همین حال داده‌های موسسه ترک‌استات نشان می‌دهد بیش از یک‌پنجم یا ۲۰.۸ درصد از درآمد گردشگری ترکیه در سه‌ماهه نخست سال جاری توسط بازدید اتباع ترک مقیم خارج از کشور ایجاد شده است.
یعنی نه تنها گردشگران خارجی رکورد‌ها را در گردشگری ترکیه جا به جا کرده اند که به نظر می‌رسد برخلاف ایران که بخش زیادی از مهاجرانش قصد بازگشت حتی برای بازدید از کشور را ندارند، ترکیه با یک پنجم توریست به شکل مهاجر ترک نیز رکورددار است. این مؤسسه همچنین گزارش داده که ترکیه در ژانویه تا مارس ۲۰۲۳ از ۸.۲ میلیون بازدیدکننده استقبال کرده است که افزایش ۲۶.۸ درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد و حدود ۲۰.۴ درصد یا ۱.۷ میلیون نفر شهروندان ترکیه بودند که در کشور‌های دیگر زندگی می‌کردند.
حال در این شرایط که تقریبا با یک مقایسه ساده میان ایران و ترکیه می‌توان به عقب ماندگی صنعت گردشگری ایران به طور کامل پی برد و احتمالا در مقام مقایسه با سایر همسایگان و کشور‌های دیگر منطقه همچون امارات، ارمنستان، گرجستان شاید به آمار تکان دهنده‌تری نیز برسیم، وعده داده شده در برنامه توسعه هفتم چطور قرار است، عملی شود، محل پرسش جدی است که برای طرح آن به سراغ «مرتضی خاکسار»، کارشناس میراث فرهنگی و گردشگری کشور رفته ایم که در همان ابتدا به اقتصاد ۲۴ می‌گوید که بخشی از این آمار‌ها واقعی نبوده و به نظر می‌رسد آمار ورود گردشگران به کشور با بدسلیقگی تنظیم شده است.
صنعت گردشگری بازده نامحدود دارد
مرتضی خاکسار درباره مساله گردشگری و درآمدزایی از این صنعت به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «با توجه به اوضاعی که در وضعیت گردشگری وجود دارد و در حالی که من همواره هم گفته ام صنعت گردشگری یک صنعت با بازده نامحدود است و اگر شما هر چقدر که هزینه کنید در بستر برنامه برای گردشگری، جا بازتر و بازگشت بیشتر خواهد شد. یعنی هر چه امکانات تور‌های ورودی که ارز وارد کشور می‌کنند را بیشتر افزایش بدهیم همچنان جا باز است یعنی ما یک بستر محدود نداریم. برای مثال شما ممکن است برای ساخت یک پالایشگاه یکسری فاز با محدودیت‌های مشخص بسازید، اما در مورد گردشگری این طور نیست و اکنون دنیا به این سمت پیش می‌رود که گردشگری را یک صنعت جاری و روان می‌بینید، در واقع گردشگری را صنعتی تصور می‌کند که در همه لحظات و زمان‌ها دولت‌ها می‌توانند به عنوان صنعت سبز بر روی آن تکیه کنند.»
سرمایه گذاری کشور‌ها بر روی درامد ارزی گردشگری
این کارشناس در ادامه با اشاره به ارزآوری صنعت گردشگری نیز می‌گوید: «اگر در بازار‌های جهانی ببینید GNPهای گردشگری یعنی درآمد‌های ناخالص ارزی داخلی و درآمد‌های ناخالصی خارجی در کشور را در این گردشگری بالاترین نرخ را دارد. کشور‌هایی مثل چین، هند، روسیه و حتی کشور کوچکی مثل سنگاپور در حال سرمایه گذاری‌های کلان در این بخش هستند. سنگاپور به عنوان یک کشور کوچک با همین گردشگری به رونق و شکوفایی اقتصادی بالایی رسیده و نرخ بیکاری‌اش به کمترین میزان ممکن رسیده است. همچنین میزان تورم در این کشور به پایینترین سطح خود رسیده و ارزش پاسپورت سنگاپور هم همتراز کانادا و آمریکا قرار گرفته و همه این موارد است که نشان می‌دهد باید به اهمیت مساله گردشگری پی ببریم.»
خاکسار در ادامه با اشاره به طرح مساله ۱۵ میلیون گردشگر در برنامه هفتم توسعه و اینکه با توجه به ۵ ساله بودن برنامه یعنی برآورد خود طراحان نیز رقم بسیار پایین ۳ میلیون گردشگر در سال است که یعنی در مقابل کشور‌های همسایه رقم بسیار ناچیزی است می‌گوید: «در دولت رئیسی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری به وزارتخانه تبدیل شد، اما آن اتفاقی که ما کارشناسان امید داشتیم و آن انقلابی که باید در سیستم گردشگری رخ می‌داد و باید در قوانین گردشگری تغییر حاصل می‌شد، رخ نداده است.»
وی می‌افزاید: «قوانین گردشگری ایران باید اصلاح شود تا دست و پای متولیان گردشگری و خود گردشگران را بازتر کند و راه ورود تسهیلات به حوزه گردشگری را باز کند و مسیر رسیدن به روادید گردشگری را تسهیل کند و همچنین باید تلاش شود دریافت و صدور ویزا میان ایران و برخی کشور‌ها از بین برود و سامانه‌ای برای ویزای فوری در فرودگاه ایجاد شود. به همه این موارد برای رونق گردشگری باید بیشتر توجه شود.»
احتیاج به امنیت در گردشگری
این کارشناس گردشگری با اشاره به مساله امنیت برای گردشگران نیز ادامه می‌دهد: «برای رونق گردشگری، معرفی ایران به عنوان یک کشور امن به دنیا باید در دستور کار قرار بگیرد. وقتی گردشگری اکنون در ایران وزارتخانه دارد باید با سازمان جهانی گردشگری وارد مراودات جدی‌تر و بیشتری شویم. من احساس می‌کنم صحنه گردانان گردشگری در استان‌های ایران هنوز پختگی لازم را برای شناسایی و بهینه سازی این علم در جهت درآمدزایی ندارند. همچنین صرفا به گفتن آمار و ارقام تکیه می‌کنند که اگر فلان کار را بکنیم، فلان اتفاق رخ می‌دهد یا اگر فلان کار بشود، آن طور می‌شود. یا می‌بینید برنامه بلند مدت طراحی می‌کنند که اگر فلان کار را بکنیم در ۱۵ سال آینده فلان بازده را دارد. این مدل آمار دادن هیچ نشانی از واقعیت ندارد و این مدل اتفاقات نخواهد افتاد مگر از مسیر درست، صحیح، منطقی و علمی که در چارچوب‌های جداول و استاندارد‌های صنعت گردشگری عمل شود. این مساله باعث می‌شود که اگر به جزییات توجه کنیم، اگر وزارت گردشگری بخواهد در قالب وزارتخانه بودجه و جای کافی را از مجلس بگیرد، باید یک هم افزایی با قوه مقننه در تدوین قانون برای اخذ بودجه‌های لازم داشته باشد و برای به روزرسانی قوانین خودش تلاش کند.»
خاکسار ادامه می‌دهد: «توجه کنید گردشگر در بستر امنیت است که مقصد خود را انتخاب می‌کند. در این راستا هم امنیت اجتماعی و هم امنیت اقتصادی دارای اهمیت است و اگر ما این بستر‌ها را فراهم نکنیم، هر چقدر تلاش کنیم نا موفق باقی می‌مانیم. گردشگری که به ایران می‌آید برای سازوکار فرهنگ و تاریخ و طبیعت ایران است که به اینجا می‌آید و برای این نمی‌آید که مخرب فرهنگ باشد یا ضربه بزند، یعنی هدف گردشگر برای سفر به ایران مشخص است که برای سازه‌های تاریخی، بنا‌های فرهنگی، آثار تاریخی و طبیعت ایران است که این کشور را انتخاب می‌کند؛ برای درک لایه‌های فرهنگی و تاریخی ایران است که می‌آید، یعنی در این بستر با هیچ نیت خاصی وارد نخواهد شد.»
گردشگران زیر چوب تکفیر
وی درباره اینکه راجع به گردشگر در میان مسئولان پیش فرض وجود دارد نیز به اقتصاد ۲۴ می‌گوید: «نمی شود با چوب تکفیر بر سر هر نوع گردشگری کوبید. باید این قضیه ایران هراسی که در دنیا به وجود آمده است را با تعاملات بیشتر با دنیا و استفاده از پل‌های ارتباطی بین المللی و شبکه‌های اجتماعی کاهش دهیم. یک فرصت طلایی نیز همواره برای جذب گردشگر در ایران بوده که کشور‌های همسایه هستند. عملا ما امکان ورود گردشگر از همسایگانمان به ایران را به کل از دست داده ایم و مشخص نیست چطور همان کشور‌هایی که روزگاری جزئی از خاک ایران بوده اند حالا به نوعی کمترین میزان برخورداری از آن گردشگران برای کشور به وجود آمده است.»
این کارشناس گردشگری درباره تلاش‌های فرهنگی نیز به اقتصاد ۲۴ گفت: «رایزن‌های فرهنگی ایران باید در این عرصه به کمک وزارت امور خارجه و گردشگری گام‌های محکم تری بردارند. در مورد کشور‌های اسلامی نیز همین مساله وجود دارد که به این مساله رایزنی و حمایت‌ها توجه نمی‌شود. صرفا با آمار و ارقام نمی‌توان گفت که گردشگری رشد کرده است. آمار‌های آرمانی در حوزه گردشگری درست نیست. باید برای مشکل ایران هراسی که در جهان وجود دارد چاره اندیشی کرد.»
وعده برنامه هفتم بدون زیر ساخت و پیش نیاز ممکن نیست
خاکسار در پایان با اشاره به اینکه وعده داده شده در برنامه هفتم توسعه پیش نیاز‌هایی دارد که باید رفع و رجوع شود به اقتصاد ۲۴ یادآور می‌شود: «صرفا گفتن و وعده دادن و در برنامه قید کردن که نمی‌تواند طرح یا ایده یا وعده‌ای را محقق کند. از بیان کردن تا عمل کردن فاصله بسیار است. اگر در محور زیرساخت‌ها برای این رونق گردشگری در برنامه هفتم توسعه کاری انجام نشود، مسلما این فکر جز یک آمار استنباطی، آرمانی برای کشور نخواهد داشت. ما نیاز به زیرساخت جدی در صنعت گردشگری داریم. نیاز به رایزنی و تعاملات فرهنگی با همت وزارت خارجه و وزارت گردشگری داریم و همچنین به هم افزایی و تعاملات فرهنگی میان ایران و کشور‌های مختلف نیاز داریم. تبادلات مشترک میان کشور‌ها عامل اصلی روابط بیشتر و نتیجه روابط بیشتر نیز رونق صنعت گردشگری خواهد بود و اگر این پیش نیاز‌ها درنظر گرفته نشود کل برنامه داده شده برای گردشگری در برنامه هفتم توسعه در حد یک شعار باقی خواهد ماند.»
برگفته ای از سایت ایران امروز، ۲۶ اکتبر ۲۰۲۳