بخش فارسی فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران سعی دارد در این گزارش به بررسی وضعیت رسانه‌ها و روزنامه‌نگاران در سال ۱۴۰۲ خورشیدی بپردازد.
فعالیت روزنامه‌نگاری در ایران کاری پر خطر بوده و همواره از جانب حاکمیت با سوءظن و سخت‌گیری مواجه بوده است، و از این‌رو فشار بر رسانه‌ها در ایران امر جدیدی نیست و در همه سال‌های گذشته وجود داشته و با فراز و فرود باعث ناامنی شغلی و حرفه‌ای روزنامه‌نگاران و تعطیلی بسیاری از مطبوعات و بیکاری، مهاجرت، بازداشت و زندان برای آنان شده است.
در یک سال اخیر نیز این وضعیت ادامه داشته و احضار و بازداشت، توقیف و تعطیلی نشریات، محکومیت‌های سنگین و مهاجرت اجباری بسیاری از روزنامه نگاران یا اجبار به ترک شغل، از شواهدی است که می‌تواند این وضعیت را بازتاب دهد.
در زیر به صورت آماری وضعیت روزنامه‌نگاران ایران را در سالی که گذشت مرور می‌کنیم.
- بازداشت ۲۷ روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای
بر اساس گزارش فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران از ابتدای سال ۱۴۰۲ در ایران حدود ۲۷ روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای بازداشت شده‌اند.
برخی از آنها با محکومیت‌های سنگین مواجه شدند، عده‌ای با قید وثیقه آزاد شدند و پرونده برخی از آنها به رغم عفو حکومتی، بار دیگر به جریان افتاد و در زندان هستند.
فهرست روزنامه‌نگارانی که در سال ۱۴۰۲ به زندان افتاده‌اند، بدین شرح است:
۱- ژینا مدرس گرجی، روزنامه‌نگار در شهر سنندج در ۲۲ فروردین ماه بازداشت شد.
۲- کیوان صمیمی، روزنامه‌نگار پیشکسوت ۳۱ فروردین ماه در تهران بازداشت شد.
۳- سجاد شهرابی، گوینده خبر رادیو در ۱۳ اردیبهشت ماه در منزل خود در تهران بازداشت شد.
۴- نازیلا معروفیان، روزنامه نگار مستقل ۱۷ تیرماه بازداشت شد.
۵- علی مصلحی، روزنامه نگار مستقل اول مردادماه در کاشان بازداشت شد.
۶- غزاله زارع، روزنامه نگار حوزه زنان ۴ مرداد بازداشت شد.
۷- مهدی نیک عهد، سردبیر نشریه نامه امیر در اراک روز پنجشنبه ۱۲ مرداد بازداشت شد.
۸- نیما صفار، روزنامه‌نگار محلی گرگان ۲۵ شهریور ماه در این شهر بازداشت شد.
۹- شایا شهوق، روزنامه‌نگار رسانه های محلی مازندران اول مهرماه در ساری بازداشت شد.
۱۰- نگار استادآقا، روزنامه نگار اعتماد آنلاین در جریان مراسم خاکسپاری آرمیتا گراوند بازداشت شد.
۱۱- منیژه موذن، خبرنگار حوزه اقتصاد ۱۷ آبان ماه بازداشت شد.
۱۲- مریم لطفی، روزنامه نگار شرق ۱۲ مهرماه در تهران بازداشت شد.
۱۳- هلاله ناطقی، خبرنگار پایگاه خبری مرور در رشت ۲۰ آبان ماه بازداشت شد.
۱۴- ابراهیم رشیدی، خبرنگار محلی مشکین شهر نهم دی ماه بازداشت شد.
۱۵- سینا بندعلیزاده، خبرنگار محلی اردبیل ۲۵ دی ماه بازداشت شد.
۱۶- مهدی افشار نیک، روزنامه نگار حوزه اقتصاد ۱۱ بهمن ماه در تهران بازداشت شد.
۱۷- روح الله نخعی، روزنامه نگار سابق شرق ۳ اسفندماه بازداشت شد.
همچنین تعدادی از مدیران مسئول و کارکنان رسانه‌ای نیز در سال گذشته بازداشت شده‌اند که به شرح زیر است:
۱- سعید سیف علی، مدیرمسئول وب‌سایت خبری دیده‌بان ۲۵ فروردین ماه بازداشت شد.
۲- حسن عباسی، مدیر مسوول پایگاه خبری اشکان نیوز ۱۳ اردیبهشت ماه بازداشت شد.
۳- روح‌الله رسولی، فعال رسانه‌ای، نوجوان پانزده ساله ساکن فندرسک از توابع گرگان ۱۴ اردیبهشت ماه بازداشت شد.
۴- حسین یزدی، مدیر وب سایت مبین ۲۴ و کانال خبری ایران تایمز در ۱۴ تیرماه بازداشت شد.
۵- مصطفی جعفری، مدیر مسئول سایت خبری تیترقزوین دوم مرداد در قزوین بازداشت شد.
۶- مجید نیک عهد، مدیر مسوول نشریه نامه امیر در اراک روز پنجشنبه ۱۲ مرداد بازداشت شد.
۷- نسیم طواف زاده، مدیر مسوول پایگاه خبری مرور در رشت ۲۰ آبان بازداشت شد.
۸- محمد میرقاسم زاده، مدیر مسوول صومعه سرا نیوز اوایل آبان ماه بازداشت شد.
۹- هادی کسایی‌زاده، مدیر مسوول ماهنامه میدان آزادی ۲۸ آذرماه در پی احضار به دادسرا بازداشت شد.
۱۰- نسرین حسنی، به اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی به ۱ سال زندان محکوم شد
- محکومیت به زندان
بر اساس احکام صادره از سوی دادگاه‌های جمهوری اسلامی بیش از ۲۱ روزنامه‌نگار با اتهامات انتسابی عمدتا تبلیغ علیه نظام و اقدام علیه امنیت کشور به زندان محکوم شده‌اند.
در مجموع این روزنامه‌نگاران به ۶۰ سال زندان محکوم شدند، هر چند که تعدادی از آنها با عفو از زندان رهایی یافتند، اما با این وجود، حکم برخی از آنها در دادگاه‌های انقلاب، تایید شد و برخی از آنها منتظر اجرای حکم هستند.
البته این تنها آمار روزنامه‌نگارانی است که وضعیت آنها در رسانه‌ها منعکس شده و احتمال بیشتر بودن روزنامه‌نگاران محکوم به زندان نیز وجود دارد.
۱- روح الله نخعی بابت اتهام «اجتماع و تبانی و تبلیغ علیه نظام» به دو سال و هفت ماه حبس محکوم شد.
۲- روح الله زرین با اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام به یک سال حبس محکوم شد.
۳- نسیم سلطان بیگی با اتهام اجتماع و تبانی و تبلیغ علیه نظام به سه سال و ۷ ماه حبس محکوم شد.
۴- مهدی نیک عهد، به اتهام توهین به مقدسات ۵ سال حبس تعزیری و اتهام اخلال در نظم و آسایش عمومی ۱ سال حبس تعلیقی محکوم شد.
۵- کیوان صمیمی به ۶ سال حبس محکوم شد که ۵ سال آن لازم الاجراست.
۶- سعیده شفیعی به ۳ سال و ۷ ماه حبس تعزیری برای اتهام اجتماع و تبانی و ۸ ماه حبس برای فعالیت تبلیغی علیه نظام محکوم شد.
۷- نگین باقری به اتهام اجتماع و تبانی به قصد ارتکاب جرم علیه امنیت کشور به سه سال حبس محکوم شد.
۸- الهه محمدی به اتهام اجتماع و تبانی به قصد بر هم زدن امنیت ملی به ۶ سال حبس محکوم شد.
۹- نیلوفر حامدی به اتهام اجتماع و تبانی به قصد بر هم زدن امنیت ملی به ۷ سال حبس محکوم شد.
۱۰- غزاله زارع به یک سال حبس به اتهام تبلیغ علیه نظام و سیاه‌نمایی و دوسال به اتهام تشکیل دسته‌جات و گروه محکوم شده است.
۱۱- مهرداد درواع با چهار عنوان اتهامی تبلیغ علیه نظام، نشر اکاذیب، تحریک به قصد بر هم زدن امنیت کشور و اهانت به رهبری روبرو شد که در نهایت دادگاه بندر لنگه این روزنامه‌نگار را از بابت اهانت به رهبری به شش ماه حبس تعلیقی و بابت تبلیغ علیه نظام به ۱۰۰ روز حبس تعزیری محکوم کرد.
۱۲- سلطانعلی عابدی با اتهام نشر اکاذیب به ۱ سال حبس محکوم شد.
۱۳- ارسلان رسولی عمارلویی با اتهام توهین به رهبری به ۶ ماه حبس محکوم شد.
۱۴- مریم وحیدیان به اتهام اجتماع و تبانی به قصد برهم زدن امنیت ملی به چهار سال حبس محکوم شده است.
۱۵- امیر مسکنی با اتهام اغوا یا تحریک مردم به جنگ و کشتار با یکدیگر به قصد برهم زدن امنیت کشور به ۶ ماه حبس محکوم شده است.
۱۶- پریسا صالحی به یک سال حبس با اتهام تبلیغ علیه نظام محکوم شده است.
۱۷- شایا شهوق به اتهام عضویت در گروه‌های معاند، اغوا و تحریک مردم به جنگ و کشتار، توهین به رهبری و اجتماع و تبانی و تبلیغ علیه نظام به ۵ سال حبس تعزیری محکوم شده است.
۱۸- کامیار فکور حکم تعلیقی محکومیت به ٢ سال حبس بابت اتهام تشویش اذهان عمومی در پرونده سال ١۴٠٠ صادره از شعبه ٢۶ دادگاه انقلاب تهران به اجرا در آمده است و به میزان حبس فعلی وی ٨ ماه اضافه شد.
۱۹- ویدا ربانی به تحمل شش سال حبس بابت اتهام اجتماع و تبانی علیه امنیت کشور و پانزده ماه حبس دیگر بابت اتهام تبلیغ علیه نظام محکوم شد.
۲۰- نسرین حسنی به اتهام فعالیت تبلیغی علیه نظام جمهوری اسلامی به ۱ سال زندانمحکوم شد.
۲۱- علی مصلحی، اتهام توهین به مقدسات و نشر اکاذیب به ۴ سال زندان محکوم شد.
- مجازات‌های عجیب تکمیلی
محاکم قضایی ایران در صدور رای برای روزنامه‌نگاران، فعالان رسانه‌ای و مدیران رسانه‌ها به مجازات زندان بسنده نکردند و در احکامی عجیب با عنوان مجازات‌های تکمیلی حکم به موارد نادری برای اصحاب رسانه دادند.
برخی از این حکم‌ها به شرح زیر است:
- الناز محمدی(روزنامه‌نگار): شرکت در دوره‌های اخلاق حرفه‌ای به صورت فصلی، ممنوعیت معاشرت با روزنامه‌نگاران خارجی، ۵ سال ممنوع الخروجی.
- نگین باقری(روزنامه‌نگار): شرکت در دوره‌های اخلاق حرفه‌ای به صورت فصلی، ممنوعیت معاشرت با روزنامه‌نگاران خارجی، ۵ سال ممنوع الخروجی.
- مهدی نیک‌عهد(سردبیر نامه امیر): ۷۴ ضربه شلاق در مصلای بیت المقدس اراک، بعد از نماز جمعه و در ملا عام.
- حسین یزدی(مدیر ایران‌تایمز): دو سال ابطال گذرنامه و ممنوعیت خروج از کشور و نیز الزام به شرکت در دوره مدیریت رفتار و مهارت دانش.
- مصطفی جعفری(مدیر مسوول تیتر قزوین): محرومیت به مدت ۳ ماه از اشتغال به حرفه خبرنگاری و خبرنویسی و هرگونه فعالیت مرتبط با خبر و نشر آن در فضای مجازی و سایر رسانه‌های مکتوب.
- مرضیه محمودی(سردبیر تجارت نیوز) : تبعید به شهرستان تربت جام.
- احضار به دادسرا
موضوع احضار اصحاب رسانه به دادسرا که منجر به بازداشت و یا سپردن وثیقه‌های سنگین می‌شود، در ایران سابقه طولانی دارد، اما در یک سال اخیر این امر افزایش چشمگیری داشته است.
آمار زیر نمونه گردآوری شده از خبرهای رسانه‌ای شده این احضارهاست که در واقعیت تعداد بیش از این است.
۱. مریم وحیدیان روزنامه‌نگار آزاد ۲۹ فروردین صدور رای محکومیت
۲. مهدی نصیری کیهان (سردبیر سابق) ۳۰ اردیبهشت بازجویی و تذکر
۳. مرضیه محمودی تجارت نیوز ۷ خرداد صدور رای محکومیت
۴. هنگامه شهیدی روزنامه‌نگار آزاد ۲۳ خرداد تفهیم اتهام
۵. سعیده شفیعی روزنامه‌نگار آزاد ۱۲ تیر صدور رای محکومیت
۶. نسیم سلطان‌بیگی روزنامه‌نگار آزاد ۱۲ تیر صدور رای محکومیت
۷. مهرنوش زارعی روزنامه‌نگار آزاد ۱۲ تیر بازجویی
۸. طاهر جانی بهمن بندر ترکمن ۲۵ تیر بازجویی و تذکر
۹. مهدی میرآبی هرمزگان ۱۴ مرداد بازجویی و منتظر دادگاه
۱۰. فردین مصطفایی روداوو سقز ۹ مرداد بازجویی و تذکر
۱۱. جواد حیدریان روزنامه‌نگار آزاد ۲ شهریور تفهیم اتهام
۱۲. نسرین حسنی سیاحت شرق ۱۲ شهریور صدور رای محکومیت
۱۳. پریسا صالحی دنیای اقتصاد ۱۸ شهریور صدور رای محکومیت
۱۴. هوشیار بابایی دهنگی کوردستان ۲۷ شهریور بازجویی و تذکر
۱۵. علی هدیه لو روزنامه‌نگار آزاد ۳۰ شهریور تفهیم اتهام
۱۶. محمد رضا باقرزاده اعتماد ۵ مهر بازجویی و تذکر
۱۷. سجاد رستم زاده ماسال نیوز ۵ مهر تفهیم اتهام
۱۸. محمدرضا دانایی فر خبر فوری ۱۲ مهر بازجویی و تذکر
۱۹. حسن عباسی اشکان نیوز ۱۸ مهر تفهیم اتهام
۲۰. بهاره شبانکارئیان اعتماد ۴ آبان بازجویی و تذکر
۲۱. هادی کسایی زاده میدان آزادی ۱۰ آبان بازجویی و تذکر
۲۲. احسان بداغی فراز ۱۶ آبان بازجویی و تذکر
۲۳. الهه موسوی سلیم ۱۶ آبان بازجویی و تذکر
۲۴. متین غفاریان روزآروز ۱۷ آبان بازجویی و تذکر
۲۵. آوات مام سلیم کورد پیام ۱۲ بهمن بازجویی و تذکر
۲۶. هیرش سعیدیان روزنامه‌نگار آزاد ۱۵ بهمن بازجویی و تذکر
۲۷. سمیه سایش تجارت نیوز ۳ اسفند بازجویی و تذکر
- توقیف، تعلیق یا تعطیلی روزنامه و لغو مجوز انتشار
از اعتراضات سال گذشته خورشیدی در ایران تاکنون برخی از روزنامه‌ها به دلیل فشار نهادهای امنیتی، دستورات قضایی یا مشکلات انتشار توقیف، تعلیق، تعطیل یا لغو مجوز شدند.
- پایگاه خبری انتخاب (به حکم هیات نظارت بر مطبوعات توقیف و پس از مدتی رفع توقیف شد).
- روزنامه اعتماد (بخاطر درج یک مصاحبه با تذکر و تحریم آگهی دولتی روبرو شد).
- روزنامه سازندگی (به حکم هیات نظارت بر مطبوعات توقیف و پس از مدتی رفع توقیف شد).
- روزنامه جهان صنعت (دوبار در فواصل مختلف توقیف و رفع توقیف شد).
- روزنامه شهروند امروز (به دلیل مشکلات انتشار متوقف شد).
- روزنامه صبح اقتصاد (به دلیل مشکلات انتشار متوقف شد).
- نشریه فردای اقتصاد (توقیف و بسیاری از خبرنگاران بازداشت شدند).
- اخراج از کار
همچنین در پی اعتراضات سال گذشته که بیش از پیش منجر به افزایش فشارها بر روزنامه‌نگاران منتقد شد و صرفنظر از روزنامه‌نگارانی که با بازداشت و زندان، کار و حرفه خود را از دست دادند، چند تن از آنها نیز تنها به علت اظهار نظر یا ابراز انتقاد در شبکه‌های اجتماعی یا در محافل خصوصی با فشار نهادهای امنیتی از کار اخراج شدند.
در زیر به نمونه‌های رسانه‌ای شده آن اشاره می‌کنیم:
- مریم ورشویی، پس از ۸ سال فعالیت از روزنامه همشهری اخراج شد.
- آزاده پیراکوه، به دنبال انتشار یک گزارش انتقادی از روزنامه ایران اخراج شد.
- محسن آجرلو، به دنبال انتشار یک گزارش انتقادی از روزنامه ایران اخراج شد.
- حامد طالبی، به دلیل توئیت‌هایی که در آن از رئیس شورای اطلاع‌رسانی دولت انتقاد کرده بود از روزنامه ایران اخراج شد.
- آریا جعفری، پس از ۱۳ سال فعالیت از خبرگزاری ایسنا اخراج شد.
- حنا خلج، به دنبال انتشار یک مطلب انتقادی در صفحه شخصی خود از خبرگزاری ایرنا اخراج شد.
- واکنش‌های مختلف فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران
فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران در یک سال گذشته با صدور بیانیه‌‌های متعدد از مقامات ایرانی خواست تا به فشار و سرکوب و بازداشت و زندان روزنامه‌نگاران پایان داده و روزنامه‌نگاران زندانی را سریعا آزاد کنند.
آنتونی بلانگر، دبیرکل فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران در این رابطه گفت: «ما از مقامات ایرانی می‌خواهیم که از پوشش اعتراضات ملی به عنوان بهانه‌ای برای سرکوب رسانه‌ها استفاده نکنند. هر شهروند در ایران حق دارد بداند چه خبر است.»
آقای بلانگر همچنین افزود: «همکاران ما باید فورا آزاد شوند و اجازه گزارش آزادانه وقایع را داشته باشند»
دبیرکل فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران، با ابراز نگرانی نسبت به وضعیت روزنامه‌نگاران ایرانی در زندان گفت: «ما یک بار دیگر خواستار آزادی فوری همه خبرنگاران و کارکنان رسانه‌ای هستیم که به‌طور ناعادلانه در ایران به دلیل انجام کارشان بازداشت شده‌اند.»
آقای بلانگر افزود: «ما به مقامات ایرانی یادآور می‌شویم که آزادی بیان حق بنیادین همه شهروندان ایرانی از جمله روزنامه‌نگاران است.»
همچنین دومنیک پرادالیه، رئیس فدراسیون بین‌المللی روزنامه‌نگاران گفت: «حبس روزنامه‌نگاران علامت هشدار دهنده‌ای در سطح بین‌المللی است. ما بار دیگر اتهامات بی‌اساس علیه همکاران خود را محکوم می‌کنیم و از مقامات ایران می‌خواهیم که از همه اتهامات علیه آنها صرف نظر کنند.»
به گفته خانم پرادالیه «روزنامه‌نگاری جرم نیست و جمهوری اسلامی باید همه خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای کشور را آزاد کنند».
هر چند که مقامات ایران با تاکید بر عدم زندانی کردن خبرنگاران و تغییر عناوین اتهامی آمار را به تعبیر خود اصلاح می‌کنند، اما با این وجود نقض آزادی بیان و سرکوب رسانه‌ها همواره یکی از معضلات فعالیت خبرنگاران و روزنامه‌نگاران در ایران است.
در پایان این گزارش یادآور می‌شویم که به رغم همه مشکلات روزنامه‌نگاری و فعالیت رسانه‌ای در ایران، شاغلان به این حرفه، به رغم شرایط دشوار کاری و با پذیرش خطرها، به انجام وظیفه حرفه‌ای خود در اطلاع‌رسانی و آگاهی بخشی به جامعه مشغول هستند و می‌توان امیدوار بود و آرزو کرد که در سال جدید، وضعیت بهتری برای فعالیت رسانه‌ای و روزنامه‌نگاری در ایران بوجود آید.
برگفته ای از سایت ایران امروز، ۲۴ مارس۲۰۲۴