در حالی که کارشناسان میراث فرهنگی و مرمتگران آثار تاریخی استفاده از ایزوگام در مرمت بازار وکیل شیراز را «اقدامی اشتباه و غیرکارشناسی» می‌دانند، افشین ابراهیمی، سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی فارس، می‌گوید که این اقدام «قابل دفاع» است.
مرمت بازار وکیل شیراز که از چهاردهم تیر با حضور عزت‌الله ضرغامی، وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی، آغاز شد، با وجود اینکه هنوز مراحل ابتدایی را سپری می‌کند، انتقادهای زیادی در پی داشته که یکی از مهم‌ترین آن‌ها استفاده از ایزوگام به جای اندود کاهگل در مرمت سرای گمرک بازار است که کارشناسان آن را اقدامی اشتباه می‌دانند.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس روز دوشنبه یکم مرداد، استفاده از عایق رطوبتی ایزوگام برای پوشش بخشی از بازار وکیل شیراز را «واقع‌بینانه» توصیف کرد و گفت از آخرین باری که بام بازار وکیل شیراز با ایزوگام پوشانده شده، دست‌کم دو دهه می‌گذرد و طی این مدت، عارضه‌ای که ناشی از کاربرد ایزوگام باشد، دیده نشده است.
این مقام دولتی در ادامه ادعاهایش افزود که طی ده‌های گذشته در تعدادی از بناهای موجود در مجموعه زندیه شیراز هم از ایزوگام استفاده شد و آسیبی به دنبال نداشت.
ابراهیمی در دفاع از ایزوگام سرای گمرک بازار وکیل شیراز مدعی شد که روزنه‌های موجود زیر طاق‌ها و نقاط مختلف راسته بازار ماندگاری رطوبت را به حداقل می‌رساند و احتمال عوارض و آسیب‌های ناشی از مکث رطوبت را کاهش می‌دهد. او در ادامه ادعا کرد که حین عملیات مرمتی بازار وکیل شیراز، تعداد زیادی از روزنه‌های مسدودشده دوباره باز می‌شوند و این کار به تهویه بهتر بازار کمک می‌کند.
سرپرست معاونت میراث فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی بدون اعتنا به هشدارها و انتقادهای کارشناسان، به خبرگزاری ایسنا گفت چنانچه عایق رطوبتی ایزوگام در بازار وکیل شیراز به‌درستی اجرا شود، این امکان را فراهم می‌کند که بام دست‌کم به مدت یک دهه، در برابر برف و باران مصون بماند و مانع از سرایت رطوبت به داخل بام بازار و همچنین تزیینات سطحی شود.
این مقام اداره‌کل میراث فرهنگی فارس آب پاکی را روی دست کارشناسان میراث فرهنگی ریخت و گفت که «منابع مالی و نیروی انسانی همیشه در اختیار نیستند که بتوان به اقدام‌های حفاظتی و مرمتی سالیانه با روش‌هایی مانند اندود کاهگل اقدام کرد. آن هم در شرایطی که با حجم خیره‌کننده‌ای از آثار تحت مراقبت مواجهیم.»
ابراهیمی مدعی شد: «هرچند اندود کاهگل برای بدنه‌ها و پوشش‌های خشتی بهترین گزینه است، برای سطوح آجری کارایی لازم را ندارد و حتی در مواردی خود یک عامل تهدید به شمار می‌رود.»
به‌رغم ادعاهای این مقام دولتی، «جلوگیری از تنفس بنا، ممانعت از تبادل دمای داخل و خارج اثر تاریخی و مغایر بودن ایزوگام با ساختار و اصالت بناهای تاریخی» از جمله مهم‌ترین نقدهایی‌اند که کارشناسان به استفاده از ایزوگام برای مرمت سرای گمرک بازار وکیل شیراز مطرح می‌کنند.
ذات‌الله نیکزاد، کارشناس مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی، درباره پیامدهای ایزوگام سرای گمرک بازار وکیل به روزنامه جهان صنعت گفت که ایزوگام جلو «تنفس و تبادل حرارت» را می‌گیرد.
به گفته این کارشناس میراث فرهنگی، در ساخت اولیه آثار تاریخی از مصالحی استفاده شده است که خلل و فرج دارند و باعث تبادل هوا می‌شوند. به این ترتیب در صورت گرمای زیاد در داخل بنا، این تبادل رطوبت و دما باعث می‌شود اثر در مرور زمان دچار آسیب نشود؛ بنابراین ایزوگام کردن سقف بناهای تاریخی اقدام اشتباهی است و قاعدتا نباید صورت گیرد.
نیکزاد گفت که برای جلوگیری از نفوذ رطوبت داخل بناهای تاریخی باید از روش‌های مناسب منطقه جغرافیایی این بناها استفاده کرد. به‌عنوان مثال، می‌شود از روش‌های جدید و مصالح نانو روی سقف آثار تاریخی استفاده کرد و از این طریق مانع نفوذ آب به بنا شد.
داوود اسد‌الله‌وش‌عالی، کارشناس ارشد مرمت اشیای فرهنگی و تاریخی، نیز تاکید کرد که استفاده از ایزوگام و ایجاد ساختار غیرمرتبط در مرمت اثر تاریخی، فارغ از مشکلات حفاظتی می‌تواند اصالت تاریخی و هویت آثار قدیمی را نیز به مخاطره بیندازد.
او با بیان اینکه مرمت آثار تاریخی نباید با ساختار آن‌ها مغایر باشد، گفت: «از آنجا که پشت‌بام چندان دیده نمی‌شود، به آن کم‌توجهی می‌شود، این در حالی است که در دنیای امروز، با وجود فناوری‌های جدید پشت‌بام آثار تاریخی نیز به شکل گسترده‌ای دیده می‌شود.»
استفاده از قیر و ایزوگام به‌عنوان ارزان‌ترین و دم‌دست‌ترین روش مرمت آثار تاریخی پیش از این نیز سابقه داشته است. آذرماه سال گذشته پل تاریخی شهرستان مربوط به دوره ساسانیان در اصفهان هم به نام مرمت، قیراندود شد. در آن زمان هم تصاویری که از عرشه پل شهرستان در شبکه‌های اجتماعی منتشر شد، واکنش کنشگران و کارشناسان میراث فرهنگی را در پی داشت و کارشناسان هشدار دادند که این روش به پل شهرستان آسیب جدی می‌زند و لایه‌های زیرین آن را خفه می‌کند؛ اما مدیران میراث فرهنگی در آن مورد نیز بر مواضعشان اصرار کردند و اقدامشان را قابل دفاع دانستند.
مرمت بازار وکیل شیراز با بودجه ۱۰۰ میلیارد تومانی آغاز شد. در این پروژه قرار است اردو بازار، بازار حاجی، بازار وکیل جنوبی، بازار نو، بازار مسگرها، راسته‌های ترکش‌دوزها، علافه‌بندان، شمشیرگرها، سرا و حمام مشیر و سراهای احمدی، روغنی، گمرگ و فیل مرمت شوند.
بازار وکیل، مجموعه‌ای به‌یادگار مانده از دوران زندیه در ایران است که به دستور کریم‌خان زند در مرکز شهر شیراز ساخته شد.
برگرفته ای از سایت ایندیپندنت فارسی، ۲۳ جولای ۲۰۲۴